MÜNDƏRİcat giriş



Yüklə 5,14 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/8
tarix10.03.2017
ölçüsü5,14 Kb.
#10917
1   2   3   4   5   6   7   8

Müsbət tərəfləri 
Mənfi tərəfləri 
1.  Dünya ticarət həcmini artırırlar. 
1.  Rəqabət  və  sərbəst  inkişafı  azaldan 
oliqopolistik   
2. 
İqtisadi  yeniliklərə  yol  açan 
araşdırmaları vardır. 
2. Ev sahibi ölkə üçün daxili sərmayəni 
artırır  (yerli  sənayeni  investisiya 
sərmayəsindən  məhrum edir). 
3.  İşçilərin  təhsil  səviyyəsini  inkişaf  
etdirir. 
3. İnfilyasiyaya səbəb olacaq kartellərin 
yaranmasına səbəb olur. 
4. Gəlir və rifah yaradırlar. 
4.  Az  inkişaf  etmiş  ölkələrə  uyğun 
olmayan texnoloji ixrac edirlər. 
5.  Az  inkişaf  etmiş  ölkələrə  inkişaf 
etmiş texnologiyanı gətirirlər. 
5.  Borclu  yaradır  və  zəif  olanı  borc 
verəndən asılı hala gətirir. 
 
Xarici kapitalı olan müəssisənin bu formalarda fəaliyyəti mövcuddur: 

 
filial - bu elə müəssisədir ki, qeyri-rezident olan investora təmamilə 
məxsus olsun. 

 
qız  kompaniya  -  burada  isə  qeyri-rezident  50%-dən  çox  kapitalı 
özündə cəmləşdirir. 
                                                           
87
 Deniz Ülke Arıboğan, Globalleşme Senaryosunun Aktörleri, İstanbul: Der Yayın Evi,1997,səh.175 

77 
 

 
assosasiya  edilmiş  kompaniya  -  burada  isə  investorun  sahib  olduğu 
pay 100%-dən 50% arasında tərəddüd edir. 
Bildiyimiz kimi, transmilli korporasiyaların fəaliyyətinin  əsasında istehsal 
prosesinin  təşkili  zamanı  ölkələr  arasındakı  bütün  fərqlərin  istifadəsi  durur. 
Transmilli korporasiyalar da istehsal prosesinin bir hissəsini o ölkə və regionlara 
keçirmək  istəyirlər  ki,  həmin  ölkələrdə  və  regionlarda  bu  proseslərin  həyata 
keçirilməsi  üçün  lokal  üstünlüklər  mövcud  olsun.  Məsələn,  vergi  güzəştlərinin 
mövcud  olduğu  ərazilərdə  transmilli  korporasiyalar  maliyyə  və  idarəetmə 
bölmələrini  yerləşdirməkdə  maraqlı  olurlar.  Geniş  həcmli  daxili  bazarlara  malik 
ölkələrdə  isə  ticarət,  satış  və  marketinq  fəaliyyəti  ilə  məşğul  olan  bölmələr 
yaradılır. İşçi qüvvəsinin ucuz başa gəldiyi ölkələrdə isə istehsal müəssisələrinin 
qurulması daha məqsədəuyğun hesab edilir. 
Lakin dünya iqtisadiyyatının qloballaşması dünya ölkələri arasında olan bu 
fərqliliklərə  təsir  edir  və  bu  ölkələr  arasındakı  fərqlər  müntəzəm  şəkildə  aradan 
qaldırılmaqdadır.  Hər  bir  ölkədə  eyni  şərait  mövcud  olduğu  halda  isə  transmilli 
korporasiyalar  demək  olar  ki,  fəaliyyət  göstərdikləri  ölkələrin  fərqinə  varmır. 
Lakin  dünya  iqtisadiyyatının  qloballaşmasının  nəticələrindən  asılı  olan  fərqlərlə 
yanaşı,  ölkələr  arasında  elə  fərqlər  mövcuddur  ki,  bu  fərqlərə  qloballaşmanın 
nəticələrinin  təsiri  qısa  bir  zaman  ərzində  baş  vermir.  Bu  fərqlər  ölkələr 
arasındakı  iqlim  fərqləridir.  Məhz  təbiətin  verdiyi  iqlim  dəyişikliyə  uğramayıb 
olduğu  kimi  qalır.  Məsələn,  faydalı  qazıntıların  çıxarılması  və  ilkin  emalı  elə 
ərazilərdə  yerləşdirilir  ki,  bu  ərazilər  həmin  təbii  resursların  yerləşdiyi  əraziyə 
daha  yaxın  olsun.  Yığıma  əsaslanan  istehsal  isə  firmalara  yaxın  və  nəqliyyat 
xərclərinin minimum olduğu yerlərdə yerləşdirilir. 
Yeni  informasiya  texnologiyalarının  meydana  gəlməsi  isə  transmilli 
korporasiyaların  strategiyasını  və  eləcə  də  təşkil  olunması  köklü  şəkildə 
dəyişməkdədir. 
Transmilli  korporasiyaların  istehsal  bölmələri  getdikcə 
genişlənəcək  və  ucuz  həm  də  ixtisaslaşmış  işçi  qüvvəsinin  olduğu  ölkələrə 
hərəkət  edəcəkdir.  Həmçinin  transmilli  korporasiyaların  digər  hissələrində  də 

78 
 
köklü  olaraq  dəyişikliklər  baş  verdiyinin  şahidi  oluruq.  Bunlardan  biri  də  elmi 
tədqiqat,  təcrübə  konstruktor  işləridir.  Belə  ki,  transmilli  korporasiyaların  elmi 
tədqiqatlar  ilə  bağlı  olan  bölmələri  müxtəlif  ölkələrdə  yerləşəcəklər.  Son  illərdə 
TMK-ların  yayılması  nəticəsində  bu  şirkətlərin  idarəçiliyinə  xüsusilə  çox  yaxşı 
təhsil almış, təcrübəli ödənişlə çalışan profisionallar gətirilməkdədir.
88
Bu şəxslər 
“qlobal idarəçilər” (global manager) adlandırılır.TMK-lar 4 fərqli idarəçi seçimi 
edə bilərlər:
89
 
1.
 
