Muqaddas Kitobni tarjima qilish instituti, 2016
Yüklə 1,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
BURG‘U Qo‘chqor shoxidan yasalgan cholg‘u asbobi. Qadimda bu asbob dushman bostirib kelayotganidan xabar berish uchun, jangga da’vat qilish uchun 1 , shuningdek, Xudoni ulug‘lash uchun chalingan 2 . 1 Yoshua 6:4,19, Yeremiyo 4:5, 6:1 2 Zabur 80:4, 97:6, 150:3 BUTSIMON TOSH Tik qilib o‘rnatilgan uzunchoq tosh. Kan’on Lug‘at 6 xalqlari bu toshlarni o‘z xudolari, jumladan, xudo Baal deb bilib, ularga topinar edilar 1 . Bunday toshlar tepaliklar ustiga, yashil daraxtlar ostiga 2
va sajdagohlarning ichkarisiga o‘rnatilardi 3 . Xudo Isroil xalqiga, butsimon toshlarni o‘rnatmang, ularga sajda qilmang, deb amr bergan 4 .
tashlashni buyurgan 5 . 1 BAAL so‘ziga qarang. 2 4 Shohlar 17:10 3 4 Shohlar 10:27 4 Levilar 26:1 5 Chiqish 23:24 BO‘YINTURUQ DAFN MAROSIMI Qadimda Isroil xalqi va boshqa ba’zi xalqlarning udumi bo‘yicha, marhum qat’iy qoidalarga rioya qilingan holda dafn etilardi. Marhumning dafn etilmasligi u uchun nihoyatda og‘ir isnod hisoblanib, o‘ta sharmandalik edi 1 .
xushbo‘y hidli moylar surtilardi 2 . Shundan keyin marhumni xushbo‘y hidli ziravorlar bilan birga zig‘ir matoga kafanlab, dafnga tayyorlashardi 3 .
botmasdan oldin marhumni qabristonga olib borib, uni oilasiga qarashli qabrga qo‘yishardi 4 .
5 . Qabr og‘zi diametri taxminan bir metr bo‘lgan dumaloq tosh bilan yopib qo‘yilardi. Bu tosh juda og‘ir bo‘lgani uchun, bir nechta odam o‘sha toshni yumalatib, qabr og‘zini yopishardi 6 . Dafn marosimidan keyin bir yil o‘tgach, qabr og‘zini ochishardi va marhumning suyaklarini toshdan yasalgan qutiga solishardi. So‘ngra bu qutini qabrning ichida o‘yilgan tokchaga qo‘yishardi. Xochda o‘lgan jinoyatchilarning jasadi odatda ommaviy qabrga tashlanardi va ular uchun oshkora aza tutish man etilgan edi.
NAZR so‘ziga qarang. DOVUD QAL’ASI Bu qal’a Quddusning qadimgi qismi bo‘lib, Sion tepaligida joylashgan edi. Yobus xalqi shu joyning tub aholisi edi. Dovud qal’ani ulardan tortib olib, u yerda yashay boshladi. Shu bois bu qal’a “Dovud qal’asi” deb nom oldi 1 .
2 Shohlar 5:6-9, 1 Solnomalar 11:4-8 EDOM, EDOM XALQI, EDOMLIKLAR Bu xalq Yoqubning akasi Esovdan 1 kelib
chiqqan 2 . Edom xalqi O‘lik dengizning janubi va janubi–sharqidagi taqir Seir 3 tog‘larida yashagan. Bu xalq Isroil xalqining dushmani bo‘lib kelgan 4 . Dovud hukmronligi davrida Isroil xalqi Edomliklarni bosib oldi 5 . Ammo Dovud hukmronligidan keyin Edom xalqi ahyon– ahyonda Isroilga qarshi isyon ko‘tarib turgan va nihoyat, o‘z mustaqilligiga erishgan edi 6 . 1 Ibtido 25:25, 30 ga va Ibtido 25:25 ning birinchi izohiga qarang. 2 Ibtido 36:8-9 3 Ibtido 25:25 ga va o‘sha oyatning ikkinchi izohiga qarang. 4 Sahroda 20:14-21 5 2 Shohlar 8:13-14 6 3 Shohlar 11:14-22, 4 Shohlar 8:20-22 EFOD Ibroniycha so‘z bo‘lib, oliy ruhoniy kiyadigan maxsus kiyimga nisbatan ishlatilgan 1 . Efodga taqilgan ko‘krakpech xaltasida Urim va Tummim degan muqaddas narsalar saqlangan. Ayrim hollarda ruhoniylar Xudoning xohishini bilish uchun Urim va Tummimdan foydalanishgan 2 .
