MÜNDƏRĠcat beynəlxalq münasġBƏTLƏr və ĠQTĠsadġyyat
Açar sözlər: dekorasiya, personajlar, rejissor, natura, neorealizm
Yüklə 2,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Açar sözlər
- Ключевые слова
|
Açar sözlər: dekorasiya, personajlar, rejissor, natura, neorealizm ULU ÖNDƏR HEYDƏR ƏLĠYEV VƏ NAXÇIVAN PEDAQOJĠ TEXNĠKUMU ZÜLFĠYƏ ĠSMAYILOVA Naxçıvan MR Dövlət Arxivi arxiv@nakhchivan.az Tarixdə öz xeyirxah əməlləri ilə iz qoyan Ģəxsiyyətlər çoxdur. Tarixin yetiĢdirdiyi nadir Ģəxsiyyətlərdən biri olan Heydər Əliyev XX əsrin ən böyük siyasətçisi, xilaskarı kimi tarixə öz imzasını atmıĢdır. Heydər Əlirza oğlu Əliyevin uĢaqlıq və gənclik illəri bəĢər tarixinə böyük Ģəxsiyyətlər bəxĢ edən Qoca ġərqin qapısı olan Naxçıvanla bağlıdır. Bu qədim Ģəhərdə dünyaya göz açan Heydər Əliyev Naxçıvan Ģəhər natamam orta məktəbi bitirdikdən sonra 1936-1937-ci tədris ilində Naxçıvan Ġnternasional Pedaqoji Texnikumuna daxil olur. Naxçıvan Pedaqoji Texnikumunun müəllim kadrlarının hazırlanmasında müstəsna xidməti olmuĢdur. 1922-ci il avqust ayının 28-30-da keçirilmiĢ Ölkə Müəllimlərinin Qurultayında müəllim kadrlarına böyük ehtiyacı nəzərə alaraq 1922-ci ilin noyabr ayında Naxçıvan Ģəhərində Müəllimlər Seminariyası yaradıldı. AraĢdırılan arxiv sənədlərindən aydın olur ki, 1936-1937-ci tədris ilində Naxçıvan Pedaqoji Texnikumunun hazırlıq Ģöbəsi ilə birlikdə 170 nəfər tələbə qəbul edilmiĢdir. Ulu öndərimiz ―C‖ qrupunda oxumuĢdur. Qrupda Heydər Əliyev ilə birlikdə Əliyev Abbas, Məhərrəm Əliyev, Mustafa Əhmədov, Əli Quluyev, Pakizə Abbasova, Kərim Kərimov, Cəmil Rzayev, Əhməd Ġsmayılovun və baĢqalarının adlarını çəkmək olar. 1939-cu il III D sinifinin ədəbiyyatdan Ģifahi imtahan fənn müəlliminin familyası L.Hüseynzadə, assistentin familyası Cəlil Ġsgəndərli idi. Heydər Əliyev 10 №-li biletə cavab verərək əla qiymət almıĢdır, həmçinin illikdə də əla qiymət almıĢdır. Birinci kursda 50 manat, yuxarı kurslarda isə tam təqaüd almıĢdır. Ona verilən xasiyyətnamədə ―çalıĢqan və təmkinlidir‖ yazılmıĢdır. Dövrünün ən yaxĢı müəllimlərindən Tofiq BektaĢi, Murad Tutayuk, Əli Əliyev, Lətif Hüseynzadə, Xədicə Yusifbəyli kimi pedaqoqlardan elmin sirlərini öyrənən Heydər Əliyev məktəbi əla qiymətlərlə bitirmiĢdir. Bunu Heydər Əliyevə 25 iyun 1939-cu il tarixdə verilmiĢ 2027 №-li attestat sübut edir. HəmiĢə öz müəllimlərini böyük minnətdarlıqla xatırlayan H.