Musiqa ta’lim kafedrasi jabborova Sitorabonu Fattox qizining

Qo‘shiqchilik malakalarini oshirish yo‘llari 

1.  Tovush  hosil  qilish  ustida  ishlash  (engil,  yuqori,  jarangdor,  kuychan).  Musiqa 

rahbari  qo‘shiq  o‘rgatish  jarayonida  o‘zi  yoki  yaxshi  kuylaydigan  bola  misolida 

ko‘rsatadi. 

2.  Unli  tovushlar  (a,  o,  u,  e,  i)ni  to‘g‘ri  talaffuz  qilish.  Bunda  musiqa  rahbari 

kuylashdan  oldin  ovoz  sozlash  mashqlarida  (lya-le-li  bo‘g‘inlari)  qo‘llashi 

maqsadga muvofiqdir. 

3. Qo‘shiqchilik nafasi ustida ishlash. 

4. Diksiya rivoji. Bola matnni mazmunini tushungan holda to‘g‘ri kuylashi kerak. 

5. Intonatsiya (stroy) ning sofligi va to‘g‘riligiga erishish. 

Metodik usullar: 

1. Qo‘shiq kuylashdan oldin ovoz sozlash. 

2. Qo‘shiqni yuqori va past tonalliklarda transportda kuylash. 

3. Kuyni eshitish qobiliyatini rivojlantirish. 

4. Kuyni qo‘l xaraktida ko‘rsatish (dirijyorlik elementlari). 

Musiqiy asar tahliliga namuna: 

«YAngi  yil  archasi»  M.Abdushukurova  she’ri  A.  Berlin  musiqasi  Asar  maktabga 

tayyorlov  yosh  bolalarga  mo‘ljallangan.  Bu  qo‘shiqning  murakkab  joylari  ko‘p 

bo‘lib, bolalarda kuylash faoliyatini takomillashtiradi. Qo‘shiq diapazoni mi 1 – do 

2.  Bu  qo‘shiqda  qishning  ziynati,  quyoncha,  tulkicha,  qorbobo  va  boshqa 

mexmonlarni kutayotganlari haqida, umuman olganda, bolalarning hayotida yangi 

---

24 

 

yil  xotiralari  o‘chmas  iz  qoldiradi.  Uning  yorqinligi,  bolalar  ertak  qahramonlari 

bilan hamnafaslikda bo‘lganligi bolalarni o‘ziga jalb etadi. Qo‘shiq qiyinchiliklari 

va ularni bartaraf etish yo‘llari: 

1. Qo‘shiqda  sakrama  harakatlar ko‘p.  Bular  bolalar  kuylashi  uchun  murakkablir. 

SHuning uchun sof kuylashga alohida e’tibor qaratish kerak. 

2. Qo‘shiqda punktir ritmlaridan ham keng foylanilgan va ularni aniq talaffuz etish 

kerak. 

3. Ligali notalar.  Bunday  notalar  asosan  jumlalar  oxirida  uchraydi  va buni to‘g‘ri 

va sof kuylashga erishish kerak. 

Musiqa  tarbiyasidagi  faoliyatlardan  bolalar  bog‘chasi  uchun  eng  muhimi 

hisoblangan  musiqiy  ritmik  faoliyatdir.  Bolalar  bog‘chasida  bu  faoliyat  ertalabki 

badantarbiya  mashqlari  sifatida  amalga  oshiriladi.  Bolalar  mashqlarni  havosi  toza 

xonalarda yoki ochiq havoda o‘tkaziladi. Buning uchun bola kiyimi engil va qulay 

bo‘lishi kerak. Muntazam mashq bajarish bolalarni elka, qorin va boshqa a’zolarini 

mustahkamlaydi. Oyoq uchi va tavon uchun bajariladigan mashqlar yassi oyoqlikni 

oldini  oladi.  Bundan  tashqari  bunday  mashqlar  bolalarni  qon  aylanish  tizimiga 

ta’sir ko‘rsatadi. Musiqiy rahbar mashg‘ulot o‘tkazish jarayonida bolalarga musiqa 

ostida  harakat  qilishlariga  yordam  beradi  va  ularga  raqs  elementlarini  o‘rgatib 

boradi.  Musiqiy  mashg‘ulotlarni  boshlashdan  avval  bolalarni  musiqa  bilan 

yugurish va sakrashga o‘rgatish lozim.  

YUrish – har xil bo‘ladi. Oddiy qadamlarni keng tashlash, turgan joyida tizzalarni 

ko‘tarib,  yumshoq,  cho‘zilib  oyoqni  uchini  yurish  turlari  mavjud.  YUgurish  –  bu 

oddiy, engil, oyoq uchida qo‘lni yuqoriga ko‘tarib yugurish va keng qadamlar bilan 

yugurish. 

Sakrash  –  bunda  ikki  oyoqda  sakrash,  oyoqni  juftlab,  oyoqlarni  almashtirib,  bir 

oyoqni  oldinga  ikkinchi  orqaga  qilib  sakrash,  obruchlar  orasidan  arqon  bilan 

sakrash turlari mavjud. 

---

25 

 

Nafas 

Musiqiy  ritmik  harakat  bajarayotganda  toza  havodan  nafas  olish  kerak.  Buning 

uchun bolalarga to‘liq nafas va burundan to‘liq olishga o‘rgatish kerak. Bolalarga 

mashqlar jarayonida nafasni uzuq ushlab turmaslik kerakligini uqtirish lozim. Ana 

shu vazifalar qo‘shiq  kuylab raqsga tushganda ham  katta  yordam  beradi.  1 yoshli 

bola  –  musiqa  tovushiga  impulsiv  reaksiya  qiladilar  va  ular  taqlid  qiladilar. 