ruhoniylar kiyadigan libosga nisbatan ishlatilgan bo‘lib, bu libos zig‘ir matodan tikilardi 3 . Hakamlar kitobida bu so‘z butni yoki odamlar fol ochishda foydalangan buyumni bildirgan 4 .
Chiqish 28:6-14 ga va RUHONIY so‘zi ostida berilgan OLIY RUHONIY iborasiga qarang. Lug‘at 7
Chiqish 28:30, 1 Shohlar 23:9-12 3 1 Shohlar 2:18, 22:18, 2 Shohlar 6:14 ga va o‘sha oyatlarning izohlariga qarang. 4 Hakamlar 8:27 ga va o‘sha oyatning izohiga qarang. EFRAYIM Yoqub o‘g‘li Yusuf Misrda ikki o‘g‘il ko‘rgan bo‘lib, kattasi Manashe, kenjasi Efrayim edi. Efrayim va Manashe qabilalari Yusufning shu ikki o‘g‘lidan kelib chiqqan. Efrayim kenja o‘g‘il bo‘lsa ham, Yoqub uni Manashedan yuqori qo‘yib, duo qilgan 1
Shoh Sulaymon vafotidan keyin shimoldagi o‘nta qabila janubdagi Yahudo va Benyamin qabilalaridan ajralib chiqdi 2 . Bu o‘nta qabila alohida davlatni tashkil qilib, Isroil shohligi 3 deb nom oldi. Bu davlatning poytaxti Samariya bo‘ldi. Shimoldagi qabilalar orasida Efrayim eng katta va nufuzli qabila bo‘lgani bois, Eski Ahdning ba’zi o‘rinlarida Efrayim degan nom o‘nta qabilaga va ular tashkil qilgan Isroil shohligiga nisbatan ishlatilgan. 1 Ibtido 48:17-20 2 3 Shohlar 11:26-12:24 3 shimoliy shohlik iborasi bilan ham ma’lum EGAM RABBIY, EGAMIZ RABBIY XUDONING NOMLARI iborasiga qarang. EGAM XUDO, EGAMIZ XUDO… XUDONING NOMLARI iborasiga qarang. EGAMIZDAN QO‘RQISH XUDODAN QO‘RQISH iborasiga qarang. EGAMIZNING FARISHTASI Sodir bo‘ladigan muhim bir voqea–hodisa to‘g‘risida odamlarga xabar berish uchun, ularni himoya qilish uchun yoki maxsus bir topshiriqni bajarish uchun Egamiz tomonidan yuborilgan farishta
1 . Muqaddas Kitobda bayon qilinishicha, ba’zan Xudoning O‘zi Egamizning farishtasi qiyofasida zohir bo‘lgan 2 .