Ana ölkədən; 
2.
 
Ev sahibi ölkədən; 
3.
 
Üçüncü ölkədən; 
4.
 
Yuxarıdakı seçimlərdən ən az ikisinin birlikdə tərcih olunması. 
Amerikan  TMK-ları  üzərində  aparılan  araşdırmalara  görə  çox  şirkətin 
işçiləri  ev  sahibi  ölkənin  vətəndaşlarından  ibarətdir.  Bunun  səbəbləri 
aşağıdakılardır:
90
 

 
Xaricə bir amerikalı və ailəsini göndərmək ailə başına 30 min dollara 
başa gəlir.  

 
Amerikalılar  üçün  yaşayış  təzminatları  xeyli  yüksəkdir.  (Məsələn, 
Sinqapurda  bir  çox  Amerikan  şirkəti  amerikalı  işçilərə  ayda  500 
dollar , bəzən daha çox əlavə maaş verirlər) 

 
Az inkişaf etmiş ölkədə 20 min dollardan az ödənişlə işə götürmək 
üçün  könüllü  və  təcrübəli  Amerikan  idarəçilərin  tapılmasında 
yaranan  çətinlik.  (Xarici  şöbələrin  bu  məbləği  ödəmək  üçün  bəzən 
heç gücü də çatmır.) 
TMK-lar strateji planlaşdırma apararkən aşağıdakıları nəzərə almalıdırlar:
91
 
1.
 
Fürsətləri  və  təhdidləri  nəzərə  alaraq  beynəlxalq  xarici  mühiti  analiz 
etmək; 
                                                           
88
 
Deniz, Nevin; Global Eğitim, Türkmen Kitabevi, İstanbul 1999, s. 92 
89
 Phatak, Arvind V.; Managing Multinational Corporations, Praeger Publishers, New York 
1974., s. 190.
 
90
 Phatak, Arvind V.; a.g.e., s. 192 
91
 
http://www.ozyazilim.com/ozgur/marmara/uluslararasi/stratejikplan.htm , (15 Temmuz 2009)
 

79 
 
2.
 
İdarəetmənin  zəif  və  güclü  olduğu  sahələrin  analizi  üçün  daxili 
mənbələrin analizi; 
3.
 
Xarici  və  daxili  mühitin  analizlərinin  uyğunlaşdırılması  vasitəsilə 
məqsədlərin formalaşdırılması. 
Gələcəkdə ortaya çıxacaq şərtlərə uyğun idarəçilik strategiyasının üzərində 
duran  Peter  F.Drucker  “Gələcək  üçün  İdarəçilik  düşüncəsi  və  TMK-lar” 
startegiyasını irəli sürmüşdür. Druckerin TMK-larla bağlı praqnozları bunlardır:
92
 

 
Dövlət və hökumətlər uğur mərkəzi olmaqdan çıxacaqlar. 

 
İqtisadiyyat beynəlxalq mövqe qazanacaq; bazarlar qloballaşdığı bir 
vaxtda TMK-lar birləşəcək və bütün dünyaya yayılmağa çalışacaq. 

 
Beynəlxalq  ticarət  əvəzinə  dünya  investisiya  yatırımları  amili  önə 
çıxacaq,  ixracata  əsaslanan  strategiyalar  əvəzinə  uyğun  ölkələrə 
sərmayə ayırmaq  ön plana keçəcək. 

 
Sənaye  sektorundan  daha  çox  xidmət  sektorundakı  TMK-lar 
qloballaşacaq. 

 
Ucuz  işçi  qüvvəsi  istifadə  etmək  və  xammal  qaynaqlarına  sahib 
olmaq rəqabətdəki üstünlük səbəbi olmaqdan çıxacaqlar. 

 
Pulun  və  elmin  vətəni  qalmayacaq;  elm  və  maliyyə  mərkəzi  olan 
ölkələr  və  təşkilatlar  bu  xüsusiyyətləri  ilə  üstünlük  qazanacaq. 
Üstünlük öyrənən cəmiyyətlərin və öyrənən təşkilatların olacaq. 

 
İqtisadi  tənəzzüldən  qurtulmağın  yolu  elm  və  xidmət  sahələrinin 
məhsuldarlığının artırılması olacaq. 

 
Mənfəət  məqsədi olmayan  TMk-lar  yeni  cəmiyyətdə  daha  təsirli  rol 
oynayacaq. 
 
