N. A. Tashpulatova stomatologik

Pastki jag‘ raki. Yuqori jag‘ rakiga nisbatan pastki jag‘ raki kam-
roq uchraydi. Ko‘proq 40–60 yoshlardagi erkaklar kasallanadi. Past ki 
jag‘ raki varrikoz yoki eroziv leykoplakiya fonida rivojlanadi. Kasal-
likning erta aniqlanishi tasodifiy bo‘lishi mumkin, sababi kasallik 
sezi
 
larsiz rivojlanadi. Kasallikning klinik belgilari uning o‘sishiga 
bog‘ liq. O‘sma o‘sishi jarayonida pastki jag‘ kattalashadi va defor-
matsiya lanadi. Og‘iz bo‘shlig‘i shilliq pardasida chuqur tubli yaralar 
paydo bo‘ladi. Rentgenogrammada noaniq chegaralarga ega bo‘lgan 
des truksiya o‘chog‘i aniqlanadi, xuddi «eriyotgan qand» ga o‘xshaydi.
KAPOSHI sarkomasi. OITV kasalligi namoyon bo‘lishining 
xarak terli belgisi hisoblanadi. O‘sma limfa tolalaridan hosil bo‘ladi. 
Ko‘pincha oyoq terisida kuzatiladi. KAPOSHI sarkomasi og‘iz bo‘sh-
lig‘ida tanglay ba’zan milkda joylashadi. Kasallikning boshlan g‘ich 
ko‘rinishida tanglay yoki milkda ko‘kimtir, qora tusli dog‘lar paydo 
bo‘ladi (29-rasm). Ushbu jarayon kuchli og‘riqlar bilan kechadi. Dog‘-
lar tobora kattalashadi, rangi to‘qaradi, bo‘laklarga bo‘linadi va 
tarmoqlanadi.
Xafli o‘smalarni davolash.
Xafli o‘smalarni davolash o‘smalarni davolashda quyidagi usullar-
dan foydalaniladi:
 
– Jarrohlik;
 
– Nur bilan davolash;
 
– Kimyoterapiya;
 
– Germonoterapiya.
Yuqorida qayd qilingan davolash usullari ko‘pincha birga qoshib 
olib boriladi.
Tayanch iboralar:
O‘sma  – turli sabablar oqibatida to‘qimalarning patologik ko‘pa-
yishi;

140
Xavfsiz o‘smalar – sekin rivojlanib, chegarasi aniq bo‘lgan, me tas-
toz, qaytalanmaydigan, kaxeksiyani olib kelmaydigan o‘sma turi;
Xafli o‘smalar – yoshi yetilmagan to‘qimadan rivojlanib, tez o‘sa-
digan, qoshni to‘qimalarga o‘sib kiradigan, metastoz va qayta lay di gan, 
kaxeksiyaga olib keladigan o‘sma turi;
Metastoz – o‘sma hujayralarining limfa, qon tomirlar orqali tarqa-
lishi;
Retsediv – qaytalanish;
Kaxeksiya – bemorda umumiy holsizlik paydo bo‘lishi.
NAZORAT UCHUN SAVOLLAR:
1. O‘sma deganda nimani tushunasiz?
2. O‘smalar qanday to‘qimalardan rivojlanadi?
3. Qanday o‘smalar turi mavjud?
4. Xafsiz o‘smalar qanday xususiyatlarga ega?
5. Yuz-jag‘ sohasi xafsiz o‘smalari nechta turga bo‘linadi?
6. Qanday odontogen xafsiz o‘smalarni bilasiz?
7. Xafli o‘smalar qanday xususiyatlarga ega?
8. Yuz-jag‘ sohasining qanday xafli o‘smalarini bilsiz?
9. O‘sma kasalliklari qanday tekshirishlar natijasida aniqlanadi?
10. O‘sma kasalliklari qanday davolanadi?