Əliyev onların əməyinə çox böyük qiymət vermiĢdir. Beynəlxalq İpək Yolu 118 1998-ci ilin 15 mayında Prezident sarayında Demokratik Maarifçilik partiyasının sədri Məmmədhənif Musayev və partiyanın katibi, Milli məclisin üzvü Babaxan Muradovla görüĢündə belə demiĢdir: ―Mənim müəllimə həmiĢə böyük hörmətim olubdur. Tez-tez məndən soruĢurlar ki, gənc vaxtlarınızdan ən çox hörmət etdiyiniz adamlar kimlərdir? HəmiĢə cavab vermiĢəm ki, orta məktəbdə mənə dərs deyən müəllimlər... Xatirimdədir, 1990-cı ildə Naxçıvana gedərkən mən orada birinci növbədə öz müəllimlərimi axtardım. Məsələn, orada Əli Əliyev var idi, indi sağdır. Allaha Ģükür olsun ki, o mənə tarix dərsi deyibdir. O gəlib mənimlə görüĢdü. Tofiq BektaĢi mənim çox sevimli müəllimim olubdur. O Bakıda universitetdə iĢləyəndə görüĢdük...‖. Açar sözlər: Lətif Hüseynzadə, Tofik BektaĢı, Bakı, Pakizə Abbasova ĠDARƏETMƏ PSĠXOLOGĠYASI ġAHNAZ MƏMMƏDOVA ―Naxçıvan‖ Universiteti kryon119@hotmail.com Cəmiyyət mürəkkəb bir sistemdir. Ġqtisadi, sosial, mənəvi inkiĢafın əlaqələndirilməsi, ayrı-ayrı adamların, kollektivlərin fəaliyyətinin istiqamətləndirlməsi, cəmiyyətdə baĢ verən bir çox sosial-iqtisadi münasibətlərin qaydaya salınması müəyyən problemlərin həlli ilə əlaqədardır. Bütün bunlar və digər məsələlər idarəetmə elmindən istifadə olunmasına, onun öyrənilməsinə olan təlabatı əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Müasir texnika, mürəkkəb texniki sistemlər, qurğular, axın xətləri, habelə müasir elmi tərəqqi də təĢkil olunmağa və idarə edilməyə möhtacdır. Ġdarəetmə bu baxımdan onun müəyyən funksiyalarının icra edilməsi ilə əlaqədardır. K.Marksın dediyi kimi döyüĢ meydanında generalın verdiyi komanda nə dərəcədə zəruridirsə, ayrı-ayrı müəssisə və cəmiyyətdə, idarəetmə proseslərində həyata keçirilən müxtəlif idarəetmə funksiyaları da bir o qədər zəruridir. Ona görə də müasir cəmiyyətdə idarəetmə əsl mənada elmə çevrilməlidir. Ġdarəetmə elminin metodlarına, qanunlarına, prinsiplərinə, bütün müddəalarına yalnız elmi iĢçilər deyil, hər bir istehsalçı– təsərrüfat rəhbəri, menecer eyni dərəcədə əməl etməlidir. Buna idarəetmə sahəsində sözlə iĢin vəhdəti demək olardı. ―Rəhbər‖ sözü tam mənada ―əlindən tutub aparan‖ mənasını verir. Hər bir təĢkilata vaxtını ancaq xüsusi vəzifələrin yerinə yetirilməsinə sərf edən deyil, tamamilə bütün bölmələrin ümumilikdə nəzarətinə cavabdeh olan insan tələb olunur. Bütövlükdə nəzarət olan cavabdehliyin bu növü, rəhbər iĢinin mahiyyətini təĢkil edir. Rəhbər əsas idarəedici funksiyalar yerinə yetirir: planlaĢdırma, təĢkilatçılıq, motivasiya, tabeçiliyində olanların fəaliyyətinə və təĢkilata bütövlükdə nəzarət. PeĢəkar hazırlanmıĢ rəhbəri menecer adlandırırlar. Müasir menecer ictimai istehsal sistemində idarəedici, diplomat, Tezislər 119 lider, tərbiyəçi, təĢkilatçı, innovator insan kimi çıxıĢ edir. ġəxsiyyətə olan əsas tələblər: səriĢtəlilik, iĢgüzar ünsiyyət bacarığına və natiqlik təcrübəsinə malik olması, pedaqoji, konsultativ və psixoloji qabiliyyətlərinin olmasıdır. Müasir inkiĢaf mərhələsində cəmiyyətin, bütövlükdə xalq təsərrüfatı sahələrində idarə etmənin sosial-psixoloji metodlarına