Muvofiqlashtirish uchun harakat deyarli ilojsiz bo`lishi mumkin

Baliq, kit va boshqa yovvoyi jonivorlar. Ba’zi bir tur jonivorlar umumiy 
resurs hisoblanishadi. Masalan baliq va kit tijorat qiymatiga ega, va har

---

306 
qanday kishi okeanga borib, u yerda mavjud bo`lgan hamma narsani tutib 
olishlari mumkin. Har kishi jonivorlar turlarini keyinga yilga ham saqlab 
qo`yishga kam rag`bat his qilishadi. Xuddi chorva etishtirishning haddan ziyod 
ko`p soni Umumiy Maydonni barbod qilganidek, haddan ziyod ko`p baliq va kit 
ovlanishi dengiz Kamolivorlari ko`payishining tijorat maqsadlariga putur 
etkazishi mumkin. 
Okean eng kam tartibga solinuvchi umumiy resurs bo`lib qolmoqda. Ikki 
muammo oddiy echimga ega. Birinchidan, okeanga ko`pgina davlatlar chiqish 
yo`llariga ega, shuning uchun har qanday echim turli xil ma’no kasb etadigan 
xalqaro darajadagi hamkorlikni talab etadi. Ikkinchidan, okeanlar shu darajada 
yirikki, har qanday kelishuvni to`la qonli amalga oshirish juda qiyin. Natijada, 
baliq ovlash hatto odatda do`st mamlakatlar orasida ham o`ziga xos nizolarga 
sabab bo`lib qoladi. 
O`zbekistonda baliq va boshqa yovvoyi jonivorlarni himoya qilishga 
qaratilgan turli xil qonunlar mavjud. Masalan, baliq tutish va ovchilik bilan 
shug`ullanish huquqini beruvchi litsenziya davlat harajatlari baliqchilik va 
ovchilik muddatini kamayishiga sabab bo`ladi. Baliqchilardan ko`p holatlarda 
kichik baliqlarni tashlab yuborishni va ovchilardan faqat alohida jonivorlarni 
o`ldirishni talab qilishadi. Barcha bu kabi qonunlar umumiy resurslardan 
foydalanishni bekor qiladi va jonivorlarni ko`payishiga xizmat qiladi. 
Keys stadi. Nega sigirlar qirilib ketmadi? 
Butun dunyo tarixida ko`pgina jonivorlar turlari qirilib ketish havfi ostida 
bo`lishgan. Evropaliklar ilk marta Shimoliy Amerikaga qadam qo`yishganida, 60 
milliondan ortiq bizon (qo`tos) lar qit’adan ko`chib ketishiga majbur bo`lishgan. 
Undan tashqari, qo`toslarni ovlash 19-asrda shu darajada mashhur bo`lganki, 
1900 yillarga kelib, ya’ni davlatlar ularni himoya qilishga kirishishlaridan oldin 
jonivorlar soni 400 tagacha qisqarib ketgan. 
Ba’zi bir Afrika mamlakatlarida fillar xuddi shu kabi muammoga duch 
kelmoqda, brakonerlar jonivorlarni ularning suyaklari va tishlari uchun 
o`ldirishmoqda. 
Shu bilan birga, barcha jonivorlar ham bu muammoga duch kelishganlari 
yo`q. Masalan, sigirlar qimmatli oziq-ovqat manbai hisoblanishadi, lekin hech 
kim sigirlarni yaqin orada qirilib ketadi deb hisoblamaydi. Amalda, mol 
go`shtiga bo`lgan katta talab ushbu jonivor turini saqlanib qolishiga o`ziga xos 
kafolat.
28