 
 
 
                                                           
92
 Dinçer, Ömer; a.g.e., s. 117-120. 

80 
 
III FƏSİL  Beynəlxalq maliyyə qurumları və transmilli korporasiyaların 
müasir beynəlxalq əməkdaşlığa töhfəsi 
3.1 Azərbaycanın beynəlxalq maliyyə qurumları ilə əlaqələri 
  1991-ci  ilin  18  oktyabrında  Azərbaycan  müstəqilliyini  bütün  dünyaya 
bəyan  etdi.  Gənc  respublika  beynəlxalq  münasibətlər  sisteminə  daxil  oldu. 
Azərbaycan  öz  mövcudluğunu  qorumaq,  müstəqilliyini  təmin  etmək  üçün 
beynəlxalq təşkilatlara sıx əməkdaşlıq fəaliyyətinə başladı. 1992-ci ildən etibarən 
Azərbaycan beynəlxalq təşkilatlara üzvlüklə bağlı  müraciət etdi.
  Lakin bu bəzən 
uzun  müddət  və  prosedurlar  tələb  edirdi.  Xüsusilə,  beynəlxalq  maliyyə 
təşkilatlarına  üzv  olmaq  üçün  müəyyən  şərtlər  irəli  sürülürdü.  1993-cü  ildə 
prezident Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıtması ilə Azərbaycanın yeni tarixində 
dönüş  baş  verdi.  Heydər  Əliyev  mükəmməl  və  effektiv  xarici  iqtisadi  siyasət 
həyata  keçirməyə  başladı.  Ölkəyə  kapital  qoyuluşu  artdı,  Azərbaycan  xarici 
investorların etibarını qazandı. 
Azərbaycan  ilk  dəfə  BMT-nin  çərçivəsində  onun  ixtisaslaşmış  qurumları 
olan  beynəlxalq  maliyyə  təşkilatları  ilə  əlaqələr  qurmağa  başladı.  1992-ci  ilin 
sentyabrında  DB-na  daxil  oldu.  Eyni  ildə  Çoxtərəfli  Sərmayə  Qoyuluşunun 
Sığortalanması  üzrə  Agentliyə  üzv  qəbul  olundu.  Məhz  ümummilli  liderimiz 
Heydər  Əliyevin  həyata  keçirdiyi  məqsədyönlü  siyasət  nəticəsində  1995-ci  ildə 
Azərbaycan  BİA  və  BMK-nın  üzvü  oldu.  Azərbaycan  üzv  qəbul  olunduqdan 
sonra  DB  ölkədə  azad  bazar  iqtisadiyyatının    qurulmasına  çalışırdı.  DB 
Azərbaycanın  əkinə  yararlı  torpaqlarının  özəlləşdirilməsi  və  bölüşdürülməsində 
başlıca  rol  oynayıb.  Azərbaycan  DB-nın  İcraçı  Direktorlar  Şurasında  19  qrup 
üzvü çərçivəsində təmsil olunur. Azərbaycan digər 7 ölkə ilə birlikdə İsveçrənin 
rəhbərlik etdiyi qrupdadır.  
Azərbaycan  BVF  ilə  1992-ci  il  sentyabrın  18-dən  əməkdaşlıq  edir. 
İndiyədək  BVF  Azərbaycan  Respublikasına  altı  proqram  çərçivəsində  kredit 
ayırıb,  lakin  2005-ci  ildən  başlayaraq  BVF  ilə  əməkdaşlıq  məsləhətləşmələr 
səviyyəsində  həyata  keçirilir,  belə  ki,  Azərbaycan  hökuməti  fonddan  kreditin 

81 
 
alınmasından imtina edib. BVF tərəfindən  Azərbaycan hökumətinə təqdim edilən 
kreditlər müqavilədə nəzərdə tutulan vaxtda hər  il gecikdirilmədən ödənilir. Odur 
ki,  bu  müddət  ərzində  Azərbaycan  hökuməti  ilə  BVF   arasında  səmərəli 
əməkdaşlıq  münasibətləri  formalaşıb.  Bu  fakt  isə  Azərbaycan   iqtisadiyyatının 
dinamik  inkişaf  mexanizminə  malik  olmasından  xəbər  verir.  BVF-nin 
Azərbaycan  hökuməti  ilə  danışıqlarında  ölkədə  sənayenin  inkişaf   etdirilməsi, 
dövlət banklarının  özəlləşdirilməsi, su  və  enerji təchizatı  problemlərinin  həlli və 
bu sistemlərdə islahatların aparılması zərurəti, dövlət strukturunda islahatlar,  neft 
gəlirlərinin  səmərəli  istifadəsini  təmin  etmək,  Neft  Fondunun   fəaliyyətində 
şəffaflıq və sair istiqamətlər prioritet təşkil edir. 
Azərbaycan  Respublikasının  Prezidenti  Heydər  Əliyev  bu  beynəlxalq 
maliyyə  qurumu  ilə  əməkdaşlığa  böyük  önəm  vermişdir.  Bakıda  səfərdə  olan 
Beynəlxalq Valyuta Fondunun direktoru Kamdessu 12 mart 1996-cı ildə Heydər 
Əliyevlə  görüşüb  və  danışıqlar  aparıb.  Görüşdən  sonra  birgə  mətbuat 
konfransında Heydər Əliyev danışıqların Azərbaycan Respublikası ilə Beynəlxalq 
Valyuta  Fondunun  gələcək  əməkdaşlığına  həsr  olunduğunu,  Beynəlxalq  Valyuta 
Fondunun dünyanın ən böyük maliyyə  mərkəzi olduğunu bildirib. O bildirib ki, 
BVF  Azərbaycanda  iqtisadi  islahatların  keçirilməsi,  iqtisadiyyatda  struktur 
dəyişikliklərin aparılması, özəlləşdirmə və başqa bu cür tədbirlər üçün kreditlərlə 
maliyyə yardımı edir. 
4 dekabr 1998-ci ildə BVF-nin Azərbaycan üzrə missiyasının rəhbəri Devid 
Quen  Heydər  Əliyevlə  görüşüb.  Devid  Quen  BVF  ilə  Azərbaycan  arasında 
əlaqələrin  yüksək  səviyyədə  olduğunu  bildirib.  O,  qeyd  edib  ki,  Azərbaycanda 
iqtisadi artım müşahidə olunur, infilyasiya məqbul səviyyədədir və ümumiyyətlə, 
iqtisadi  sahədə  uğur  əldə  olunub,  manatın  məzənnəsi  sabit  səviyyədə 
qalmaqdadır.
93
 
