Muqaddas Kitobni tarjima qilish instituti, 2016
Yüklə 1,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
MO‘LAX Ommon xalqining xudosi 1 . Odamlar o‘z farzandlarini qurbonlik qilish orqali Mo‘laxga sajda qilar edilar. Xudoning qonunlarida bunday odat qat’iyan man etilgan. Ammo Quddusga yaqin joydagi Xinnum soyligida hatto Isroil xalqi ham Mo‘laxga sajda qilib, farzandlarini qurbonlik qilgani kuzatilgan 2 .
3 Shohlar 11:7 2 Levilar 18:21, 20:2-5, Yeremiyo 32:35 NAJOT Ibroniy va yunon matnlarida “najot” tushunchasini ifodalaydigan bir nechta so‘z ishlatilgan bo‘lib, ular mazkur tarjimada “najot, qutqarmoq, xalos qilmoq, ozod qilmoq” kabi so‘zlar bilan berilgan. Bu so‘zlar odamlarning va butun bir xalqning dushmanlardan yoki ularning hayotiga xavf solayotgan boshqa narsalardan xalos bo‘lishini ifodalaydi. Eski Ahdda birorta odam ma’lum bir vaziyatda boshqalarni xavf–xatardan qutqarganda “qutqaruvchi” deb atalgan 1 .
Najotkor” degan nom Xudoning O‘ziga nisbatan ishlatilgan 2 . Isroil xalqi tarixidagi eng buyuk voqealardan biri ularning Misrdagi qullikdan ozod bo‘lganidir. Xudo Muso orqali mo‘jiza ko‘rsatib, O‘zining Qutqaruvchi ekanligini namoyon qilgan 3 . Xudo Isroil xalqini ko‘p marotaba qutqargani uchun, ular, kelajakda Egamiz bizni barcha dushmanlardan va yovuzlikdan xalos qiladi, degan umidda o‘sha vaqtni intizorlik bilan kutganlar. Yana Eski Ahdda payg‘ambarlar bashorat qilib, Xudo O‘zining solih qulini yuboradi va insonlarni gunohlardan xalos qiladi, deb aytganlar. Bashoratlarga ko‘ra Xudoning bu sodiq quli payg‘ambar Dovudning avlodidan kelib chiqardi 4 . Yangi Ahdda bayon qilinishicha, odamlar Iso Masihning o‘limi va tirilishiga ishonish orqali gunohdan xalos bo‘ladilar 5 . Demak, har bir inson millati, irqi va madaniyatidan qat’iy nazar, najotga erishishi mumkin 6 . Bu najot odamning qilgan savob ishlariga bog‘liq emas. Odam faqatgina Xudoning marhamati va inoyati tufayli gunohlaridan forig‘ bo‘lib, Iso Masih orqali abadiy hayotga ega bo‘ladi 7 . Iso Masihga imon keltirib, tavba qilgan har bir insonni Xudo kechiradi 8 . Shuning uchun Xudoning O‘zi ham, Iso Masih ham “Najotkor” deb ataladi 9 .
yarashgani uchun bu dunyodaYoq najotga erishgan deb hisoblanadi 10 . Najotga erishgan har bir insonning hayotida Muqaddas Ruh amal qiladi
11 . Najot uzluksiz bir jarayon bo‘lib, unga erishgan har bir insonning fikrlashi va xulq– atvori o‘zgaradi va bunday inson o‘z hayotini Xudoni mamnun qilish niyatida yashaydi 12 . Masihiylar qiyomat kuni ham hukm qilinmaydilar 13 . Masihning xochdagi o‘limi va tirilishi tufayli ular bu dunyoda ham, narigi dunyoda ham najotga egadirlar 14 . Shu sababdan imonlilar o‘lgandan keyin Xudo bilan birga jannatda bo‘lishlariga qat’iy ishonadilar 15 .