getdikcə daha cox əhəmiyyət verilir. Ġdarəçilik fəaliyyəti çox mürəkkəb ictimai hadisə və prosesdir. Bu hər tərəfli və hər cəhətli münasibətləri, prosesləri əhatə etdiyinə görə müxtəlif istiqamətdə və müxtəlif elmlər tərəfindən öyrənilir, izah olunur. Belə ki, iqtisadi, təĢkilati, inzibati və s. məsələlərlə yanaĢı fəaliyyətin psixoloji- emosional və mənəvi estetik, etik tərəflərini bilmək son dərəcə vacibdir. Açar sözlər: idarəetmə, peĢəkarlıq, rəhbər psixologiyası, tərbiyəçi Beynəlxalq İpək Yolu 120 FĠLOLOGĠYA ГУСЕЙН ДЖАВИД В ПОЛЬСКОЙ ТЮРКОЛОГИИ АБДУЛЛАБЕКОВА Г.Г. Институт литературы НАНА abdullayeva1946@mail.ru Польская тюркология, как самостоятельная гуманитарная дисциплина берет свое начало в Варшавском университете на кафедре тюркологии Института Востоковедения в 1934 году. Наряду с этим научным центром в Европе были известны еще два тюркологических центра в Кракове и Львове. Здесь особо следует выделить деятельность азербайджанского ученого-востоковеда профессора Львовского Университета Садых-бека Агабекзаде, автора учебника турецкого языка на польском языке, преподавателя турецкой и азербайджанской литературы на кафедре тюркологии во Львовском Университете (1943 г.). Значительный вклад в развитие тюркологических исследований вносит также центр тюркологии Института Истории в Лодзи, возглавляемый д.ф.н. профессором Богданом Барановским. В сфере исследований польского ученого значительное место занимает азербайджанская литература, азербайджанско-польские культурно- исторические связи. В 1975 году в Лодзи впервые издается антология азербайджанской литературы, охватывающая исторический период ее развития с XI по ХХ век. Автором вводной статьи является инициатор создания этого сборника профессор Б.Барановский. Это научное исследование, содержит аналитический обзор истории развития азербайджанской литературы, ее места и значения в кругу тюркоязычных литератур мира. В числе представленных польскому читателю поэтов в антологии достойное место занимает Гусейн Джавид. Творчество поэта представлено двумя стихотворениями: ―Nie zaznałem niczego‖ – ―Görmədim‖ и ―Nie raduj się mój miły‖ – ―Sevinmə, gülüm‖. Автором перевода является известный польский поэт Тадеуш Дашкевич. Удачно отобранные поэтические образцы дают представление о духовном мире Гусейн Джавида, однако еще более глубокому знакомству с творчеством поэта помогают комментарии о жизни и творчестве поэта, составленные Тадеушем Хрущчелевским. Нам хотелось бы привести комментарии польского ученого полностью в переводе с польского языка: «Гусейн Джавид (1883- 1937) поэт и драматург. Родился в Нахичевани в семье мусульманского духовного. Окончил филологический факультет Стамбульского Университета. Долгое время работал педагогом, преподавал восточные Tezislər 121 языки и литературу в Нахичевани, в Тбилиси, Гяндже и Баку. Творческой деятельностью начал заниматься в первой декаде ХХ века. Г.