Heydər Əliyev Azərbaycana indiyə qədər göstərilən yardımlara və səmərəli 
əməkdaşlığa görə təşəkkür edərək, bu əməkdaşlığın davam etdiriləcəyini bildirib: 
                                                           
93
 Əliyev H.Ə. Müstəqilliyimiz əbədidir. I-X kitablar. Bakı, 1996-2001 

82 
 
"...Azərbaycan  dövlətində  iqtisadi  islahatları  həyata  keçirməyi  iqtisadi 
siyasətimizin  strateji  istiqaməti  kimi  qəbul  etmişik.  Sadəcə,  bu  sahədə  bizim 
fikirlərimiz  üst-üstə  düşür,  bu  barədə  məsələlərə  münasibətimizdə  ziddiyyətlər 
yoxdur.  Əksinə,  biz  yaxşı  əməkdaşlıq  edirik  və  siz  də  əməkdaşlığımızın  uğurlu 
olduğunu görərək bizə daha da çox yardım etməyə çalışırsınız...". 
17  dekabr  2001-ci  il  tarixdə  Heydər  Əliyev  BVF-nin  şöbə  müdirinin 
müavini  Con  Uykman-Li  və  onu  müşayiət  edən  nümayəndə  heyəti  ilə  görüşüb. 
Con  Uykman-Linn  BVF-nin  Azərbaycandakı  missiyalarının  məqsədlərini 
açıqlayıb:  "...Missiyamızın  bir  məqsədi  illik  göstəriciləri  nəzərdən  keçirməkdir. 
Bu,  Beynəlxalq  Valyuta  Fondunun  digər  ölkələrdə  də  keçirdiyi  bir  prosesdir. 
Missiyamızın  ikinci  məqsədi  isə  iqtisadi  islahatların  həyata  keçirilməsi 
məsələsidir.  İqtisadi  islahatlar  yoxsulluğun  aradan  qaldırılmasını  və  ölkənin 
bundan sonrakı inkişafını təmin etməyi nəzərdə tutur". Con Uykman-Linn iqtisadi 
islahatların  Azərbaycandakı  nəticələrinin  ruhlandırıcı  və  müsbət  xarakter 
daşıdığını bildirib. Heydər Əliyev və bütün Azərbaycan hökumətinin əldə olunan 
nəticələrlə fəxr edə biləcəyini nəzərə çatdırıb.
94
 
Heydər Əliyevin 2 mart 2001-ci il tarixli sərəncamına  əsasən "Yoxsulluğun 
azaldılması və iqtisadi inkişaf üzrə Dövlət Proqramı"nın  hazırlanması məqsədilə 
dövlət  komissiyası  yaradılıb.  Proqramın  hazırlanması  məqsədilə  İqtisadi  İnkişaf 
Nazirliyi Beynəlxalq Valyuta Fondu və Dünya Bankı ilə sıx əməkdaşlıq  edib. 25 
oktyabr  2002-ci  il  tarixdə  Bakıda  "Yoxsulluğun  azaldılması  və  iqtisadi  inkişaf 
üzrə Dövlət Proqramı"nın  təqdimatına həsr edilmiş ümummilli konfrans keçirilib. 
Konfransda  BVF-nin  Azərbaycan   nümayəndəliyinin  rəhbəri  Maykl  Meredin 
iştirak edib. Konfransın açılış mərasimində çıxış edən  Heydər Əliyev cəmiyyətin 
hərtərəfli  inkişaf  etdirilməsi  məqsədilə  bazar   iqtisadiyyatına  müvafiq  iqtisadi 
sistemin yaradılmasının Azərbaycan  dövləti qarşısında duran vacib məsələlərdən 
biri  olduğunu  vurğulayıb.   O,  müzakirə  edilən  yoxsulluq  probleminə  toxunaraq 
deyib: "Respublikamızın həm  iqtisadiyyatını, həm də xalqın güzəranını çox yaxşı 
                                                           