Hakamlar 3:9, 15, Naximiyo 9:27 2 2 Shohlar 22:2-3, 1 Solnomalar 16:35, Zabur 33:5-8, 18-20, 39:18, 77:35, Ishayo 43:3, 11, 49:26, Doniyor 6:27 3 Chiqish 14:1-31, 15:1-21 4 Ishayo 42:1-4, 52:13- 53:12, Hizqiyol 37:23-25, Zakariyo 3:8-9 ga va MASIH so‘ziga qarang. 5 Matto 1:21, Luqo 2:10-11, 30-31, Havoriylar 4:11-12, Rimliklar 5:9-10 6 Havoriylar 17:30-31, Rimliklar 1:16-17, 10:12-13 7 Rimliklar 3:20-24, Efesliklar 2:8-9 8 Havoriylar 2:38-39, 10:43, 16:30-31, Rimliklar 10:9-10 9 Luqo 1:47, 69-70, 2:11, Havoriylar 5:31, Filippiliklar 3:20, 1 Timo‘tiy 1:1, 2:3, 2 Timo‘tiy 1:10, Titus 1:3- 4 10 Rimliklar 8:24, 29-30, Efesliklar 2:4-6, 2 Timo‘tiy 1:9 11 Rimliklar 8:15-16, 2 Korinfliklar 1:21-22, Efesliklar 1:13-14 12 1 Butrus 2:1-3, 1 Korinfliklar 1:18 13 Yuhanno 3:15-16, 36, 5:24, 6:40, 1 Yuhanno 4:15-17, 5:13, Rimliklar 8:1-2, Filippiliklar 1:28, Ibroniylar 9:27-28 14 1 Butrus 1:3-5, 2 Butrus 1:3-8, Titus 3:4-7 15 Luqo 23:42-43, 2 Korinfliklar 5:1-2, 6-8, Filippiliklar 1:21-23, 1 Salonikaliklar 4:16-17, 5:9-10, Vahiy 22:3-5 NAZR Odamlar Xudoga sajda qilib, o‘z ishonchini va hurmat–ehtiromini bildirish uchun beradigan narsa. Tavrot qonuni bo‘yicha ikkita nazr turi bo‘lib, bular quyidagilardir: DON NAZRI Don nazri a’lo sifatli bug‘doy unidan yoki turli tarzda tayyorlangan xamirturushsiz nondan iborat edi 1 . Bu nazrning bir qismi yoki hammasi qurbongohda kuydirilgan, kuydirilmagan qismi esa ruhoniylarga berilgan. Don nazri odatda boshqa biror qurbonlikka, misol uchun, kuydiriladigan yoki tinchlik qurbonligiga qo‘shib keltirilgan 2 . 1 Levilar 2:1-16, 6:14-23 2 QURBONLIK so‘ziga qarang. Lug‘at 20
SHAROB NAZRI Odatda sharob nazri kuydiriladigan yoki tinchlik qurbonligiga qo‘shib keltirilardi. Sharob nazri qurbongohga quyilganda va qurbonlik kuydirilganda, Xudoga Yoqimli hid borardi 1 . 1 Chiqish 29:40-41 ga va QURBONLIK so‘ziga qarang. NODON AHMOQ, NODON so‘zlariga qarang. OLIY KENGASH Yangi Ahd davrida yahudiylarning siyosiy va diniy kengashi. Bu kengash bosh ruhoniylardan, Tavrot tafsirchilari hamda obro‘li odamlardan iborat edi. Oliy kengashning 70 ga yaqin a’zosi bor edi. Oliy ruhoniy kengashning boshlig‘i edi. Kengash a’zolari yahudiylarning ijtimoiy, siyosiy va dinga oid masalalarini hal qilish huquqiga ega edilar, ammo Oliy kengash chiqargan muhim qarorlar Rim hukumati tomonidan tasdiqlanishi kerak edi. Masalan, Oliy kengash birortasini o‘limga hukm qilishi mumkin edi, ammo faqatgina Rim hukumati mana shu hukmni ijro qila olardi. Yurtda tinchlikni saqlab turish uchun Oliy kengash yahudiylarning ham, Rim hukumatining ham manfaatini ko‘zlar edi. OLIY RUHONIY RUHONIY so‘ziga qarang. OLTIN TUTATQI QURBONGOHI QURBONGOH so‘ziga qarang. OLTIN XONTAXTA Akas yog‘ochidan yasalgan, usti oltin bilan qoplangan xontaxta. Bu xontaxta Muqaddas chodirning, keyinchalik esa Quddusdagi Ma’badning Muqaddas xonasida turar edi. Muqaddas nonlar mana shu xontaxtaning ustiga qo‘yilar edi 1 . 1 Chiqish 25:23-30, 26:35 OMMON XALQI Bu xalq Ibrohimning jiyani Lut naslidan edi. Lutga qizlari sharob berib, mast qilib qo‘ygach, kenja qizi otasi yoniga kirib, otasidan homilador bo‘lgan va o‘g‘li Banommini tuqqan edi 1 . Banommidan Ommon xalqi kelib chiqdi. Ommon xalqi xudo Mo‘laxga sajda qilgan. Ular Iordan daryosining sharqida yashaganlar. Ommon xalqi Isroil xalqining dushmani bo‘lib, Filist xalqi bilan ittifoq tuzgan. Ommon yurtining poytaxti o‘sha davrda Ommon shahri bo‘lib, hozirda Iordaniya mamlakatining poytaxtidir.