Джавид автор многочисленных книг стихов и пьес социально-нравственного характера. После революции им была написана серия новых драматических произведений, поэмы и киносценарий». К сожалению, трагическая судьба выдающегося азербайджанского поэта не нашла своего отражения в представленных комментариях, однако мы выражаем надежду на издание новой антологии азербайджанской поэзии в Польше, на новом осмыслении исторических фактов, литературных биографий азербайджанских деятелей культуры в общественно-политических условиях двух независимых государств Польши и Азербайджана. Азербайджанско-польские литературные связи имеют свою давнюю историю, берущую начало еще в XV веке. В ХХI веке, в эпоху свободного развития азербайджанской и польской литератур, лишенных идеологического прессинга, азербайджанско-польские дипломатические отношения, основа которых была заложена созидателем современного Азербайджана Гейдаром Алиевым во время первого официального визита Г.Алиева – президента Республики Азербайджан в Польшу, который состоялся 26-28 августа 1997 года. ХХI веке ознаменовал развитие азербайджанско-польских связей в новом русле, на новой социально-политической основе, суть которых составляют творческие связи двух независимых государств. Сегодня азербайджанско-польские связи успешно развиваются благодаря активной деятельности президента Азербайджана – Ильхама Алиева. Ключевые слова: Гусейн Джавида, поэта, драматург, азербайджанской поэзии QƏDĠM TÜRK YURDU ULU NAXÇIVAN GÜLġƏN ƏLĠYEVA- KƏNGƏRLĠ Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və Ġncəsənət Universiteti gulshenkengerli@mail.ru Naxçıvan sözünün etimologiyası barəsində müxtəlif fərziyyələr, rəvayətlər və həqiqətlər var. Bütün bunlar möhtəĢəm «Naxçıvan» ensiklopediyasında (AMEA. Bakı, 2002 s. 338) özünə yer alıb. ġübhəsiz ki, qədim türk yurdu ulu Naxçıvan türk sözüdür. Çünki min illərdir burada türkün ulu ruhu yaĢayır, özəl tarix yaradır, dünyaya meydan oxuyan alim, memar, ədib, sərkərdə, dövlət xadimi türk insanları yetiĢib formalaĢır Hər bir təəssübkeĢ Naxçıvanlı kimi bu sözün mənim üçün Naxçıvanın məĢhur Kəngərlilər nəslinə mənsub bir ziyalı üçün öz xüsusi mənası var: Beynəlxalq İpək Yolu 122 Naxçıvan Nuh peyğəmbərin bəĢəriyyəti dünya tufanından xilas etdiyi yerdir, Naxçıvan ulu Peyğəmbər Məhəmməd Əleyhüssəlamı Ġslam dünyası üçün qorumuĢ Əsabü-Kəf Məbədidir, Naxçıvan Azərbaycan dövlətçiliyinin – dövlət təfəkkürünün ilk zirvəsi olan Atabəylər xanədanıdır. Naxçıvan Azərbaycan mədəniyyətinə Əcəmi kimi sənətkarı, nəhayət tariximizə ulu öndər Heydər Əliyevi bəxĢ etmiĢ əzəmətli türk yurdudur. XIX əsrdən etibarən Naxçıvanda güclü maarifçilik hərəkatı baĢlanır. 