FARISHTA so‘ziga qarang. 2 Misol uchun, Chiqish 3:1-5, Hakamlar 6:11-24 ga qarang. EGAMIZNING RUHI XUDONING RUHI iborasiga qarang. EGAMNING UYI, EGAMIZNING UYI Bu iboralar Muqaddas chodirga, keyinchalik esa Ma’badga ishora qilgan. MUQADDAS CHODIR iborasiga va MA’BAD so‘ziga qarang. EGAM, EGAMIZ… XUDONING NOMLARI iborasiga qarang. ESKI AHD Muqaddas Kitobning birinchi qismi bo‘lib, o‘ttiz to‘qqizta kitobdan iborat. Odatda yahudiylar, Eski Ahd to‘plami uch qismdan iborat, deb aytadilar. Bu uch qism quyidagilardir: Tavrot (Musoning qonuni degan nom bilan ham yuritiladi), Payg‘ambarlar bitiklari (uning tarkibiga ba’zi tarixiy kitoblar ham kirgan) va Bitiklar (Zabur bu qismning birinchi kitobidir). Eski Ahd qadimgi ibroniy tilida, ba’zi qismlari esa oramiy tilida bo‘lib, miloddan oldingi o‘n beshinchi asrning ikkinchi yarmidan boshlab, taxminan ming yil davomida yozilgan. Eski Ahdning asosiy mavzusi Xudoning Isroil xalqi bilan bo‘lgan munosabatidir. Bu munosabat Xudoning Muso orqali Isroil xalqi bilan tuzgan ahdiga asoslangan. Keyinchalik Xudo O‘z xalqi bilan Iso Masih orqali yangi ahd tuzdi 1 . Shu sababga ko‘ra, avvalgi, ya’ni Muso orqali tuzilgan ahd “eski ahd” deb hisoblanadi 2 . Milodiy uchinchi asrdan boshlab, masihiylar ibroniycha Muqaddas bitiklarni “Eski Ahd” deb ataydigan bo‘ldilar. Iso Masih Muqaddas bitiklarni mukammal bilgan va O‘z ta’limotida ulardan ko‘p iqtiboslar keltirgan. 1 1 Korinfliklar 11:25, Ibroniylar 8:6-13 2 2 Korinfliklar 3:14, Ibroniylar 8:6 ESHIK KESAKISI Eshik o‘rnatilgan chorcho‘p.
Muqaddas chodirning, keyinchalik esa Ma’badning ichkari kichikroq xonasi 1 . Bu xonada Ahd sandig‘i turar edi. Sulaymon qurdirgan Ma’badning Eng muqaddas xonasida ikkita karubning katta haykali ham bor edi. Eng muqaddas xonani Muqaddas xonadan katta parda ajratib turardi 2 . Tavrotga ko‘ra, faqat oliy Lug‘at 8 ruhoniy bir yilda bir marta — Poklanish kuni Eng muqaddas xonaga kirishi mumkin edi 3 . Ibroniylarga maktubda va Vahiy kitobida samoviy Chodirning Eng muqaddas xonasi haqida aytib o‘tilgan. Iso Masih inson qo‘li bilan qurilmagan bu mukammal Chodirda oliy ruhoniy bo‘lib xizmat qilyapti 4 . 1 Lug‘atdan keyin ilova qilingan “Rasmlar va loyihalar” bo‘limiga qarang. 2 ICHKI PARDA iborasiga qarang. 3 BAYRAMLAR so‘zi ostida berilgan POKLANISH KUNI iborasiga qarang. 4 Ibroniylar 8:1-2, 9:11-12, 24, Vahiy 15:5 FALASTIN Falastin degan nom Filist xalqining 1 nomidan kelib chiqqan. Miloddan oldingi beshinchi asrdan boshlab, “Falastin” nomi yunon va lotin tillarida Filist xalqining yeridan ancha katta bo‘lgan hududga nisbatan ishlatilgan. Bu hudud O‘rta yer dengizidan boshlab to Jalila ko‘lining, Iordan daryosining va O‘lik dengizning sharqidagi qirli yerlargacha cho‘zilgan. Bu hududning shimol tomonida Lubnon tog‘lari, janub tomonida esa Nagav cho‘li bor edi. Muqaddas Kitobda bu yerlarning aksariyat