141
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1.  M.T.  Aлeксандров.  «Стоматология»  –  Mосква:  «ГЕОТАР­МЕДИА», 
2008 г.
2.  X.P.  Komilov. «Terapevtik stomatologiya. Og‘iz bo‘shlig‘i shilliq pardasi 
kasalliklari» – Toshkent: «Yangi asr avlodi», 2005-y.
3.  S.H.  Yusupov. «Tish jarrohligi stomatologiyasi va yuz-jag‘ travmatologiya-
si» – Toshkent: «ILM ZIYO», 2005-y.
4.  П.A.  Лeус.  «Заболeвания  зубов  и  полости  рта»  –  Mинск:  «Вишэйная 
школа», 1998 г.
5.  E.Б.  Баровский.  «Тeрапeвтичeская  стоматология»  –  Moсква:  «Meди­
цина», 2002 г.
6.  T.Г.  Робистовой. «Xирургичeская  стоматология»  –  Moсква:  «Meди­
цина» 2002 г.

142
MUNDARIJA
Kirish........................................................................................................................3
I BOB. OG‘IZ BO‘SHLIG‘I ORGANLARI ANATOMIYASI, 
GISTOLOGIYASI VA FIZIOLOGIYASI ..................................................4
Yuqori jag‘ suyagi ....................................................................................................4
Pastki jag‘ .................................................................................................................5
Og‘iz bo‘shlig‘i .........................................................................................................6
Tishlar ......................................................................................................................8
Tish guruhlari ........................................................................................................ 10
Tishning anatomik tuzilishi................................................................................... 11
Tishning gistologik tuzilishi ..................................................................................12
Periodont ................................................................................................................13
Parodont .................................................................................................................15
Tishlarning farqlovchi belgilari .............................................................................15
II BOB. AHOLIGA STOMATOLOGIK YORDAM TASHKIL ETISH ............ 18
Stomatologik xonalarning jihozlanishi ................................................................. 18
Stomatologik moslamalar ......................................................................................20
Bor mashinalar .......................................................................................................20
Stomatologik asboblar ...........................................................................................20
III BOB. ASEPTIKA VA ANTISEPTIKA ............................................................25
Foydalanilgan stomatologik asboblarga ishlov berish ..........................................27
Steril stolni tayyorlash ...........................................................................................28
IV BOB. STOMATOLOGIK BEMORNI TEKSHIRish USULLARI ...............30
Yordamchi tekshirish usullari ...............................................................................32
Stomatologik bemorning kasallik varaqasi ...........................................................36
V BOB. STOMATOLOGIYADA OG‘RIQSIZLANTIRISH ...............................39
Umumiy og‘riqsizlantirish .....................................................................................39
Premedikatsiya .......................................................................................................40
Mahalliy og‘riqsizlantirish .................................................................................... 41
Mahalliy og‘riqsizlantirishda uchraydigan xato va asoratlar ...............................43
VI BOB. TISH QATTIQ TO‘QIMALARINING NUQSONLARI .....................49
Tish qattiq to‘qimalarining nokariyesli nuqsonlari ...............................................49
Tishning rivojlanish davrida hosil bo‘lgan nuqsonlari .........................................50
Endemik flyuoroz .................................................................................................. 51
Tish milkni yorib chiqqanidan so‘ng hosil bo‘lgan nuqsonlar .............................53
Tish jarohatlari .......................................................................................................55
Kariyes ...................................................................................................................57