1894-cü ildə Naxçıvanda ilk rus-tatar, 1896-cı ildə isə ilk dünyəvi qız məktəbləri açılmıĢdır. 1896-cı ildə Mirzə Fətəli Axundzadənin «Müsyö Jordan və DərviĢ Məstəli Ģah cadukuni MəĢhur» pyesinin tamaĢası ilə Naxçıvanda milli teatrın əsası qoyulur. Qədim türk yurdu ulu Naxçıvan da bu gün bütün dünyanı qapamıĢ qloballaĢma-kürəsəllik Ģəraitində yaĢayır. O, qloballaĢmanın dünyəvi bəhrələrindən yararlanmaqla bərabər, öz milli-tarixi simasını da qoruyur, əsası Midiyadan, Mannadan baĢlanan Atabəylər, ġirvanĢahlar və Səfəvilərlə zirvələĢən, bu gün, iqtisadi-siyasi yüksəliĢi ilə bütün sivill dünyanı heyrətdə qoyan Azərbaycan dövlətçilik ənənələrini Ģərəf və ləyaqətlə qoruyur. Açar sözlər: qədim türk yurdu, qüdrətli generallar, Heydər Əliyev, böyük maarifçilər, Kəngərlilər nəsli, Muxtariyyət statusu, dövlətçilik ənənələri, 90 illik yubiley AZƏRBAYCAN ƏDƏBĠ DĠLĠ TARĠXĠNĠN XX YÜZĠLLĠYĠN II YARISINA AĠD MƏRHƏLƏSĠNDƏ NAXÇIVAN ƏDƏBĠ MÜHĠTĠNĠN SÖZ-ĠFADƏ YARADICILIĞI PROSESĠNDƏKĠ ROLU (Hüseyn Razi, Müzəffər Nəsirli və Validə Hüseynovanın yaradıcılıq örnəkləri əsasında) SƏDAQƏT HƏSƏNOVA ―Naxçıvan‖ Universiteti sedagetnesenova@gmail.com Söz-ifadə yaradıcılığı dilin çətin, ancaq həm elmi, həm də praktik baxımdan maraqlı, zəruri proses və problemlərindən biridir. Onun əsas dəyəri ondadır ki, o, bir tərəfdən dilin leksikasını zənginləĢdirir, digər tərəfdən alınma sözlərin milli sözlərlə əvəz olunmasını təmin edərək onların sıxıĢdırılmasına səbəb olur və beləliklə də, dildə milliliyi gücləndirir. Dildə yeni söz və ifadələr yaratmaq Ģərəfli bir vəzifədir. Belə bir proses, həm də üslubiyyatın inkiĢafına təsir edir. Dilin ən çox dəyiĢən və inkiĢaf edən qatı leksika olduğundan yeni leksik vahidlərin yaranması da təbiidir. XX yüzildə ədəbi dilimiz söz yaradıcılığı baxımından, digər dövrlərlə müqayisədə xeyli irəli getmiĢdir. Antroponimlərlə bağlı yeni sözlərin yaranması, dialekt və Ģivə örnəklərinin ədəbi dilə gətirilməsi həmin prosesi daha da gücləndirmiĢdir. Bu prosesdə ədəbi dilimiz yeni söz-ifadə yaradıcılığı Tezislər 123 örnəkləri ilə zənginləĢmiĢdir. Həmin məsələdə XX yüzilliyin ikinci yarısında Naxçıvan ədəbi mühitinə məxsus olan söz sənətkarlarının ədəbi dilimizə xidməti unudulmamalıdır. Onların söz-ifadə yaradıcılığı prosesində müəyyən qədər yeri və mövqeyi vardır. Bu baxımdan, Hüseyn Razi, Müzəffər Nəsirli və Validə Hüseynovanın dili maraqlı faktlarla zəngindir. Sözügedən sənətkarların dilində onların öz qələminə məxsus bir sıra maraqlı ifadələr diqqəti çəkir. Məsələn, Hüseyn Razinin dilindəki qəriblik kölgəsi, səmimiyyət sədası, boyalanmış kəlmələr, çəkisizlər mühiti, sərhədləşən həqiqət, söz horrası, iclas qazanı, can dəftəri, fikir damcıları, pəhriz