qismiga nisbatan Kan’on nomi ishlatilgan. Bu yerlar Isroil xalqi tomonidan bosib olingandan keyin “Isroil yurti” degan nom bilan tanilgan. Tarix davomida Falastinning chegaralari aniq belgilanmagan. Miloddan oldingi 332 yilda bu hudud Iskandar Zulqarnayn tomonidan bosib olingan. Miloddan oldingi 63 yilda esa Rim imperiyasining tarkibiga kirgan. Milodiy 135 yilda yahudiylarning Rimga qarshi ko‘targan isyoni bostirilgan va Rim hukumati Yahudiya va Suriya viloyatlarini birlashtirib, u yerga “Suriya– Falastina” deb nom bergan. Keyinchalik Suriya bir nechta qismga bo‘linib ketgan va Suriya– Falastinaning hududi kichrayib, bu nom faqatgina oldingi Yahudiya viloyatining hududini bildiradigan bo‘ldi. Yettinchi asrda arablar bu hududni bosib olganlaridan keyin ham, shu hudud rasman “Falastin” nomi bilan atalavergan. Zamonaviy davrlarda Falastinning chegaralari bir necha marta o‘zgargan. 1 FILIST XALQI, FILISTIYA iborasiga qarang. FARISHTA Xudo yaratgan 1 va Uning xizmatida bo‘lgan samoviy mavjudotlar 2 . Ular Xudo bilan samoda istiqomat qiladi 3 . Farishtalar inson bo‘lmasalar– da, inson qiyofasida ham zohir bo‘lganlar 4 . Muqaddas Kitobga ko‘ra, farishtalar Xudoning xabarlarini insonlarga yetkazganlar, yuz beradigan voqealarni va vahiylarni tushuntirib berganlar. Isroil xalqiga Muso orqali qonun berilganda ham farishtalar ishtirok etishgan 5 . Ayrim hollarda farishtalar odamlarni xavf– xatardan asraganlar 6 . Muqaddas Kitobda ikkita farishtaning ismi aytib o‘tilgan. Bular — Mikoyil 7
va Jabroil 8 . Muqaddas Kitobdagi bir qator oyatlarda bayon qilinishicha, farishtalarning ba’zilari to‘g‘ri yo‘ldan ozib, yovuz bo‘lib qolganlar, ular shayton boshchiligida Xudoga va Uning xalqiga qarshilik qilganlar 9 . Muqaddas Kitobda aytib o‘tilgan yovuz ruhlar va jinlar mana shu gunohkor farishtalarga ishora qilsa kerak. 1 Kolosaliklar 1:16 2 Zabur 102:20-21, Ibroniylar 1:7, 14 3 Matto 18:10-11, Ibroniylar 12:22 4 Ibtido 18:1-2, Ibroniylar 13:2 5 Qonunlar 33:2, Havoriylar 7:53 6 Ibtido 19:1-23, Havoriylar 12:6-11, 27:23-24 7 Doniyor 10:13, Yahudo 9, Vahiy 12:7 8 Doniyor 8:16, 9:21, Luqo 1:19, 26-27 9 Ayub 1:6-7, Matto 12:22-25, 25:41, 2 Butrus 2:4, Yahudo 6, Efesliklar 2:2, Vahiy 12:7-9 FARZIY Iso Masih davrida yahudiylarning muhim bir diniy mazhabi. Bu nom ibroniychada “alohida ajratilgan” degan ma’noni bildiradigan so‘zdan kelib chiqqan. Farziylar Tavrot qonunlariga qat’iy rioya qilardilar, ayni paytda og‘zaki ravishda tarqalgan urf–odatlarga hamda poklanish udumlariga ham izchil amal qilardilar. Farziylar mazhabiga faqatgina bir necha ming kishi kirgan bo‘lib, umumiy aholining kichkina bir guruhini tashkil qilardi. Farziylar xalq orasida obro‘– e’tiborga ega edilar. Ulardan ba’zilari Oliy kengash a’zolari edilar. Ayrim farziylar Iso Masihga ishondilar, ko‘plari esa Isoga va Uning ta’limotiga qarshi chiqdilar.