143
Yuza kariyes ...........................................................................................................60
Kariyes profilaktikasi ............................................................................................63
VII BOB. PULPITLAR ............................................................................................65
O‘tkir pulpitlar .......................................................................................................66
Surunkali pulpitlar .................................................................................................66
Pulpitlarni davolash ...............................................................................................67
VIII BOB. PERIODONTITLAR.............................................................................73
Periodontitlar tasnifi ..............................................................................................73
O‘tkir periodontitlar ...............................................................................................74
Surunkali periodontitlar ........................................................................................75
Periodontitlarni davolash .......................................................................................77
IX BOB. PARODONT KASALLIKLARI .............................................................80
Gingivitlar .............................................................................................................. 81
Parodontitlar ...........................................................................................................82
Parodontoz ..............................................................................................................87
Parodont to‘qimasining neoplastik yallig‘lanishi ..................................................88
X BOB. OG‘IZ BO‘SHLIG‘I SHILLIQ PARDASI KASALLIKLARI .............90
Jarohat oqibatida kelib chiqqan kasalliklar ........................................................... 91
Mexanik shikastlanish ........................................................................................... 91
Yuqumli kasalliklarda shilliq parda jarohati ........................................................94
Allergik va toksik allergik kasalliklar ..................................................................99
Og‘iz bo‘shlig‘i shilliq pardasining ekzogen intoksikatsiyalardagi  
o‘zgarishlari .................................................................................................. 102
Tizim kasalliklarida og‘iz bo‘shlig‘i shilliq pardasining o‘zgarishi ................... 102
Til anamaliyasi va tegishli kasalliklar ................................................................ 103
Lab kasalliklari ....................................................................................................104
XI BOB. YUZ-JAG‘ SOHASI YALLIG‘LANISH KASALLIKLARI .............106
Jag‘ periostitlari ...................................................................................................106
Jag‘ osteomiyelitlari ............................................................................................. 107
Yuz-jag‘ sohasi abssessi va flegmonalari ........................................................... 110
Limfadenitlar ....................................................................................................... 112
XII BOBTISH OLISH OPERATSIYASI.............................................................. 114
Omburlar yordamida tish olish opеratsiyasi ....................................................... 115
Tish olish operatsiyasi asoratlari ......................................................................... 118
XIII BOB. YUZ-JAG‘ JAROHATLARI ..............................................................123
Pastki jag‘ jarohatlari va sinishlari ......................................................................123
Yuqori jag‘ jarohatlari va sinishlari ....................................................................125

N.A. TASHPULATOVA  
STOMATOLOGIK KASALLIKLAR
Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma
Muharrirlar: N. Umarova, S. Akramov 
Badiiy muharrir: X. Yakubov Musahhihlar: 
L. Oppoqova, N. Hasanova Kompyuterda 
tayyorlovchi: Ye. Belyatskaya
Yuz-jag‘ sohasi jarohatlari va sinishlarida birinchi tibbiy yordam ....................126
Jag‘ sinishlarini davolash usullari .......................................................................129
Suyak bo‘laklari repozitsiyasi .............................................................................129
Pastki jag‘ning siljishini immobilizatsiya qilish .................................................129
Yuz-jag‘ sohasi shikastlangan bemorlarni parvarish qilish ................................ 131
Og‘iz bo‘shlig‘ini parvarish qilish ....................................................................... 132
Shinalarni kuzatib borish .................................................................................... 132
XIV BOB. YUZ-JAG‘ SOHASI O‘SMA KASALLIKLARI .............................134
Yuz-jag‘ sohasi xavfsiz o‘smalari ........................................................................134
Odontogen kistalar ...............................................................................................134
So‘lak bezi kistalari ............................................................................................. 135
Odontogen o‘smalar va o‘smasimon o‘zgarishlar ............................................... 136
Yumshoq to‘qima o‘smalari ................................................................................. 137
Ostеogеn jag‘ o‘smalari ....................................................................................... 138
Xavfli o‘smalar .................................................................................................... 138
Foydalanilgan adabiyotlar: .................................................................................. 141
Qayta nashr
Toshkent – «Fan va texnologiya» – 2016
Original-maket «Voris-nashriyot» da tayyorlandi.
E-mail: [e-mail]   Tel: [phone],  245-61-61. 
Nasr.lits. АI№149, 14.08.09. Bosishga ruxsat etildi: 
17.10.2016. Bichimi 60x84 
1
/
16
. «Times Uz» garniturasi.  
Ofset usulida bosildi. Shartli bosma tabog‘i 
8,75.  
Nashr bosma tabog‘i 
9,0.  Tiraji  682. Buyurtma №186. 
«Fan va texnologiyalar Markazining bosmaxonasi» da  chop 
etildi. 100066, Toshkent shahri, Olmazor ko‘chasi, 171-uy.