Isroil xalqi Kan’on yurtini egallamasdan oldin o‘sha yerda yashagan xalqlardan biri. Omolek xalqi ko‘chmanchi xalq bo‘lib, asosan O‘lik dengizning janub va sharq tomonida yashagan. Isroil xalqi Misrdan chiqib kelayotganda, Omolek xalqi ularga hujum qilgan edi. O‘shandan boshlab Omolek xalqi Isroil xalqining dushmani bo‘lib qoldi 1
qilib, ularning nomini yer yuzidan o‘chiringlar”, deb amr bergan edi. Yahudo shohi Hizqiyo davridagina Isroil xalqi Xudoning bu amrini bajarib, Omolek xalqini qirib tashladi 2 .
Chiqish 17:8-16, Qonunlar 25:17-19, 1 Shohlar 15:2, 30:1-5 2 1 Solnomalar 4:43 ORAM Bu nom Eski Ahdda oramiychada so‘zlashuvchi xalqlar yashaydigan bir nechta hududga nisbatan ishlatilgan. Bu hududlarning biri Furot daryosi bo‘yida, hozirgi Suriya mamlakatining shimolida va hozirgi Turkiyaning janubi–sharqida edi. Ibrohim payg‘ambar birmuncha vaqt aynan o‘sha hududda istiqomat qilgan, uning qarindoshlaridan ba’zilari o‘sha yerda yashab qolganlar. Furot daryosidan g‘arbga va janubga cho‘zilgan, Kan’on hududiga yaqin bo‘lgan yerlarga nisbatan ham Oram nomi ishlatilib, Damashq shahri bu yerlarning markazi hisoblangan. Bu hududlarning hammasi Iskandar Zulqarnayn tomonidan bosib olingandan keyin Suriya nomi bilan tanilgan. Yana SURIYA so‘ziga qarang.
Ibroniychaga yaqin bo‘lgan til. Davrlar o‘tgan sari bu til xalqaro tilga aylanib, hozirgi Yaqin Sharq deb ataladigan yerlarda savdo–sotiq, tijorat va ijtimoiy–siyosiy doiralarda ishlatiladigan til bo‘lib qoldi. Ossuriyaning tub aholisi oramiy tilida so‘zlashardi. Shu sababdan,
Lug‘at 21
oramiy tili Ossuriya tomonidan bosib olingan yerlardagi xalqlarning, Ossuriya yurtida, keyinchalik esa Bobil va Fors yurtlarida yashagan ajnabiy asirlarning so‘zlashuv tiliga aylandi. Shuning uchun Eski Ahdning ba’zi bir qismlari oramiy tilida yozilgan 1 . Iso Masih davrida qadimgi Falastinda yashagan yahudiylar odatda oramiy tilida so‘zlashganlar. Yangi Ahdda oramiycha so‘zlar, iboralar va nomlar ko‘p uchraydi, ammo ular asl matnda yunoncha harflar bilan yozilgan.
Eski Ahdning eng qadimiy to‘liq ibroniycha qo‘lyozmasi Leningrad Kodeksidir. Bu qo‘lyozma taxminan milodiy 1000 yillarda ko‘chirilgan. Mazkur qo‘lyozmaning nashr qilingan nusxasi
1 . Eski Ahdning bu qo‘lyozmasidagi bir nechta parcha oramiy tilida yozilgan 2 .