Qadimgi davrlarda Filistiyaning aholisi Filist xalqi deb yuritilardi. Filistiyaning hududi Sinay yarim orolidan shimoli–sharqda, O‘rta yer dengizi qirg‘og‘i bo‘yida joylashgan edi. Filistlarning ajdodlari Krit orolidan kelib chiqqan bo‘lishi mumkin. Filistlar Kan’on yurtidagi xalqlardan ajralib turar, Isroil xalqi ba’zan ularni “sunnatsizlar”, deb aytardi. Chunki aksariyat mahalliy xalqlar orasida keng tarqalgan sunnat qilish odati Filistlar orasida yo‘q edi. Filist xalqi quyidagi beshta shahar–davlatni — G‘azo, Lug‘at 9 Ashqalon, Ashdod, Gat va Exronni barpo qilgan edi. Miloddan oldingi o‘n ikkinchi asrda Filistlar o‘z yerlarini kengaytirish niyatida Kan’on yurtini g‘arb tomondan bosib olishni boshladilar. Ayni paytda Isroil xalqi Kan’on yurtiga sharq tomondan bostirib kelgan, buning oqibatida ikkala xalq o‘rtasida ziddiyat kelib chiqdi. Shunday qilib, shoh Dovud Filist xalqini mag‘lub qilgunga qadar, ular Isroil xalqining ashaddiy dushmani bo‘lib qoldi 1 . 1 2 Shohlar 8:1, 1 Solnomalar 18:1 FINIKIYA Isroildan shimolda O‘rta yer dengizi bo‘yida joylashgan hudud. Bu hudud Tir, Sidon, Arvod va Gabol
1 shahar–davlatlari tomonidan nazorat qilingan. Hozirgi Livan mamlakatining O‘rta yer dengizi bo‘yidagi hududi qadimgi Finikiya hududiga to‘g‘ri keladi.
Qadimgi Misr shohlarining unvoni. FISIH BAYRAMI Yangi Ahdda “Fisih bayrami” nomi ostida Fisih ziyofati va undan keyin yetti kun davomida nishonlanadigan “Xamirturushsiz non bayrami” nazarda tutilgan. To‘liqroq ma’lumotga ega bo‘lish uchun BAYRAMLAR so‘zi ostida berilgan FISIH ZIYOFATI va XAMIRTURUSHSIZ NON BAYRAMI iboralariga qarang. FISIH QURBONLIGI BAYRAMLAR so‘zi ostida berilgan FISIH ZIYOFATI iborasiga qarang.
BAYRAMLAR so‘ziga qarang. FORS SHOHLIGI Qadimgi qudratli shohlik. Fors shohligining poytaxti Bobil hozirgi janubiy Iroqda joylashgan edi. Bu shohlik “Midiya va Fors shohligi” deb ham ataladi, chunki Midiya bu shohlikning muhim viloyatlaridan biri edi. Fors qonunlari “Midiya va Fors qonunlari” deb atalgan 1 . Doniyor payg‘ambar Fors hukumatida yuqori lavozimni egallagan edi 2 . Ester kitobida tasvirlangan voqealar Shushan qal’asida — Fors shohlarining qishki qarorgohida yuz bergan. Hozirgi O‘zbekistonning aksariyat qismi va umuman O‘rta Osiyoning asosiy hududi miloddan oldingi oltinchi asrda Fors shohligi tarkibida bo‘lgan. Tarixshunoslar o‘sha davrdagi Fors shohligini Ahamoniylar davlati deb atashadi.
Iordan daryosining sharqidagi bir o‘lka. Giladning janub tomonida Mo‘ab yurti, shimol tomonida esa Bashan o‘lkasi joylashgan edi. GIRGOSH XALQI Isroil xalqi Kan’on yurtini egallamasdan oldin o‘sha yerda yashagan xalqlardan biri. Girgosh xalqi Kan’on yurtining aniq qaysi joyida yashagani ma’lum emas. Yana KAN’ON XALQI, KAN’ON XALQLARI, KAN’ONDAGI XALQLAR iboralariga qarang.
