Мустақил Ўзбекистонда таълим тизимининг такомиллашувининг йўналишлари ва натижалари

II.2. Oliy ta`lim tizimida kadrlar tayyorlash sifatining oshirilishi.

Mustaqillikning dastlabki yillaridayoq butun mamlakat miqyosida ta`lim-tarbiya, ilm-fan, kasb-hunar o`rgatish tizimlarini jaxrnning ilg`or davlatlari tajribasiga tayangan holda tubdan yangilashga ehtiyoj sezilib, davlat ahamiyatiga molik ilohotlar birinchi o`rinda ta`lim tizimidan boshlandi, O`zbekiston Respublikasining «Ta`lim to`g`risidagi qonun»i, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» ishlab chiqildi. Ta`lim-tarbiya sohasi oldiga intellek­tual salohiyati keng, ongi etuk, ijodiy tafakkur sohiblarini tayyorlash talabi qo`yildi.

Prezident Islom Karimov O`zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi qabul qilinganining 17 yilligiga bag`ishlangan tantanali marosimda so`zlagan ma`ruzasida "...yurtimizning ertangi rivoji yo`lida qanday chuqur o`ylangan dasturlarni tuzmaylik, bu rejalarni bajarish uchun qanday moddiy baza va imkoniyatlarni yaratmaylik, buning uchun qancha ko`p sarmoya safarbar etmaylik, ularning barchasini amalga oshiradigan, ruyobga chiqaradigan qudratli bir omil borki, u ham bo`lsa, yuqori malakali ish kuchi va yurtimizning ertangi kuni, taraqqiyoti uchun mas`uliyatni o`z zimmasiga olishga qodir bo`lgan etuk mutaxassis yoshlarimiz, desak, uylaymanki, xech qanday xato bo`lmaydi", deya ta`kidladilar. Birgina 2011 yilda dav­lat byudjetining 50 foizdan ko`prog`i mamlakatimizda ta`lim-tarbiya va sog`liqni saqlash sohalarini rivojlantirishga yo`naltirilganligining o`ziyoq davlati-miz rahbarining etuk kadrlar tayyorlash masalasiga nechog`li e`tibor qaratayotganlarini isbotlaydi. Bu e`tibor har bir ta`lim muassasasi jamoasi zimmasiga katta mas`uliyat yuklaydi.

Xususan, Qarshi davlat universitetida davlatimiz tomonidan qo`yilgan sharafli, mas`uliyatli vazifalarni to`laqonli bajarish borasida bir qator amaliy ishlar olib borilmoqda.¹

Universitetda Kadrlar tay­yorlash milliy dasturining yakuniy — sifat bosqichida ta`­lim sifati va samaradorligini oshirish, o`quv jarayoniga jahonning ilgor davlatlarida amalda bo`lgan zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalarni kengjoriy etish, o`quv-uslubiy ta`minotni mustahkamlash, fanlar bo`yicha o`quv-metodik majmualar bazasini yaratish, Axborot-resurs markazi (ARM) faoliyatini yo`lga qo`yish, auditoriyalarni moddiy-texnik vositalar bi­lan jihozlash, talabalar yotoqxonasini zamonaviylashtirish, iqtidorli talabalarni saralash, ular bilan maqsadpi ishlash, jamoada sog`lom muxitni qaror toptirish, professor-o`qituvchilarni moddiy, ma`naviy qo`llab-quvvatlash yo`nalishlarida ahamiyatga ega bo`lgan ijobiy ishlar amalga oshirildi. 2009 o`quv yilidan kafedralarda tayyor-lanayotgan kadrlar sifatini nazorat qo`shish maqsadida "Bitiruv-malakaviy ishi taqdimotlari"ni o`tkazish yo`lga qo`yildi. Har bir bitiruvchi maxsus komissiya tomonidan sinovdan o`tkazilib, tayyorlangan malakaviy ish, bakalavri­at bosqichida o`qitilgan asosiy mutaxassislik fanlari, "Milliy istiqlol g`oyasi" fani, Prezident Islom Karimovning kunning dolzarb masalalariga bag`ishlangan asarlari yuzasidan egallangan bilimlari darajasi aniqlandi.¹

Ana shu sa`y-harakatlardan so`ng muassasada tayyorlanayotgan bitiruv-malakaviy ishlari sifat jihatidan yuksaldi. Nafaqat bitiruvchi, balki ilmiy rahbarda nazariy va amaliy ahamiyatga ega bo`lgan maktab, ishlab chiqarish, mintaqaviy ekologik muammolar, dolzarb iqtisodiy-ijtimoiy masalalarga bag`ishlangan mavzularni tanlash, ishni sifatli, oliy ta`lim muassasasi tomo­nidan qo`yilayotgan talablar darajasida tayyorlash va uni muvaffakqiyatli himoya qilishga bo`lgan mas`uliyat ortdi. Malakaviy ish ximoyasi max­sus elektron vositalar bilan jihozlangan xonalarda taqdimot shaklida tashkil qilindi. Albatta, etuk mutaxassis kadr tayyorlash uchun harakat talabalikning dastlabki kunlaridan boshlanishi kerak. Shu bois, universitet rahbarining tashabbusi bilan 2009 o`quv yili boshida talabalar­ni 1-kursligida saralab, ular bilan maqsadli ishlash yo`lga qo`yildi. Bunga ko`ra, talaba­lar sinov asosida uch guruh— "alohida iqtidorlilar", "o`rtacha bilimlilar" va "past o`zlashtiruvchilar" sirasiga ajratildi. Har bir guruh bi­lan maxsus reja asosida qo`shimcha mashg`ulotlar olib borildi. Har olti oyda sinov o`tkazilib, imtihon natijalariga ko`ra tegishli ravishda talaba bir guruxdan ikkinchi guruxga ko`chirib borildi. Saralangan bilimli, yuksak xulqli, tirishqoq, talabalar bilan maqsadli rejalar aso­sida ishlanib; chet tili, kom­pyuter texnologiyalari, mutaxassislik fanlaridan qo`shim­cha darslar tashkil qilindi elita guruxlar shakllantirildi. Ulardan respublika va xalqaro olimpiadalar, univer­siada goliblari, Prezident stipen-diyasi va boshka nomdor stipendiya sohiblari, turli tanlov ishtirokchilari tayyorlab boriliyapti. Ayni paytda o`quv dargohida birinchi guruxga mansub 212 nafar iqtidorli talaba ilmiy rahbarlarga biriktirilib, nomzodlik dissertasiyasi negizida ilmiy tadqiqot ishlarini olib bo­ri shayapti.

