Muzrabot pedagogika kolleji maxsus fanlar kafedrasi maktabgacha yoshdagi bolalar

2.Bolalar psixologiyasida o’yinning ahamiyati
O’yin faqat bilisti jarayonlarini takomillashtirib qolmay, baUti

bolaning xulq-atvoriga ham ijobiy ta’sii: ko’rsatadi. Bog’cha yoshidagi

bolalard;! o’z xulqini boshqarish ko’nitotrialarini tarkib toptirishga bog’liq

psixologik muammoni o’rgangan. Z.V. Manuylenkoning fikricha, biror

maqsadga yo’naltirilgijn mashg’ulotga nisbatan o’yinda xulq

ko’nikmalarini oldinroq va osonroq egallash mumkin. Ayniqsa, bu omil

bog’cha yoshi davrining xususiyati sifatida o’zining yorqin ifodasini

topadi. Katta maktabgacha yosh^gi bolalar o’z xulqini o’zi boshqarish

ko’nikmasi o’yin faoliyatida ham, boshqa sharoitlarda ham qariyib

baravarlashadi. Ba’zida ular ayrim vaziyatlarda, masalan, musobaqa

paytida oyindagiga qaraganda yuqoriroq ko’rsatgichga ham eririshishlari

mxmikin. Yuqoridagi mulohazalar asosida umuman aytganda, o’yin va

o’yin faoliyati bolada o’z hulqini boshqarish ko’nikmalarini

shakllantirish uchun muliim ahamyat kasb etadi.

Bolaning aqliy o’sishi haqida fikr yuritilganda, shuni ham aytib o’tish

kerakki, narsalami yangi nom bilan atashda yoki yangicha nomlash

holatidan kelib chiqib, sub’ekt o’yin paytida faol harakat qilishga

urinadi. Chunki u moddiy narsalarga asoslangan hiirakat rejasidan

tasawur qilinayotgan, filo- yuritilayotgan jismlar mohiyatini aks

ettiruvcl-ii harakat rejasiga o’tadi. Bola jismlaming moddiy shaklidan

birdaniga hayoliy ko’rinishiga o’tishida unga tayanch nuqtasi bo’lishi

kerak, vaholanld shunday tayanch nuqtasi vazifasini o’tovchi

narsalaming aksariyatidiin o’yinda bevosita, ob’ekt sifatida foydalanadi.

O’yin faoliyatida maskiu: jismlar qandiiydir alomatlarni aks ettiruvchi

sifatida smas, balki ana shu tayanch narsalar to’g’risida fikrlash uchun

xizmat qiladi, shuningdsk, tayanch nuqtasi harakatning yaqqol narsa

bilan bt^g’liq o’yrn harakatlarining takomillashuvi harakat shakli,

xususiyati, bosqichi kabilami qisqartirish va mnumlashtirish hisobiga

amalga oshiriladi. O’yin harakatlariniiig qisqarishi va umumlashuvi

ko’rinishidagi mantiqan izchil, yig’iq shaklga o’tishning asosini tashkil qiladi.

Psixolog J.Piaje o’;yinda jismlarga yangi nom berish omiliga jiddiy

e’tibor bilan qarab bu ish ramziy ma’noli tafakkur :5hakllanishining

tayanchi, degan hulosaga keladi. Lekin bu xiilosa vaziyatni aks

ettirishniing birdan-bir to’g’ri yo’li ekanligini bildirrnaydi. Shuning

uchim narsaning nomini o’zgartirish bilaii bolada tafakkur va aql zakavot o’sishini kutish ham mantiqqa mutlaqo ziddir. Aslida aarsalami qayta nomlash emas, balki o’yin harakatlaiining xususiyalini o’zgartirish

bolaning aqliy o’sishiga sezilarli ta’sir o’tkaza oladi. Darhaqiqat, o’yin

faoliyatida bolalarda harakatning yangi ko’rinishi, ya’ai uning fikriy,

aqliy jiliati namoyon bo’ladi va shuning uchun o’yin harakatlarini

shakllantirish jarayonida bolada filxlash feoliyatining dastlabki

ko’rinishi vujudga keladi. Bolaning aqliy kamol topis;hida yoki unig

umumiy kamolotida o’yinning muhim aliamiyat kasb etishi xuddi mana shu dalil orqali o’z ifodasini topadi.

Bola o’yin faoliyatida maktab ta’limiga tayyorlaiiib boradi, shu

boisdan, unda aqliy harakatlaming yaqqol shakllari tarkib topa

boshlaydi. Rolli o’jdn faqat alohida olingan psixik jarayon uchun

ahamiyadi emas, balM bolada shajcs xususiyati va fazilatlarini

shakllantirishda ham zamrdir. Binobarin, katta yoshdagi odamlar rolini tanlab, uni bajarish bolaning his-tuyg’ularini qo’zg’atuvchilar bilan uzviy bog’liq holda namoyon bo’ladi. Chunki o’yin davomida bolada har xil xohi:sh va istaklar tug’ila boradi, biilar boshqa narsalamiog tashqi alomatlari, o’ziga rom etishi sababli hamda bolaning ixtiyoridan tashqari, tengdoshlarining ta’siri ostida tug’iladi.

Bu yosh davridagi bolalar ijodiy faoliyatdan tasviriy san’at ayniqsa,

rasm chizishni yaxshi ko‘radilar. Bolaning nimaui va qanday

ifodalasliiga qarab, uning atrof olamdagi voqelikni qanday idrok qilishi, xotirasi, xayoli va tafaklairining o‘ziga xosligi haqida mushohada qilish mumkin. Rasmlar orqali bolalar tashqi olamdan olayotgan taassurotlari va bilimlarini yetkazishga harakat qiladilar. Rasmlar bolaning jismoniy va psixologik holatiga ko‘ra o‘zgarishi mumkin* (kasallik, kayfiyat).

Aniqlanishicha, kasal bolalar chizg￡ui rasmlar sog’lomlarnikidan

Ko’pgina jihatlari bilan farq qiladi.