Gunoh Xudoning amrlarini buzish, yomon ish qilish yoki yaxshilik qilishdan bosh tortish demakdir. Muqaddas Kitobga ko‘ra, gunoh tushunchasi nafaqat insonning xatti– harakatlarini, balki uning Xudoga yoki insonlarga qarshi o‘y–xayollarini ham qamrab oladi. Xudoning talabiga ko‘ra, har bir inson Xudoni butun qalbi bilan, jonu dili bilan, butun ongi bilan, kuchi boricha sevishi kerak 1 . Iso Masih, inson hatto o‘y–xayolida gunoh qilsa ham hukm qilinadi, deb ta’lim bergan 2 . Jumladan, g‘azab, mag‘rurlik, shahvat, rashk, xasislik kabi gunohlar ko‘zga ko‘rinmasa ham, Xudodan yashirin qolmaydi. Xudo ezgu, adolatli, muqaddas bo‘lgani uchun, qilingan har qanday gunoh Xudoga qarshidir 3 . Odam Ato va Momo Havo Xudoga itoatsizlik qilib, U bilan munosabatini buzganlar 4 . Buning oqibatida Odam Ato va Momo Havoning o‘zaro munosabati ham buzildi, dunyoda nomutanosiblik paydo bo‘ldi, butun dunyo la’natga giriftor bo‘ldi. Ularning hayoti tashvish, qayg‘u–azoblarga to‘ldi 5 . Gunoh tufayli dunyoga o‘lim kirib keldi va butun odamzod ustidan hukmron bo‘lib qoldi 6 . Gunoh har bir insonning tabiatida mavjud bo‘lgani uchun, uning niyatlarini, o‘y–fikrlarini, his–tuyg‘ularini va istaklarini buzadi 7 . Gunoh oqibatida odamzod Muqaddas Xudodan uzoqlashgan, ajralgan, Uning g‘azabi ostida qolgan va qiyomatda hukm qilinadi 8 . Faqatgina Iso Masihning to‘kilgan qoni tufayli inson gunohlaridan poklana oladi, Xudo bilan yarashadi va hukm qilinmaydi 9 .
Qonunlar 6:5, Luqo 10:27 2 Matto 5:21-30 3 Ibtido 4:10, Zabur 32:5, 44:8, 50:5-6, 88:15, Ishayo 5:16 4 Ibtido 3:5-8 5 Ibtido 3:16-19 Lug‘at 10
6 Rimliklar 5:12 7 Zabur 50:7, 142:2, Yeremiyo 17:9, Rimliklar 3:10-12, 7:14-20 8 Ishayo 59:2, Rimliklar 1:18-21, Efesliklar 5:5-6, Kolosaliklar 3:5-6 9 1 Yuhanno 2:1-2, Rimliklar 5:6-11, 6:22-23, 1 Salonikaliklar 5:9 GUNOH QURBONLIGI QURBONLIK so‘ziga qarang. HAVORIY Ma’lum bir xabarni yetkazish uchun yuborilgan elchi. Yangi Ahdda bu so‘z asosan Iso Masihning o‘n ikki shogirdiga nisbatan ishlatilgan. Rabbimiz Iso havoriylarni odamlarga Xushxabar yetkazish uchun tanlagan edi 1 . Iso
Masih tirilgandan keyin Uni ko‘rgan jamoat yo‘lboshchilariga nisbatan ham havoriy so‘zi ishlatilgan. Havoriy Pavlus ham ular qatorida edi
2 . Iso Masih Pavlusga 3 zohir bo‘lib, unga Xushxabarni yoyish vazifasini topshirgan 4 . Havoriylar barcha masihiylar orasida, ayniqsa o‘zlari asos solgan jamoatlarda katta obro‘– e’tiborga ega bo‘lib, qarorlar chiqarish huquqiga ega edilar 5 . “Havoriy” so‘zi Xushxabarni e’lon qilish uchun yuborilgan odamlarga nisbatan ham ishlatilgan. 1 Luqo 6:12-16 2 1 Korinfliklar 15:5-9 3 Pavlusning asl ismi Shoul edi. 4 Havoriylar 9:1-19, Galatiyaliklar 1:1-2, 11-12 5 Havoriylar 14:23, 15:1-2, 22-29, 1 Korinfliklar 9:1-2, 12:28, Efesliklar 4:11-12 Yüklə 1,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|