IBRONIYCHA MATN iborasiga qarang. 2 ORAMIYCHA so‘ziga qarang. OSMON SHOHLIGI Xudoning insonlar hayotidagi hukmronligiga va har bir yaratilgan mavjudotning oxiratda yangilanishiga ishora. Bu ibora faqatgina Matto kitobida ishlatilgan bo‘lib, “Xudoning Shohligi” ma’nosini bildiradi. To‘liqroq ma’lumotga ega bo‘lish uchun XUDONING SHOHLIGI iborasiga qarang.
OSMON, SAMO Muqaddas Kitobda bu so‘zlar ostida Xudo yaratgan osmon nazarda tutilgan 1 . Ammo osmon va samo so‘zlari ko‘pincha Xudoning va farishtalarning maskanini ham bildiradi 2 . Yangi
Ahdda bayon qilinishicha, Iso Masih osmondan tushgan va o‘lib tirilgandan keyin yana osmonga ko‘tarilgan 3 . Oxiratda Iso osmondan kelib, o‘liklarni tiriltiradi 4 . Shu kuni Xudo solihlarga abadiy hayotni mukofot qilib beradi, ular Xudo bilan birga jannatda yashaydilar 5 . Bu dunyoda yashayotgan Isoning izdoshlari samoni haqiqiy vatan deb bilishlari 6 , o‘sha vatanga ko‘z tikib yashashlari kerak 7 . 1 Ibtido 1:6-8, 14-18 2 Ayub 22:12, Zabur 10:4 3 Yuhanno 3:13, 6:41-51, 14:2-3, 20:17, Luqo 24:50-51 4 1 Salonikaliklar 4:16-17 5 Matto 5:12, Matto 25:34, 46, 1 Butrus 1:4, 2 Korinfliklar 5:1-2, Filippiliklar 3:13-14, Ibroniylar 12:22-24, Vahiy 21:1-4, 22:1-5 6 Filippiliklar 3:20 7 Matto 6:20-21, Kolosaliklar 3:1-2, Ibroniylar 11:13-16 OSSURIYA Qadimgi qudratli shohlik. Uning poytaxti Naynavo 1
Miloddan oldingi 722 yilda Ossuriyaliklar Isroilni, ya’ni shimoliy shohlikni bosib oldilar 2 . Ular Isroil xalqining aksariyat qismini asir qilib olib ketdilar
3 . Ossuriya shohi boshqa xalqlarni Isroil yurtiga majburlab ko‘chirdi 4 . Isroil yurtida qolgan odamlar esa o‘sha ajnabiylar bilan quda– andachilik qildilar. Ularning avlodlari Yangi Ahdda aytib o‘tilgan Samariyaliklardir 5 . Miloddan oldingi 612 yilda ittifoqdosh dushman lashkarlari Bobil va Midiya boshchiligida Naynavoni vayron qildilar. Ko‘p o‘tmay Ossuriya shohligi o‘z mustaqilligini yo‘qotdi. 1 Nineviya nomi bilan ham ma’lum 2 ISROIL so‘ziga qarang. 3 4 Shohlar 17:1-6 4 4 Shohlar 17:24 5 SAMARIYALIK so‘ziga qarang. OTA, OTAM XUDO, OTAMIZ XUDO… XUDONING NOMLARI iborasiga qarang. PARIZ XALQI Isroil xalqi Kan’on yurtini egallamasdan oldin o‘sha yerda yashagan xalqlardan biri. Pariz xalqi Kan’onning o‘rta qismidagi qirli joylarda yashagan. Yana KAN’ON XALQI, KAN’ON XALQLARI, KAN’ONDAGI XALQLAR iboralariga qarang.