kəfəni, küt başların inadı, duyğu pəhrizləri, söz pəhrizləri, yalan körüyü, iftiralar örtüyü, çəkişmələr mərəzi, mənəm-mənəm qərəzi, ütülü sətirlər, dəli qürur, fərəhlərin günəş cazibəsi, ağılın, şüurun qızıl pulu, iməkləyən idrak, qulluğa dırmaşmaq, alqışa bükülmüş tərif, söz sərgisi, yalanların yarışması, şübhə dəftəri, söz qaşığı, namərd bazarı, könül aynası, çənə düşən ümid, nəfsin piylənən qarnı, və s.; Müzəffər.Nəsirlinin dilindəki büllur duz, söz baharı, gecənin, gündüzün rəssamı, yaşılköynək dərə, sevgidən xəcalət çəkmək, ovçu gözlər, daşları dələn məhəbbət və sədaqət, minnətdar təbəssüm, lalələrdən bayraq tutmaq; Validə Hüseynovanın dilindəki gecənin nağıl dünyası, gənclik bağında xəfif külək əsməsi, sevgi kəhkəşanı, məhəbbət dastanı (məcazi mənada) ifadələri uğurlu dil faktlarındandır. Açar sözlər: Azərbaycan ədəbi dili, Hüseyn Razi, Müzəffər Nəsirli, Validə Hüseynova AZƏRBAYCAN ƏDƏBĠ DĠLĠ TARĠXĠNDƏ XX ƏSRĠN II YARISINDA NAXÇIVAN ƏDƏBĠ MÜHĠTĠNĠN ROLU (HÜSEYN RAZĠNĠN YARADICILIĞI ƏSASINDA) QƏNĠRƏ ƏSGƏROVA ―Naxçıvan‖ Universiteti asgerovaganira @gmail.com Tarixin müxtəlif mərhələlərində yeni-yeni keyfiyyətlər, çoxcəhətli inkiĢaf xüsusiyyətləri qazanan ədəbi dilimiz çağdas dövrümüzdə də inkiĢafını davam etdirir, fərqli və maraqlı göstəricilər əldə edir. Ədəbi dilimizin inkiĢafında ayrı-ayrı sənətkarların özünəxas rolu və yeri vardır. Onlar az və ya çox dərəcədə bu dilin zənginləĢməsi istiqamətində müəyyən iĢlər görmüĢ, sözlərdən istifadə bacarığına, söz demək, yeni söz və ifadələr yaratmaq qabiliyyətinə görə ədəbi dilimizə öz töhfələrini vermiĢlər. Ümumiyyətlə, ədəbi- bədii dilimiz söz sənətkarlarının dilindən kənarda qalan bir dil deyildir. Azərbaycan ədəbi dilinin inkiĢaf və zənginləĢməsində onun ayrı-ayrı bölgələrində fəalliyyət göstərən ədəbi mühitlərin də müəyyən qədər rolu vardır. Həmin ədəbi mühitlərə məxsus olan söz sənətkarları öz yaradıcılıq örnəkləri, Beynəlxalq İpək Yolu 124 ədəbi dilimizlə bağlı xidmətləri ilə dilimizin inkiĢaf və zənginləĢməsi prosesində müəyyən qədər əmək sərf etmiĢlər. XX yüzilin ikinci yarısı Naxçıvan ədəbi mühitinin özünəxas yeri və rolu olan söz sənətkarları Azərbaycan ədəbi dilinin inkiĢaf və zənginləĢməsinə öz töhfələrini vermiĢlər. Bu anlamda Ģair Hüseyn Razinin yaradıcılıq örnəkləri diqqəti çəkir. O, Azərbaycan ədəbi dili tarixində öz imzası olan Ģairlərdəndir. Özünəxas üsluba, sözyaratma tərzinə malik olan Hüseyn Razi yaradıcılıq məziyyətləri ilə seçilmiĢ, Ģerimizin, dilimizin inkiĢafında mühüm xidmətlər göstərmiĢdir. AraĢdırmalar göstərir ki, sözügedən dövrdə Naxçıvan ədəbi mühitində dilimizin məna dərinliklərindən istifadə etmək, onları üzə çıxarmaq, zəngin dil xəzinəsinin bağlı qapılarına açar salmaqdan baĢqa, sözə qiymət verməklə, onun məziyyətləri