94
 Əliyev H.Ə. Müstəqilliyimiz əbədidir. I-X kitablar. Bakı, 1996-2001 

83 
 
gələcək  gözləyir.  Biz  bunu   indiyə  qədər  gördüyümüz  işlərin  əsasında  təmin 
etmişik və gələcəkdə görəcəyimiz  işlər bunların hamısını tamamlayacaqdır. Neft 
sektorundan böyük gəlirlər  gözlənilir. Bu, Azərbaycanın milli sərvətidir." 
Azərbaycan  Respublikasının  Prezidenti  İlham  Əliyev  də  bu  təşkilatla 
əlaqələrin  inkişaf  etdirilməsinə  önəm  verir.  26  may  2004-cü  ildə  İlham  Əliyev 
Beynəlxalq  Valyuta  Fondunun  Yaxın  Şərq  və  Mərkəzi  Asiya  ölkələri 
Departamentinin  şöbə  müdiri  Con  Uikman-Linnin  başçılıq  etdiyi  nümayəndə 
heyətini qəbul edib. İlham Əliyev Con Uikman-Linnin Bakıda keçirdiyi səmərəli 
görüşlərdən  məmnun  olduğunu,  xüsusilə  neft  sektorunda  Beynəlxalq  Valyuta 
Fondu  ilə  Azərbaycan  arasında  əməkdaşlığın  gündən-günə  inkişaf  etdiyini 
vurğulayıb.  Prezident  bildirib  ki,  fondun  köməyi  və  məsləhətləri  Azərbaycan 
üçün  çox  faydalıdır,  BVF,  habelə  digər  maliyyə  qurumları  ilə  Azərbaycanın 
əməkdaşlığı  bundan  sonra  da  inkişaf  edəcək.  Con  Uikman-Linn  Azərbaycan 
hökumətinin  yoxsulluğun  azaldılmasına  dair  proqramını  yüksək  qiymətləndirib, 
eyni  zamanda,  bildirib  ki,  Beynəlxalq  Valyuta  Fondu  bu  işdə  Azərbaycan 
hökumətinə  öz  köməyini  əsirgəməyəcəkdir.  Azərbaycanın  neft-qaz  sektorunda 
əldə etdiyi uğurları yüksək qiymətləndirən Con Uikman-Linn xüsusilə şəffaflığın 
təmin  olunması  sahəsində  Neft  Fondunun  fəaliyyətini  zəruri  amil  kimi 
dəyərləndirib. 
15 dekabr 2005-ci ildə İlham Əliyev Beynəlxalq Valyuta Fondunun Yaxın 
Şərq  və  Mərkəzi  Asiya  üzrə  Departamenti  direktorunun  müavini  Julian 
Berenqautun  başçılıq  etdiyi  nümayəndə  heyətini  qəbul  edib.  Azərbaycanın 
Beynəlxalq  Valyuta  Fondu  ilə  əməkdaşlığından  məmnunluğunu  ifadə  edən, 
ölkənin  iqtisadi  sahədə  böyük  nailiyyətlər  qazandığını  bildirən  İlham  Əliyev 
büdcə artımını, qlobal enerji layihələrinin həyata keçirilməsini və digər uğurların 
iqtisadi inkişafın əsas göstəriciləri kimi dəyərləndirib. 
Hazırda  Beynəlxalq  Valyuta  Fondu  Azərbaycanla  yeni  formatda 
əməkdaşlıq  etməyə  başlayıb.  Bundan  sonra  Fond  Azərbaycanda  ayrıca 
nümayəndə saxlamayacaq. 

84 
 
Azərbaycanın iqtisadi inkişafına dəstək olan beynəlxalq maliyyə təşkilatları 
həm  iqtisadi,  həm  də  sosial  sahələrdə  layihələr  həyata  keçirməklə  bank  sektoru, 
yoxsulluğun  aradan  qaldırılması,  yerli  istehsalat,  sahibkarlıq,  təhsil,  neft-qaz 
istehsalı və daşınması, ətraf mühitin qorunması, infrastrukturun yaxşılaşdırılması, 
orta və kiçik sahibkarlığın inkişafında böyük rol oynamışlar. Beynəlxalq maliyyə 
təşkilatları yalnız yatırım deyil, həm də məsləhət xidməti layihələrində də iştirak 
edirlər.  Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  son  yeddi  il  ərzində  Azərbaycanda 
investisiyaların səviyyəsi $9 mlrd.  təşkil edir ki, bunun da $6  milyardını xarici 
investisiya  və  $3  milyardını  yerli  investisiya  təşkil  edir.  Bu  keçid  iqtisadiyyatı 
olan  ölkələr  arasında  ən  yüksək  göstəricidir.  Xarici  investisiyalar  əsasən  enerji 
sektorunda cəmləşmişdir.  
Daha  çox  özəl  sektorun  inkişafı  məqsədi  daşıyan  AYİB  Azərbaycanda  9 
yerli  kommersiya  bankı  ilə  işləyir.  Ümumiyyətlə,  infrastrukturanın  inkişafına, 
nizamnamə  kapitalının  təşkili üçün  Bank 15 illiyə  kredit verir.  Bank  sektorunun 
inkişafında  rolu  olan  təşkilatlardan  biri  də  BMK-dır.  Azərbaycanda  BMK-nın 
yatırımları  əsasən  neft  və  qaz,  maliyyə,  istehsalat  və  aqrobiznes  sahələrində 
həyata keçirilir.  
1992-ci  ildən  Dünya  Bankının  üzvü  olan  Azərbaycanda  1995-ci  ildən 
başlayaraq ümumi həcmi üç milyard Amerika dollarını keçən qırxdan çox layihə 
həyata keçirilmişdir. 1 yanvar  2011-ci ilə qədər : Cəmi 50 layihə üçün  t
əxminən 
3 milyard 
 500  milyon Amerika dolları ayrılmışdır.  
Azərbaycanda  Dünya  Bankının  məqsədi  sosial  xidmətləri  yaxşılaşdırmaq, 
ətraf  mühiti  müdafiə  etmək  və  uzunmüddətli  iqtisadi  inkişafın  əsaslarını 
yaratmaqda  yardım  etməkdir. 
95
Bankın  dəstəklədiyi  bütün  inkişaf  layihələri 
ölkənin  ümumi  inkişaf  strategiyasının  ayrılmaz  hissəsidir.  Xüsusilə  də  neft 
mənbələrindən  yaranan  gəlirlərin  idarəolunması,  iqtisadi  inkişaf  üçün  əsasın 
genişləndirilməsi  və  sosial  xidmətlərin  yaxşılaşdırılmasına  yönəlmiş  yardımlar 
Dünya Bankının əsas strategiyasına daxildir. Əsas məqsəd Azərbaycan əhalisinin 
                                                           