XUDONING NOMLARI iborasiga qarang. PARVARDIGORI OLAM XUDONING NOMLARI iborasiga qarang. PAYG‘AMBAR Xudoning xabarini odamlarga yetkazadigan inson. Eski ahd davrida Isroil xalqining payg‘ambarlari xalqni gunohdan tavba qilishga va Xudoga yuz burishga da’vat qilganlar. Ba’zan ular hatto hukmdorlarning va ajnabiy xalqlarning gunohlarini fosh qilib, ularni ham to‘g‘ri yo‘ldan yurishga chaqirganlar. Payg‘ambarlar o‘z xabarlari orqali kelajakda sodir bo‘ladigan voqealar haqida bashorat qilganlar, odamlarga dalda berganlar va yuz beradigan falokatlardan xalqni ogohlantirganlar. Odatda ular xabarlarida turli ramziy obrazlardan foydalanganlar. Ba’zi payg‘ambarlarning yozib qoldirilgan bashoratlari, vahiylari va xabarlari keyinchalik Eski Ahd tarkibiga kiritilib, bu bitiklar o‘sha Lug‘at 22
payg‘ambarlarning nomlari bilan atalgan. Yangi Ahd davrida Xudo ba’zi masihiylarni payg‘ambarlik xizmatiga tayinlagan 1 . Bu payg‘ambarlar imonlilarga Xudoning so‘zini yetkazganlar 2 . Ba’zan ular Muqaddas Ruh ilhomi bilan bashorat ham qilganlar 3 . Muqaddas Kitobda soxta payg‘ambarlar haqida ham aytib o‘tilgan. Ular Xudodan xabar keltiryapmiz, deb odamlarni aldab, yo‘ldan urganlar.
BAYRAMLAR so‘ziga qarang. PURIM BAYRAMI BAYRAMLAR so‘ziga qarang. QADIMIY LOTINCHA TARJIMA IBRONIYCHA MATN iborasiga qarang. QADIMIY SURYONIYCHA TARJIMA IBRONIYCHA MATN iborasiga qarang. QADIMIY YUNONCHA TARJIMA IBRONIYCHA MATN iborasiga qarang. QAROL Xizmatkorning bir turi bo‘lib, shoh tomonidan majburiy xizmatga olingan, iqtisodiy jihatdan shohga qaram bo‘lgan shaxs. QODIR XUDO XUDONING NOMLARI iborasiga qarang. QONUN Ushbu tarjimada “qonun” yoki “qonunlar” so‘zlari ko‘pincha Xudoning Muso orqali Isroil xalqiga bergan qonun–qoidalariga ishora qiladi. Bu qonun–qoidalar Tavrotda yozilgan. Qonunlarda Xudoning Isroil xalqi bilan tuzgan ahd shartlari va qoidalari qayd etilgan. Qonunlar o‘nta amr bilan boshlangan 1 . Bu
amrlarni Xudo O‘z qo‘li bilan ikki tosh lavhaga yozgan. Bu lavhalar Ahd sandig‘ida saqlangan 2 .
diniy va ijtimoiy hayotiga oid ko‘plab batafsil qoidalarni o‘z ichiga olgan. Xudoga sajda qilish, qurbonliklar va nazrlar keltirish, poklik, Shabbat kuniga rioya qilish, bayramlarni nishonlash, vorislik, yo‘qolgan yoki o‘g‘irlangan narsalar, halol va harom jonivorlar, axloqiy hayotga oid yo‘l–yo‘riqlar va qoidalar shular jumlasidandir. Isroil xalqi qonunlarni bajarish orqali Xudoga bo‘lgan sadoqatini yaqqol ko‘rsatardi 3 . Iso Masih, barcha qonunlar “Egangiz Xudoni butun qalbingiz bilan, jonu dilingiz bilan, butun ongingiz bilan seving” va “O‘zgani o‘zingizni sevganday seving” degan amrlarda mujassamdir, deb aytgan 4 .
bo‘lib xizmat qiladi, insonning gunohkor ekanligini ochiq–oydin ko‘rsatadi 5 .