nəzərə çatdırılmıĢ, dil haqında maraqlı fikirlər söylənilmiĢ, söz və ifadələrin üslub çalarları zəminində yeni-yeni ifadələr yaradılmıĢdır. Bu baxımdan, aĢağıdakı misralar səciyyəvidir: Sözün körüyü də, körükçüsü də Tərif küləyindən havalanmasın. Azərbaycan ədəbi dilinin hərtərəfli və dərindən araĢdırılmasında ayrı- ayrı ədəbi mühit və simaların yaradıcılıq örnəklərinin tədqiqi maraqlı nəticələr verir. Bu anlamda, Naxçıvan ədəbi mühitində yaranan maraqlı dil-üslub faktları Azərbaycan ədəbi dilində seçkin örnəklərdəndir. Açar sözlər:Naxçıvan, ədəbi mühit, Hüseyn Razi, ədəbi dil QƏDĠM VƏ ORTA ƏSRLƏR DÖVRÜNDƏ NAXÇIVANDA ƏDƏBĠYYATIN ĠNKĠġAF ĠSTĠQAMƏTLƏRĠ RAMĠZ QASIMOV AMEA Naxçıvan Bölməsi ramizasef@yahoo.com.tr Sivilizasiyanın ilkin beĢiklərindən olan, Böyük Ġpək yolu üzərində yerləĢən və geostrateji əhəmiyyətə malik olan Naxçıvan lap qədimlərdən ədəbiyyatın inkiĢaf etdiyi məkan olub. Dövlət və dövlət tipli qurumların olması da Naxçıvanda ictimai fikir, elm, mədəniyyət, ədəbiyyat və s. sahələrin inkiĢafına Ģərait yaratmıĢdır. ġərqin görkəmli alim və ədəbi simalarından olan Qətran Təbrizinin Naxçıvanda Əbu Düləf Deyraninin sarayında uzun müddətlərlə yaĢayıb-yaratması da burada qədim dövrlərdən elmə, ədəbiyyata qayğının olduğunu təsdiq edir. Azərbaycan Atabəylərinin hakimiyyəti dönəmində Naxçıvanın paytaxt olması (1146-1161) isə burada inkiĢaf və renessansın yaĢanmasına vəsilə olub. ―Ən müxtəlif tarixi dövrlərdə Naxçıvanda yaĢayıb-yaratmıĢ Əcəmi Əbubəkr oğlu Naxçıvani, Qətran Təbrizi, Əsədi Tusi, Kəmaləddin Naxçıvani, Əbubəkr ibn Xosrov, Əmirəddin Məsud, Cəmaləddin Tezislər 125 Naxçıvani, AĢıq Alı, Ağ AĢıq, Heyran xanım, Qönçəbəyim və Naxçıvandan çıxmıĢ Həddad ən-NəĢəvi, Əhməd ibn Hacat Əbubəkr ən NəĢəvi, Əbu Abdullah NəĢəvi, Həsən ibn Ömər Naxçıvani, Nəsirəddin Tusi, Nəcməddin Naxçıvani, Məhəmməd HinduĢah Naxçıvani, Baba Nemətullah Naxçıvani kimi‖ (akad.Ġ.Həbibbəyli) görkəmli simalar Naxçıvanda ədəbiyyatın, elmin və müxtəlif sahələrin inkiĢafına iĢıq tutur. Əcəmi Naxçıvani ilə görüĢmək üçün Nizaminin Naxçıvana gəldiyi də bir sıra mənbələrdə öz təsdiqini tapır. Atabəy Məhəmməd Cahan Pəhləvanın sarayına yaxın olan, ―təbiblər sultanı‖ kimi Ģöhrət qazanmıĢ Kəmaləddin Naxçıvani Ģair kimi də məĢhur idi. Əbu Bəkr ibn Xosrov əl-Ustad atabəylərə ―Kitab-i sənəmü əcəm‖ (―Əcəm sevgilisinin kitabı‖), ―Mehrü MüĢtəri‖, ―Rahət ər-Ruh‖ (―Ruhun rahatlığı (dincəlməsi)‖) və b. əsərlər həsr etmiĢdir. ġair ―Munisnamə‖ əsərində fəsillərindən birinə ―Böyük adamların kəlamları və nəsihətamiz həqiqətlər barəsində hekayələr‖ bəhsinə bir növ yerli xüsusiyyət baxımından maraq doğuran ―Əbül-Üla Kirmani və onun oğlu və onların Naxçıvana səfəri haqqında hekayə‖ də daxil etmiĢdir. Zəngin ədəbi ənənələrə malik olan Naxçıvanda XIII