2009 o`quv yili yakunida o`tkazilgan universitet iqtidorli talabalarining an`anaviy ilmiy-nazariy anjumanida faol yigit-qizlarningkizgin baxs-munozaraga boy ma`ruzalari tinglandi. Bir o`quv yili davomida muntazam “past o`zlashtiruvchilar” sirasida qolgan, o`quv rejasidagi fanlarni yaxshi uzlashtirmagan talabalarni 1-kurs yakunidayok. maxsus komissiya tavsiyasiga ko`ra universitet rektorining buyrug`i bilan talaba­lar safidan chetlashtirish taklifi kiritildi. Bu esa talabada tezlik bilan oxirgi gu­ruxdan chiqib ketishga intilish o`z ustida ishlash mas`uliyatini oshirdi.¹

2010 yil Prezidentimiz tomonidan "Barkamol avlod yili" deb nomlanib, maxsus dasturi ishlab chiqildi. Respublikada ta`limni sifat jihatidan yuqori bosqichga ko`tarish maqsadida katta hajmli ishlar bajarildi. Ana shu imkoniyatdan o`rinli foydalanib, talaba-yoshlarning o`qishi, ilmiy izlanishi, mustaqil ishlashi, madaniy hordiq chiqarishi uchun sharoitlarni yanada yaxshilash, uni­versitet tarkibiy tuzilmasini zamonaviylashtirish maqsadida muassasa rahbariyati tinimsiz izlanishlar olib bormoqda. "Barkamol avlod yili" davlat dasturi doirasida universitetda 2,5 mlrd. so`mlik ta`mirlash, qayta rekonstuksiya qilish ishlari rejalashtirilgan.

Qarshi davlat universitetida ta`lim-tarbiya sohasida amalga oshirilayotgan, ko`lami va mohiyatiga ko`ra ulkan ish­lar Prezidenti-mizning kuchli demokratik davlat, adolatli fuqarolik jamiyati qurishdek ezgu maqsadlariga erishish yo`lida xizmat qiladi.

Ta`lim yo`lida olib borilayotgan har bir sa`y-harakat va barcha islohotlar yosh avlodni barkamol, ma`rifatli insonlar qilib tarbiyalash maqsadida amapga oshirilmokda va bu harakatlar o`z natijasini bermoqda. Ta`lim jarayonini isloh etish va mehnat bozorida talab qilinadigan yuqori malakali kadrlar tayyorlashda oliy o`quv yurtlari muhim o`rin egallamokda. O`tgan davr mobaynida ularning soni ikki barobar ortdi va bugungi kunda mamlakatimizdagi 59 ta universitet va oliy o`quv yurtida 230 mingdan ziyod talaba ta`lim olmoqda.¹

O`zbekistonda Vestminster universiteti, Singapur menej-mentni rivojlantirish instituti, Turin politexnika univer­siteti, Rossiya neft va gaz universiteti, Moskva davlat universiteti, Rossiya iqtisodiyot universiteti kabi yuksak xalqaro obru-e`tibor va chuqur tarixiy ildizlarga ega bo`lgan YEvropa va Osiyoning etakchi oliy o`quv yurtlarining filiallari tashkil etildi va muvaffaqiyatli fao­liyat ko`rsatmokda. Ushbu oliy o`quv yurtlarida mashinasozlik, neft-gaz ishi, axborot texnologiyalari, iqtisodiyot va biznes boshqaruvi, moliyaviy menejment, tijorat xuquqi kabi mehnat bozorida talab yuqori bo`lgan mutaxassisliklar bo`yicha baka­lavr va magistrlar tayyorlanmok,da va ularning bitiruvchilari butun dunyoda tan olindigan diplomlarga ega bulmoqda

O`zbekiston Milliy universiteti va Fanlar akademiyasi tomonidan Buyuk Britaniyaning etakchi oliy o`quv yurti — Kembrij universiteti bilan hamkorlikda 2012 yilda Yuksak texnologiyalar o`quv-tajriba markazi tashkil etilmokda. Markazning asosiy vazifasi — iqtidorli talabalar, aspirant va yosh olimlarni kimyo, fizika, biologiya, biokimyo, biofizika, geologiya va geodeziya soxalarida amaliy innovasion ilmiy tadqiqotlar olib borish hamda il­miy ishlanmalarni amalga oshirishning zamonaviy metodlariga o`rgatishdan iborat²

SHunday qilib, O`zbekiston tarixiy mezonlarga ko`ra qisqa muddat bo`lgan 15-20 yil davomida bizning bosh maqsadimiz — dunyodagi rivojlangan demokratik davlatlar qatoriga kirish va mamlakatimiz aholisi uchun munosib hayot sharoiti va sifatini yaratish yo`lida g`oyat ulkan qadam qo`ydi.