Kattalar  musiqaga  mos  qanday  harakat  qilsalar  yosh  bolalar  ham  xuddi  shunday 

qiladilar.  2-3  yoshli  bolalar  –  musiqani  ritmik  anglashga  etarli  ravishda  tayyor 

bo‘ladilar. 4 yoshli bolalar – o‘yin haqida fikr ayta oladilar va qiyin asarlarga mos 

harakatni  qila  oladilar.  5  yoshli  bolalar  –  ritmik  harakat  va  mashqlar  haqida 

bemalol  o‘z  fikrlarini  harakatda  ifoda  eta  oladilar.  Lekin,  musiqa  tempini 

o‘zgarishi  ular  uchun  qiyinchilik  tug‘dirishi  mumkin.  6  yoshli  bolalar  –  musiqa 

bilan  harakatni  bir-biriga  mosligini  his  etadilar.  O‘yin  jarayonida  harakat  ketma-

ketligini  his  etadilar.  7  yoshli  bolalar  –  musiqani  faol  idrok  etadilar.  Musiqani 

harakat  bilan  bog‘liqligini  ifodasini  his  etadilar.  Ular  raqs,  o‘yin  jarayonida 

mustaqil harakatlana oladilar. Boshlang‘ich guruhlarda ritmik harakatlarni bajarish, 

bolalarni  jismoniy rivojlantirish uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Boshlang‘ich 

guruh  bolalarining  ovoz  apparatlari  nozik,  diqqat  e’tibori  tarqoq,  serharakat, 

o‘yinga beriluvchi, xotirasi, nutqi to‘liq rivojlanmagan bo‘lganligi sababli musiqa 

mashg‘ulotlarida faoliyat turlari tez-tez almashib turishi lozim.  

Musiqaga mos raqs, o‘yin harakatlarini bajarish, bolalar diqqatini jamlashda, 

xotirasini  mustahkamlashda  va  jismonan  o‘sishiga  yordam  beradi.  Mashg‘ulotlar 

davomida  quyidagi  harakat  turlaridan  foydalanish  tavsiya  etiladi:  marsh 

musiqalariga  qadam  tashlash,  yugurish  raqsi  elementlarini  bajarish,  mustaqil 

o‘yinlar  o‘tkazish,  musiqali  harakatlarni,  turli  qo‘l  va  tana  harakatlari  bilan 

ifodalash.  

Ma’lumki, milliy musiqa madaniyatida raqs muhim o‘rin tutadi va unga har 

bir  bola  qiziqadi.  Raqs  harakatlari  musiqa  mashg‘ulotlarida  bolalar  faollashuvini 

oshiradi.  Eng  muhimi  shundaki,  raqs  va  ritmik  harakatlar  vositasida  bolalarning 

---

26 

 

musiqiy  iqtidori,  ritm  tuyg‘usi  faol  rivojlanadi.  Har  bir  harakat  turini  musiqa 

rahbari oldindan belgilaydi va o‘zi uni aniq, go‘zal va ifodali qilib ko‘rsatib beradi. 

Har  bir  harakatni  bajarishdan  oldin,  unga  doir  musiqa  mazmunini  avval  ongli 

ravishda  tinglab  yoki  kuylab,  so‘ngra  harakatlar  bajarish  yaxshi  natija  beradi. 

Bolalar musiqali o‘yinlarga ham juda qiziqadilar. Ko‘p musiqiy asarlar mazmunida 

o‘yin  metodlaridan  foydalanish  mumkin.  Mashg‘ulotlar  jarayonida  bajarilgan  har 

bir  musiqiy  harakat  turi,  musiqali  o‘yinlar,  bolalarni  xotirasini  mustahkamlaydi, 

nutqini  o‘stiradi,  jismoniy  sog‘lom  bo‘lishga  ko‘maklashadi  va  ularni  ruhlantirib, 

musiqa  mashg‘ulotlariga  qiziqishini  oshiradi.  CHunki,  kichik  guruh  bolalarining 

diqqat-e’tiborining  tarqoq,  ovoz  apparatlari  kuchsiz,  musiqiy  o‘quv  qobiliyatlari 

to‘la 

shakllanmagan, 

serharakat, 

o‘yinga 

moyil 

bo‘ladilar. 

Bunda 

mashg‘ulotlarning  tuzilishi  pedagogik  maqsadlarga  qarab  mashg‘ulotlarni 

xohlagan mashg‘ulotlar faoliyatidan boshlashi mumkin. Bundan maqsad, bolalarni 

musiqaga  qiziqtira  olish,  musiqiy  qobiliyatlarini  o‘stirish,  mashg‘ulotlar 

faoliyatlarini  bir-biri  bilan  chambarchas  bog‘lab  mazmun  jihatdan  mantiqiy  bir 

butunlikka  erishishdir.    Demak,  yangi  dastur  mazmunida  mashg‘ulotlar  o‘tish 

uchun,  musiqa  musiqa  rahbarisi  ijodkor  bo‘lishi,  musiqadan  zarur  bilimlarga 

hamda  ashulachilik  malakalariga  va  musiqiy  ritmik  harakatlarni  o‘rgatish 

metodikasiga va unga kerak bo‘lgan ko‘nikmalarga ega bo‘lishi lozim.