95
   Dünya Bankı və Azərbaycan. (hesabatlar) 2000-2009. 

85 
 
rifahının artırılmasıdır. Baxmayaraq ki, Azərbaycanın ÜMM-nun əsas hissəsi neft 
sektorunun payına düşür, burada yalnız əhalinin 1%-i çalışır. 
Hər  il  Bankın  personalı,  Azərbaycan  iqtisadiyyatının  analizini  aparır  və 
hesabatlar  dərc  edir.  Dünya  Bankının  hesabat  və  digər  sənədlərinə  çıxış  Bakıda 
yerləşən  İctimai  İnformasiya  Mərkəzi  vasitəsilə  əldə  edilir.  Bundan  başqa,  bu 
sənədlər həmçinin, Axundov adına Milli Kitabxanaya da yerləşdirilir. 
Birinci  Struktur  İslahatlar  Krediti  (SAC  1),  1997-ci  ildə  təsdiq  edilmiş  və 
özündə  ticarətin  liberallaşması,  özəlləşdirmə,  qanunvericilik  və  bank  işi 
islahatlarını  cəmləşdirir.  Həmçinin  SAC1-ə  Rusiyanın  maliyyə  böhranında 
yaranan  əlverişsiz  effektlərin  aradan  qaldırılması  üçün  7  milyon  ABŞ  dolları 
ayrılmışdır.  İqtisadi  islahat  proqramında  struktur  islahatların  tezləşdirilməsinə 
yardım məqsədilə İkinci Struktur İslahatlar Krediti (SAC2), 12 mart 2002-ci ildə 
təsdiq  edilmiş  və  bunun  üçün  60  milyon  ABŞ  dolları  ayrılmışdır.  SAC  2-də 
dövlətin  maliyyə  durumunun  yaxşılaşdırılması,  yoxsulluğun  aradan  qaldırılması, 
iqtisadi  inkişafın  tezləşdirilməsi  üçün  dövlətin  sərf  etdiyi  xərclərin  səmərəli 
istifadə  olunması,  müəssisələr  və  xarici  investisiya  üçün  əlverişli  şəraitin 
yaradılması,  əhalinin  təmiz  su  ilə  təmin  olunması  və  s.  gözlənilirdi.  31  dekabr 
2005-ci  ilə  qədər  Beynəlxalq  İnkişaf    Assosiasiyasının  Azərbaycana  ayırdığı 
maliyyə və texniki yardımların siyahasına aşağıdakılar aiddir: 

 
Bakının su təchizatı layihəsi

 
Ümumi reabilitasiya layihəsi; 

 
Mütləq ətraf mühitin qorunması layihəsi; 

 
Pilot rekonstruksiya layihəsi; 

 
Mədəniyyət irsinin qorunması layihəsi; 

 
Kənd təsərrüfatı layihəsi; 

 
Ümumi nəqliyyat layihəsi; 

 
Səhiyyə sektorunun inkişafı layihəsi; 

 
Kənd yerlərində sərmayə mühitinin yaradılması layihəsi  

86 
 

 
Məcburi  köçkünlərin  yaşayış  şəraiti  və  gəlir  imkanlarının 
dəstəklənməsi layihəsi (2011-2015-ci illər)
 
 

 
Kapital Bazarlarının Müasirləşdirilməsi layihəsi (2011-2015-ci illər) 

 
  Sudan İstifadəedənlər Birliklərinin İnkişafına Dəstək layihəsi (2011-
2016-cı illər) 

 
və s. 
Yoxsul  ailələrin  reabilitasiyası  proqramı  Azərbaycanda  bir  neçə  pilot 
rayonda  keçirilir.  Amma  elə  mexanizmlər  işlənilməlidir  ki,  həmin  yardımların 
verilməsi əlavə korrupsiya elementlərinə yol açmasın.  
Dünya  Bankının  Azərbaycana  ayırdığı  ilk  kredit  neft  sektoruna 
istiqamətlənmişdir.  Neftin  Azərbaycan  iqtisadiyyatındakı  çəkisi  və  yeri  diqqətə 
alındıqda  həmin  kreditin  iqdisadiyyata  nə  qədər  əhəmiyyətli  olduğu  aydın  olur. 
Dünya  Bankı  tərəfındən  ayrılan  kreditlər  də  xarici  investisiya  kimi  iqtisadiyyat 
üçün eyni müsbət töhfələr verir. Bank kreditlərinin ayrı bir xüsusiyyəti isə, həmin 
kreditlərin  uzun  müddətli  və  çox  az  faizli  olmasıdır.  Dünya  Bankı  Azərbaycana 
kreditləri  35  il  müddətinə  və  faizsiz  verir,  hökumət  Banka  ildə  0,75%  xidmət 
haqqı ödəyir.
 
