Mustaqil 0 ‘zbekistonimizda bugungi kunda olib borilayot-gan izchil islohotlar xalqimizning hayot farovonligini ta’min-lashga xizmat qilmoqda

Gazon uchun	Maysazorlarda o‘g‘itlash tartibi____________
Gazon uchun	0 ‘g‘itlarni qo‘llash	0 ‘g‘itlash
			zarur bo‘gan
qo‘llaniladigan		me’yori, g/m2
	asosiy		muddatlari (N.R.K)
o‘g‘it turlari		hisobida
	moddalar
Ammiak selitrasi		Mart-iyun	10-12
	AZOT
FOSFOR	Superfosfat	Mart-iyun	12-15
	ammofos
KALIY	Kaliy sulfati,	Mart-iyun	6-8
	Kaliy xlor

Ko‘kalamzorlashtirishda har xil turdagi gazon turlaridan foydalaniladi. Bular Mavritan gazonlari - butun yoz davomida chiroyli gullab turuvchi maysa turlari, sport gazonlari - o‘t ustida o‘tkaziladigan musobaqalar uchun rejalashtiriladigan maydonlarda barpo etiladi.

0 ‘simliklami oziqlantirishda quyidagi talablarga rioya etish kerak bo‘ladi:

• 
  yomg‘ir yog‘ib turgan paytda o‘g‘it solish taqiqlanadi;
  
• 
  yerga o‘g‘it solayotganda tuproq nam, o‘t esa quruq bo‘lishi kerak;
  

• 
  o‘g‘it yerga sochilgandan so‘ng maysa sug‘orilishi zarur;
  
• 
  o‘g‘itlar qoida yoki maxsus kichik o‘g‘itlagich moslama yordamida berilishi kerak.
  

208

Ko‘kalamzorlashtirishda, asosan quyidagicha asosiy gul turlaridan foydalaniladi: nargis, shafran, ageratum, burachok, qo‘qongullar, gulijavhar, chinnigul, lobeliya, salviya, axirantes, irezine, festo‘qa, sedum, santolina, exevyeriya, lola, pion, solidago, gelenum, lupin, marvaridgul, moychechak, primula, asparagus, petuniya, viola, tinenariya maritima va boshqalar. Quyidagi ko‘rinishdagi butasimonlardan foydalaniladi: sharq biotasi, forzitsiya, siren, magnoliya sulanja, diteya, ispan droki, samshit, shakldosh tuya va boshqalar.

15.4-rasm. Doim yashil o'simliklardan kompozitsiyalar yaratish.

209

0 ‘NINCHI BO‘LIM


XVI bob. Manzarali o‘simliklarni parvarishlash ishlari

Ko‘kalamzor hududlarda yashil o‘simliklar yanada joziba-dor ko‘rinishga ega bo‘lishida ulami parvarishlash ishlarining о‘mi beqiyosdir. Parvarishlash ishlari daraxt turlari bo‘yicha ulaming yoshini e’tiborga olib bajariladi. 0 ‘z vaqtida ekilgan ko‘chatlarda vaqtida sug‘orish, ko‘chatlar atrofini yumshatish, ozuqa moddalar berib borish, kasallik va zararkunandalardan hi­ moya qilishdan iborat bo‘ladi.

4-jadval


Daraxtzorlarni yoshi bo‘yicha parvarishlab, kesish ishlarini o‘tkazish turlari

		Daraxtzorlar yoshi (yilda)
Kesish	Nina barglilar		Yaproq barglilar
ishlarining	Qarag‘ay,	Pista,	Qayrag'och,
turlari					Terak, tol,
	mojjevelnik yong‘oq,			za-rang, akatsiya,
						olcha, turanga
	(yel)	eman	qayin, olmalar
Daraxtlar ichiga	20 yilgacha	20	10		5
yorug'lik tushirish
Daraxtlarda tozalash	21-40	21-40	11-20		6-10
o‘tkazishda
Daraxtlami shakllantirish	41-80	41-80	21-40		11-20
bo‘yicha kesish
Oltib kesish	81 dan yuqori	81 dan	41 dan yuqori		21 dan yuqori
		yuqori

Daraxtzorlarining yoshiga qarab quyidagi parvarishlash - kesish ishlari bajariladi: daraxtzorlar ichiga yomg‘lik tushirish, yosh daraxtlarda tozalash ishlarini o‘tkazish, daraxtlaming

210

yaxshi o‘sib, rivojlanib shaklga ega bo‘lishi uchun kesish, tashlab kesish.

Manzarali daraxtzorlarda parvarishlash - kesish ishlarining maqsadi: o‘rmonlaming saqlanishi, suvlaming sanitar-gigiyenik va boshqa bir nechta foydali xususiyatlarini ko‘tarish;

—daraxtzorlaming turlar bo‘yicha tarkibini yaxshilash; —daraxtzorlaming chidamlilik va sifatini oshirish; —daraxtzorlaming tozalik xususiyatini oshirish; —daraxtzorlaming hosildorlik xususiyatlarini oshirish;

— daraxtzorlaming yog‘och mahsulotiga bo‘lgan talabga javoban foydalanish o‘lchamini oshirish.

Yorug‘lik tushirishning asosiy maqsadi daraxtzorlar tar­ kibini yaxshilash va asosiy daraxt turlarining rivojlanishiga sharoit yaratish.

Daraxtzorlarda tozalash ishlarini o‘tkazish - bu asosiy daraxt turlari ma’lum maydonda joylashishi va o‘sib rivojlani­ shiga sharoit yaratish.