əsrdən baĢlayaraq ədəbiyyat yeni istiqamətdə inkiĢaf etməyə baĢlayır. BaĢlıca ədəbi-fəlsəfi istiqamət istilalara qarĢı mübarizə və insan azadlıqlarını önə alan fəlsəfi təriqətlərin inkiĢaf tapması olur. Belə bir vaxtda Naxçıvanda Fəzlullah Nəiminin (1330-1396) baĢçılığı altında fəlsəfi məzmun baxımından sufizmlə sıx bağlı olan hürufilik yayılmağa baĢlayır və ədəbi inkiĢafa öz qüvvətli təsirini göstərir. Böyük təriqətçi alim Fəzlullah Nəimi hürufilik təlimini daha çox ―Cavidannamə‖ əsərində Ģərh etmiĢdir. Fəzlullah Nəiminin ―Cavidani-kəbir‖ (―Böyük əbədiyyət‖), ―Cavidani-səğir‖ (―Kiçik əbədiyyət‖), ―Məhəbbətnamə‖, ―Növnamə‖ (―Yuxu haqqında kitab‖), ―ƏrĢnamə‖, ―Ġsgəndərnamə‖, ―Vəsiyyətnamə‖ əsərləri və ―Divan‖ı vardır. Naxçıvanda fəlsəfi-təriqətçi Ģeirin görkəmli nümayəndələrindən olan, öz yaradıcılığında klassik sufi təlimlərini davam etdirən, əhli-haqq təriqətinə aid olduğu bildirilən Beyrək QuĢçuoğlu (XIV) uzun müddət Naxçıvanda yaĢamıĢ və fəaliyyət göstərmiĢdir. Beyrək QuĢçuoğlunun əsərləri anadilli Azərbaycan Ģeirinin ən qüdrətli nümunələrindən hesab edilir. QuĢçuoğlunun əruz vəznli əsərləri heca vəzninə uyumluluğu ilə diqqəti cəlb edir. Onun az bir qisim də olsa xalq Ģeiri Ģəklində yazılmıĢ gəraylıları xəlqilik baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. ġair ana dili olan türk dilinə hədsiz doğmalıq və sevgi nümayiĢ etdirir. XIII əsrin görkəmli ədiblərindən biri də adı çox zaman elmin rəmzi olaraq çəkilən Nəsirəddin Tusidir. Nəsirəddin Məhəmməd ibn Məhəmməd ibn Həsən Tusinin (1201-1274) nəslinin Naxçıvanda Ordubadda yaĢaması, buna görə də I ġah Abbasın oranı bütünlüklə vergidən azad etməsi haqqında fərmanı XVII əsrdə Ordubadda tikilmiĢ böyük cümə məscidinin qapısı üstündəki daĢ kitabədə həkk olunmuĢdur. GeniĢ Ģöhrət qazanmıĢ əxlaq və mənəvi tərbiyə kitabı olan ―Əxlaqi-nasiri‖ əsərində Nəsirəddin Tusi əxlaqi-ictimai görüĢlərini Beynəlxalq İpək Yolu 126 təqdim etmiĢdir. Ədəbi-bədii yaradıcılığa malik sənətkar olan Tusi bədii əsərlərini nəzm və nəsr Ģəkilində yazmıĢdır. Onun Ģeirlərində insanın mənəvi gözəllikləri, həyat eĢqi əsas yer tutaraq həyatdakı zülmə və zalımlığa qarĢı Ģikayətlər də öz əksini tapır. Ədəbi-bədii yaradıcılığa geniĢ yer verən Nəsirəddin Tusi ―Meyarül-əĢar‖ (―ġeirlərin ölçüləri‖), ―Əsasül-iqtibas‖ (―Ġqtibasın əsasları‖) kimi əsərlərində poetika və ədəbiyyatĢünaslıq elminə aid fikirlərini əks etdirmiĢdir. Bundan baĢqa Nəsirəddin Tusinin bir sıra məsnəvi, qəsidə, qitə və rübai janrında yazdığı əsərlərində həyata aid bir sıra mövzular özünə yer tapmıĢdır. Beləliklə, milli tarixin ən qədim yaĢayıĢ məskəni olan Naxçıvan həm də milli mədəniyyət və ədəbiyyatın ən qədim, həm də ən zəngin məkanı olmuĢdur. Yüklə 2,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|