96
 
Dünya  Bankı  Qrupunun  Azərbaycan  üzrə  Ölkə  Tərəfdaşlıq  Strategiyası 
(ÖTS) 2011-ci il maliyyə ilindən 2014-cü il  maliyyə ilinə qədər 4 illik müddəti 
əhatə  etmişdir.  ÖTS  Azərbaycanın  orta  müddətdə  üzləşdiyi  çağırışlar  əsasında 
qurulur. O, iki istiqamət üzrə nəticələrin əldə edilməsinə yüksək diqqət yetirir: (i) 
rəqabətli  qeyri-neft  sektorunun  qurulması  və  (ii)  insan  və  sosial  xidmətlərin 
gücləndirilməsi.  Həmin  iki  istiqamət  müstəqil  inkişaf  məqsədlərini  təşkil  edir, 
lakin,  eyni  zamanda,  bir-birini  gücləndirir.  Bundan  əlavə,  əvvəlki  ÖTS-dan 
çıxarılmış  nəticə  göstərir  ki,  dövlət  investisiyalarının  artım  tempi  institusional 
potensialın  mümkün  artım  tempindən  yüksəkdir,  və  bununla  rüşvətxorluq  üçün 
imkanların yaranması və icranın ləngiməsi ilə nəticələnir.  
                                                           
96
 Məmmədov M., İbadov E. Beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar, Bakı 2008 

87 
 
Azərbaycan  üzrə  Dünya  Bankının  yardım  proqramı  əsas  4  başlıca 
istiqamətdədir: 
–  Ölkədə  əsaslı,  tərəfsiz  özəl  sektorun  istiqrarlı,  fasiləsiz  inkişafına    yönəlik  
siyasi və struktur mühitin yaradılması. 
–  Böhranlı    iqtisadi  sektorlarda,  xüsusiylə    kənd  təsərrüfatı  sektorunda 
rəqabətliliyin artırılması. 
– Ölkə əhalisinin yaşayış səviyyəsinin yüksəldilməsi. Bu məqsədə çatmaq  üçün 
sosial  yardımların  məqsədli  istiqamətdə  aparılması,  sosial  xidmətlərin 
səmərəliliyinin    artırılması  və  əhalinin  yaşayış  səviyyəsinin  yüksəldilməsi  üzrə 
dövlət  strategiyasının  hazırlanıb  həyata  keçirilməsi  mövzuları  üzərində 
dayanılacaqdır. 
–  Ölkədaxili  istehsalın  artırılması.  Təhsil  sektoru  ilə  bağlı,  kənd  təsərrüfatının 
inkişafı  və  tarixi  abidələrin  bərpa  olunması,  təmiri  layihələri  üzərində  son  işlər 
görülmüş  və  ya  nəzərdə  tutulmuşdur.  Azərbaycan  Hökumətinin  bu  sahədə 
əlverişli  mövqe  göstərməsi  Dünya  Bankının  Azərbaycan  üzrə  bir  çox  layihə 
proqramını həyata keçirmək fürsətini vermişdir.  
Dünya  Bankı  2008-ci  il  aprel  ayının  30-da  Azərbaycanın  magistral 
avtomobil  yollarının  müasirləşdirilməsi  və  yenidən  qurulması  üçün  300  milyon 
ABŞ  dolları  həcmində  kredit  ayırıb.  Bu  barədə  bankın  məlumatında  bildirilir. 
Kredit  10  illik  güzəşt  dövrü  ilə  40  il  müddətinə  ayrılıb.
97
 Kredit  Şərq-Qərb    və 
Şimal-Cənub  marşurtları  üzrə  avtomobil  yollarının  qurulmasında  istifadə 
olunacaq.
98
 
2010-cu  il  11  avqustda  Dünya  Bankı  və  Azərbaycan  Respublikasının 
Hökuməti  arasında  Üçüncü  Magistral  Yol  Layihəsinin  maliyyələşdirilməsi 
məqsədilə  70  mln  ABŞ  dolları  ekvivalentində  BİA  krediti  və  171,6  mln  ABŞ 
dolları məbləğində BYİB krediti üzrə sazişləri imzalanıb. Bakı–Şamaxı yolunun 
genişləndirilməsindən başqa bu layihə magistral yol şəbəkəsinin inkişafı və idarə 
                                                           
97
 Dünya Bankı və Azərbaycan. (hesabatlar) 2000-2009 
98
 
Dünya Bankı və Azərbaycan. (hesabatlar) 2000-2009.  
 

88 
 
edilməsi  sisteminin  təkmilləşdirilməsində  hökumətə  kömək  etmişdir.  Bura 
magistral  yollarda  müasir  maliyyələşdirmə  və  istismar  praktikasının  tətbiqi  də 
daxildir