Daraxtzorlarda kesish ishlarini o‘tkazish daraxt tanasining to‘g‘ri rivojlanishiga qulay sharoit barpo qilish va eng yaxshi daraxtlar shoxlarining о‘sib rivojlanishiga asos bo‘ladi.

0 ‘tib kesish yaxshi daraxtlaming o‘sish darajasining shakl-lanishini, har tomonlama o‘sib-rivojlanishini aniqlashga im-koniyat beradi.

Siyraklashtirish yaxshi daraxt turlariga yaxshi sharoit yara­ tish, yog‘och qismi tezroq ko‘payishi uchuy pishib kelayotgan daraxtda kesish, sanitar maqsadida kesish, turlami yangilash va yangi ko‘rinish berishda 1,3 m balandlikda tanasining diametri 8 sm va undan yuqori bo‘lganlari ajratiladi va daraxt tanasiga max.sus kleyma(tamg‘a) qo‘yiladi.

Daraxtlami parvarish qilish davrida ulami qisman kesish ishlarida ma’lum maqsad ko‘zlanadi: daraxtzorlar tarkibi va ulaming sifatini yaxshilash, mayda daraxtzorlar chegaralarini shakllantirish, yosh daraxtlarda siyraklashtirish ishlarini olib borish va hokazolar.

211

Daraxtzorlar tarkibini shakllantirishda ulami asosiy va yordamchi daraxt turlariga ajratish. Bu holda daraxtzorning asosiy turi daraxtlaming 50-70% idan kam bo‘lmasligi kerak. Ularga asosiy daraxt turlari va gigiyenik xususiyatga ega bo‘lgan ushbu sharoitda o‘sib-rivojlangan turlari kiradi. Nina bargli daraxt turlari ichida asosiy turlari qora qarag‘ay, mojjevelnik sinfi (archalar); yaproq bargli daraxt turlari ichidan eni bo‘yicha daraxtlami malum tartibda joylashtirish. Manzarali yong‘oq, eman, qayin, qayrag‘och, zarang va boshqalar. Yordamchi turlar: do‘lana, chetan, oq akas, oq tut va boshqalar.

Daraxtzorlarni shakllantirishda daraxtlaming quyidagi sinflari qo‘llaniladi: yaxshi daraxtlarga asosiy turlar, l-II sinflar-ga mos bo‘lganlari, to‘g‘ri o‘sib-rivojlangan manzarali daraxt turlari kiradi.

Yordamchi daraxt turlariga baquvvat, o‘zining o‘sib rivoj-lashnishi bilan asosiy daraxt turining o‘sishiga yordam bemvchi manzarali va chiroyli landshaft hosil qiluvchi turlar kiradi.

Keraksiz daraxtlarga qurigan, kasallangan va zararkunan-dalar bilan zararlangan, asosiy daraxt turining o‘sishiga xalaqit beruvchi, tanasi xunuk bo‘lgan va landshaft tarkibini buzuv-chilar kiradi. Ushbu daraxtlar o‘z vaqtida kesib olib tashlanishi zarur. Shahar o‘rmonlarida kesishdan asosiy maqsad yuqori manzara bemvchi va sanitar ahamiyatga ega bo‘lgan daraxt turlarini shakllantirishdan iboratdir.

212

16.1-rasm. Manzarali bog‘dorchilikda foydalaniladigan

asosiy ish qurollari.

1-egilgan katta bog‘ pichog‘i; 2-egilgan kichik bog‘ pichog‘i;

3-payvandlash pichog‘i; 4-payvandlashda, ulash ishlarida ishlatiladigan pichoq;

5-bir tomonlama kesadigan bog‘ qaychisi; 6-shoxlami ikki tomonlama kesuvchi qaychi; 7-o‘simliklarga shakl beruvchi qaychi; 8-pastki shoxlami ushlab kesuvchi qaychi; 9-yuqoridagi shoxlami ushlab kesuvchi qaychi; 10-ko‘ndalangiga kesuvchi arra; ll-bog‘ arrachalari; 12-o‘rtacha shoxchalarni kesuvchi arra; 13-oraliq shoxlami kesuvchi arra; 14-daraxt po‘stloqlarini tozalovchi skrebok; 15-daraxt tanasi yoriqlarini va do‘ng qismlarini oluvchi skrebok; 16-daraxt tanasini tozalovchi po'lat cho‘tka; 17-begona o‘tlami tozalovchi ketmoncha; 18-yumshoq cho‘tka; 19-simli bog‘ cho‘tkasi; 20-bolta; 21-soch tolali cho‘tka.

213

16.2-rasm. Manzarali, yaproq bargli daraxtlami parvarishlash ishlari.

Yoritish uchun bir turdagi daraxtlaming shox-shabbasi bir-biriga yaqinlashganda va o‘sishdan orqada qolganda kesiladi. 0 ‘sishdan qolganlari, sovuqdan va tashqi ta’sirdan zararlangan-lari olib tashlanadi. Daraxtzorlarda tozalik maqsadida kesish ishlari o‘tkazish, sifatli maydon bo‘yicha bir me’yorda joylashganlari tanlab olinadi. Kesishda daraxtlar ochiq turishi keyingi daraxtlaming o‘sib-rivojlanishiga sharoit yaratishi zamr.

Tez o‘suvchi daraxt turlari uchun kesishning qaytarilishi yoritish va tozalashda 3 yilgacha. Siyraklatish va tashlab kesish usulida 5 yilgacha. Yoritish va tozalash usulida kesish uchun 5 yilgacha. Ba’zi daraxtlarda siyraklatish va tashlab kesish 7-8 yilgacha davom etadi.

214