Muzrabot pedagogika kolleji maxsus fanlar kafedrasi maktabgacha yoshdagi bolalar

3.MTTda o’yinlarni tashkil etish
Maktabga chiqishdan bir yoki ikki yil awal ularga o‘quv

faoliyati qo‘shiladi va 5-6 yoshli bola eng kamida faoliyatning 7-8 turiga tortiladi, ulaming bar bin bolani o‘ziga xos ravishda intellektual va axloqan rivojlantiradi. Bog‘cha yoshidagi bola atrofidagi narsalar dunyosini bilish jarayonida ular bilan bevosita amaliy mvinosobatda bo‘lishga intiladi. Bu o‘rinda shu narsa xarsikterliki, bola bilishga tashnaligidan atrofdagi

o‘zining haddi sig‘adigan narsalari bilangina emas, balbi kattalar uchun mansub bo‘lgan, o‘zining kuchi ham yetmaydigafi, haddi sig‘maydigan narsalar bilan ham amaliy munosabatda bo‘lishga intiladi. Masalan; bola

avtomashinani yoki tramvayni o‘zi haydagisi, xaqiqiy otga minib yurgisi, uchuvchi bo‘lib, samolyotda uchgisi va rostakatti militsioner bo'lgisi keladi. Tabiiyki, bola o‘zidagi bunday ehtiyojlaming birontasini ham haqiqiy yo‘l bilan qondira olmaydi. Bu o‘rinda savol tug‘iladi. Bolalaring tobora ortib borayotgan tuirli ehtiyojlari bilan ulaming tor imkoniyatlari o‘rtasidagi qarama-qarshilik qanday yo‘l bilan hal qilinadi?

Bu qarama-qarshilik faiqatgina birgina faoliyat orqaU, ya’ni, bolaning

o‘yin faoliyati orqaligina hal qilinishi mumkin. Buni quyidagicha izohlab berish mumkin:

- birinchidan, bolalaming o‘yin faoliy ati qandaydir moddiy mahsulol

ishlab chiqarishga qaratilgan faoliyat emas. Shuning uchun bolalarni

o‘yinga undovchi sabab (motiv) kelib chiqadigan natija bilan emas, balki shu o‘yin jarayonidagi turli harakatlaming mazmuniga bog‘liqdir;

- ikkinchidan, bolalai- o‘yin jarayonida o‘z ixtiyorlaridagi narsalami,

o‘zlarini qiziqtirgan, anamo kattalargagina mansub bo‘lgan narsalarga

aylantirib, xohlaganlaiicha erkin faoliyatda bo'ladilar. Bolalaming

o‘yin faoliyatlari ulaming jismoniy va psixik jihatdan garmonik ravishda

rivojlanishi uchun birdan-bir vositadir. o‘yin bolalar hayotida shunday ko‘p qinrali feoliyatki, unda kattalarga mansub bo'lgan mehnat ham, turli narsalar haqida tafakkur qilish, xom-xayol surish, dam olish va xushchaqchaqlik jarayonlarining barcha;>i o‘yin faoliyatida aniq bo‘ladi.

Shuni ham ta’kidlab o‘tiish kerakki, o‘yin faqat tashqi muhitdagi narsa

hodisalami bilish vosiiasigina emas, balki qudratli tarbiya vositasi

hamdir. Ijodiy va s>Tijetli o‘yinlarda boMaming barcha psixik

jarayonlari bilan birgdUcda ulaming individual xususiyatlari ham

shakllanadi. Demak, bog‘chadagi ta’lim-tarbiya ishlaiining

muvaffaqiyati ko‘p jihatdan bolalaming o‘yin faoliyatlarini maqsadga

muvofiq tashkil qila bilishga bog‘liqdir. Shunday qilib, o‘yin 1ю1а1аг

xayoli tomonidan yaratilgan narsa emas, aksincha, bolalar xayolining

o‘zi, o‘yin davomida yiusaga kelib, rivojlanadigan psixik jarayondir.

Shuni ham ta’kidlash joizki, fan-i:exnika mislsiz rivojlanayotgan

hozirgi davrda hayratda qoldiradigan narsalar bolaiarga go‘yo, bir

mo‘jizadek ko'rinadi. Natijada ular ham o‘zlarinmg turli o‘yinlari

jarayonida o‘xshatma qilib (ya’ni, analogik tarzda), har xil xayoliy

narsalami o‘ylab topadilar (uchar ot, odam mashina, gapiradigan daraxt kabilar). Bundan tashqiiri, bolalaming torli xayoliy narsalami o‘ylab chiqarishlari yana shuni anglatadi-ki, alar o‘zlarining har turli o‘yin faoliyatlarida faqat atrollaridagi bor nar;5alarai emas, balki ayni chog'da ehtiyojlarini ham aks ettiradilar.

Bolalaming o‘yin faoliyatlarida turli xayoliy va afsonaviy obrazlarni

yaratishlari odamning (shu jumladan, bolalaming ham) tashqi muhitdagi

narsa va hodisalami aks ettirish passiv jarayoni emas, balki faol, ijodiy

yaratuvchanlik jarayoni ekanligidan dalolat beradi.

Bolalar o'yin faoliyatining yana bir xususiyati bu o‘yin jarayonida

bolaning qilaigan xatti-harakatlari va bajaradigan ko‘pincha

umumiylik xarakteriga ega bo‘lishidir. Buni shunday tushunish kerakki, bola o‘zining turli-tumai o'yinlarida faqat o'ziga tanish bo‘lgan yolg‘iz bir shofyor, militsionering, tarbiyachining, uchuvchining xatti-harakatlarinigina emas, balki umuman

shofyorlarning, vrachlaming, tarbiyachilaming hamda uchuvchilaming

xatti-haiakatlarini aks ettiradi. Albatta, turmush tajribalari va faoliyatlari doirasi cheklangan kichik yoshdagi bolalar (ba’zan kichik guruh bolalari ham) o‘;zlarining o‘yinlarida konkret odamlami va ulaming harakatlarini

aks ettiradilar xolos. Masalan, (oyisini, dadasini, akasird, tarbiyachisini va shu kabilami). 0 ‘ita yoki katta bog‘cha yoshidagi bolalaming o‘yinlari.da esa bunday obrazlar umumiylik xarakteriga ega bo‘la boshlaydi. Bog‘cha yoshidagi bolalaming o‘yinlari atrofilagi narsa va hodisalami bilish quroli bo‘lishi bilan birga, yuksak ijtimoiy ahamiyatga ham ega, o’zgacha qilib aytganda, o‘yiii qudratli tarbiya quroli hamdir. Bolalaming o’yinlari orqali ularda ijtimoiy foydali, ya’ni yuksak insoniy

hislatlarini tarbiyalash mumkin.