Chiqish 20:1-17 2 Chiqish 25:16, 34:1, 28 3 Qonunlar 7:7-15, 8:1-20 4 Matto 22:35-40, Luqo 10:25-37 5 Rimliklar 7:7-13 QOYA XUDONING NOMLARI iborasiga qarang. QUDDUS Quddus O‘rta yer dengizidan qariyb 50 kilometr sharqda, tog‘ tizmasida joylashgan. Ilgari bu shahar tog‘dagi qal’a bo‘lgan, keyinchalik esa kengayib, atrofdagi qirlar va vodiylarni o‘z ichiga olgan. Miloddan oldingi 1000 yilda shoh Dovud Quddusni bosib olgandan keyin shahar Isroil xalqi uchun siyosiy va diniy markazga aylangan. Qadimda Quddus shahrining nomi Salim edi. Salim shohi va ruhoniysi Maliksidiq Ibrohim bilan uchrashib, uni duo qilgan 1 . Keyinroq Xudo Ibrohimga o‘g‘li Is’hoqni shu shaharga yaqin joyda qurbonlik qilishni buyurgan 2 . Isroil xalqi Kan’on yurtini bosib olgandan keyin Quddusni qo‘lga kiritgan, ammo shaharning tub aholisi — Yobus xalqi u yerda yashab qolavergan 3 . Dovud barcha Isroil qabilalarining shohi bo‘lgandan keyin Yobuslarning qal’asini, ya’ni Quddusni 4
qilgan 5 . Dovud Ahd sandig‘ini Quddusga keltirgan va Quddus Ahd sandig‘ining doimiy maskani bo‘lib qolgan 6 . Dovud Quddusda Xudoga atab Ma’bad qurmoqchi bo‘lgan, ammo Ma’badni Dovud emas, balki uning o‘g‘li shoh Sulaymon qurgan 7
Miloddan oldingi 586 yilda Quddusni Bobil qo‘shini bosib olgan. Shahardagi binolar va Ma’bad talon–taroj qilinib, ularga o‘t qo‘yilgan, shahar devorlari buzilgan, aholisi esa asirlikka olib ketilgan 8 . Miloddan oldingi 538 yilda, Fors imperiyasi hukmronligi davrida yahudiylarga o‘z vataniga qaytishga va Ma’badni qayta qurishga ijozat berilgan 9 . Miloddan oldingi 445 yilda Fors shohi amaldori Naximiyo Quddusga borib, shahar devorlarining qurilishiga boshchilik qilgan. Miloddan oldingi 332 yilda Quddus shahri hech bir qarshiliksiz Iskandar Zulqarnaynga taslim bo‘lgan. Miloddan oldingi 63 yilga qadar,
Lug‘at 23
taxminan 100 yil davomida Quddus shahri mustaqil yahudiy davlatining poytaxti bo‘lgan. Miloddan oldingi 63 yilda esa bu yurt Rim imperiyasi tomonidan bosib olingan va unga qaram bo‘lib qolgan. Iso Masih, yahudiy urf–odatlariga ko‘ra, belgilangan diniy bayramlar paytida Quddusni ziyorat qilgani borardi 10 . U Quddusda Fisih bayrami ayyomida qo‘lga olingan va o‘limga hukm qilinib, xochga mixlangan. Iso Masih o‘likdan tirilgandan keyin Quddusda shogirdlariga zohir bo‘lgan. Iso ularga, Xudo sizlarni Muqaddas Ruhga cho‘mdirmaguncha Quddusda qolinglar, deb buyurgan 11 . Isoning izdoshlari birinchi marta Quddusda quvg‘in qilinganlar 12 . Milodiy 66 yilda Yahudiya viloyatining aholisi Rim hukumatiga qarshi isyon ko‘targan. Milodiy 70 yilda Rimliklar Titus boshchiligida Quddusni yana qo‘lga kiritib, shaharni va Ma’badni yer bilan yakson qilganlar. Shunday qilib, Isoning bashorati amalga oshgan
13 . Samoviy Quddus deganda Xudoning samodagi maskani nazarda tutiladi, kelajakda esa bu maskan yer yuzida bo‘ladi 14 .
Ibtido 14:17-20, Ibroniylar 7:1-2 2 Ibtido 22:1- 2 ga va o‘sha oyatning izohiga qarang. 3 Hakamlar 1:21 4 SION so‘ziga qarang. 5 2 Shohlar 5:6-7 6 2 Shohlar 6:1-19 7 2 Shohlar 7:1-17, 3 Shohlar 5:1-6:38 8 4 Shohlar 25:8-17, 2 Solnomalar 36:13- 21 9 Ezra 1:1-11 10 Luqo 2:41-42, Yuhanno 4:45, 7:2-4, 10, 10:22-23 11 Havoriylar 1:3-5, 2:1-13 12 Havoriylar 8:1-3 13 Luqo 19:41-44, 21:5-6 14 Ibroniylar 12:22, Vahiy 21:2-3 Yüklə 1,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|