 Beynəlxalq  Maliyyə  Korporasiyasının  Texniki    yardım  sahəsində 
layihələrinə aiddir: 
-Azərbaycanda və Mərkəzi Asiyada lizinqin maliyyələşdirilməsi  fondu nəzdində 
texniki yardım proqramı; 
-Lizinqin inkişafı üzrə layihə; 
-Korporativ idarəetmə üzrə layihə; 
-Kiçik və orta  biznesin inkişafı proqramı; 
-Azəriqazbank və Rabitəbanka texniki yardım layihəsi; 
-Bakı fond birjasının  və Qiymətli  kağızlar üzrə dövlət komitəsinin institusional 
gücləndirilməsi. 
  İnvestisiyalar  sahəsində  Azərbaycan  nüfuzlu  beynəlxalq  təşkilatlarla  da 
sıx  əməkdaşlıq  edir  və  onlardan  kredit,  eləcə  də  digər  formalarda  vəsaitlər  cəlb 
olunur. Bu sahədə Dünya Bankı ilə əməkdaşlıq daha çox diqqəti cəlb edir. Dünya 
Bankının  maliyyələşdirdiyi  layihələrin  miqyası   genişdir.  Bu  sosial  müdafiə 
sisteminin,qaçqın  və  məcburi  köçkünlərin  rifahının  yaxşılaşması,  eləcə  də  iri 
infrastruktur layihələridir. 
Azərbaycanda  əlverişli  investisiya  mühitinin  olması  beynəlxalq  maliyyə 
qurumlarının  hesabatlarında  da  öz  əksini  tapır.   Dünya  Bankı  və  Beynəlxalq 
Maliyyə  Korporasiyası  Azərbaycanı  2009-2010-cu  illərdə  biznes  mühitin 
yaxşılaşdırılmasına  dair  islahatların  aparılması  üzrə  ən  islahatçı  ölkə  elan  edib. 
Dünya  İqtisadi  Forumu  tərəfindən   2010-2011-ci  illər  üçün  hazırlanmış  “Qlobal 
Rəqabətlilik  Hesabatı”nda  Azərbaycan    MDB  ölkələri  arasında  yenə  də  birinci, 
makroiqtisadi  sabitlik  altindeksi  üzrə  isə  14  pillə  irəliləyərək  139  ölkə  arasında 
13-cü yerdə qərarlaşmışdır.
99
 “Standart and Poors” Beynəlxalq Reytinq Agentliyi 
                                                           
99
 
http://azertag.az/xeber
   

89 
 
2009-2010-cu illər üzrə ölkə reytinqini “Stabil”dən “Pozitiv”ə yüksəltmiş, “Fitch 
Ratings” Agentliyi ölkəmizə ilk dəfə olaraq investisiya reytinqi vermişdir. 
Son  dörd-beş  il  ərzində,  Azərbaycan  inkişaf  sahəsində  çox  müsbət 
nəticələri əldə etmişdir, o cümlədən: 

 
2005-ci  ildə  1.270  ABŞ dolları  təşkil  edən  adambaşı  ÜMG  (Bankın  Atlas 
metoduna əsasən) dörd dəfə artaraq 2009-cu ildə 4.820 ABŞ dolları təşkil 
etmişdir . 

 
2008-ci  ildə  səviyyəsi  16%-dən  aşağı  olmaqla,  yoxsulluğun  kəskin 
azaldılması  

 
Çox  yoxsul  təbəqələrin  50%-dən  artıq  hissəsinə  ünvanlı  sosial  yardımın 
göstərilməsi;  

 
Benefisiarların  97%-dən  artıq  hissəsinə  pensiya  və  sosial  sığorta 
müavinətlərinin plastik kartlar vasitəsilə ödənilməsi ; 

 
Dövlət  Neft  Fondunda  (ARDNF)  vəsaitin  yığılması  vasitəsilə  neft 
gəlirlərinin ehtiyatlı və səmərəli idarə edilməsinin və gələcək nəsillər üçün 
saxlanmasının təmin edilməsi. Azərbaycan Hasilat Sənayelərinin Şəffaflıq 
Təşəbbüsü  (EITI)  çərçivəsində  2009-cu  ildə  şərtləri  yerinə  yetirən  ölkə 
kimi dünyada ilk təsdiq olunmuş ölkə olmuşdur.  

 
Müəssisələrin  qeydiyyatı  sahəsində  ciddi  irəliləyişlər  əldə  olunmuşdur. 
Müəssisənin qeydiyyata alınması üçün tələb olunan vaxt 2007-ci ilin Doing 
Business  Hesabatında  qeydə  alınmış  51  gündən  2010-cu  ilin  Hesabatında 
qeyd olunduğu kimi, 8 gün müddətinə qədər azalmışdır.  
Dünya  Bankı  və  Beynəlxalq  Maliyyə  Korporasiyasının  birgə  hazırladığı 
“Doing Business” hesabatı, bu sahədə ən nüfuzlu sənədlərdən hesab edilir. Əgər 
2009-cu ili əhatə edən hesabatda reytinq 181 ölkə üzrə hazırlanmışdırsa, 2010 və 
2011-ci illəri əhatə edən hesabatlarda bu qiymətləndirmə 183 ölkə üzrə aparılmış 
və  metodologiyada  dəyişikliklər  edilmişdir.
100
 “Doing  Business  2011”  hesabatı 
                                                           
100
   Dünya Bankı və Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası tərəfindən hazırlanan “Doing Business 2011” hesabatı. 

90 
 
dünyanın 183 ölkəsi üzrə reytinqə təsir edən 9 göstərici olmaqla aparılmış təhlili 
əhatə etmişdir. 
101
 
183  ölkənin  yer  aldığı  biznes  mühitə  dair  “Doing  Business  2011” 
hesabatında Azərbaycanın yeri son iki ildə olduğu mövqedən 1 pillə irəliləyərək 
54-cü yerə yüksəlmişdir. Hesabatda 2006-cı ildən bəri 5 il ərzində Azərbaycanın 
biznes  mühiti  üzrə  əhəmiyyətli  islahatlar  apardığı  və  biznes  mühitinin 
təkmilləşdirilməsinə xüsusi diqqət ayırdığı qeyd edilir.
102
 
Yüklə 5,14 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin