N. B. Adizova, R. X. Jumayev, R. A. Qo‘ldoshev, S. R. Ismatov ona tili o‘qitish metodikasi
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Kumush qish»
|
«Karnaychi shoh»
ertagida «yov qora bulutday yopirilib kelayotgan ekan», «Kuychi terak» ertagida «Terakning shoxlari xuddi surnay chalgandek ovoz chiqarib, yaproqlari esa shildirab raqsga tushar ekan» , «To‘rg‘aylar qo‘shiq aytib, ularga jo‘r bo‘lar ekanlar», «Oh, deb nola qilibdi terak», «Ustun ularning nag‘malariga jo‘r bo‘lib, sho‘x- sho‘x kuy chalibdi» kabi badiiy vositalar yordamida tasvirlangan manzaralar 219 juda ko‘p. Ular ustida ishlash o‘quvchi nutqini o‘stirish bilan birga ularni fikr yuritishga, mulohaza qilishga ham o‘rgatadi. Ertaklarda o‘xshatishlar, jonlantirish va mubolag‘alardan foydalanilgan. O‘quvchilarga ularni izohlab berish, keyinchalik matndan toptirish, qayta hikoyalashda ulardan nutqlarida foydalanishga o‘rgatish zarur. Asar o‘qib bo‘lingach, badiiy til vositalari ustida ishlanadi. Chunki ularning ma’nosi matndan, asar mazmunidan anglashiladi. Ayniqsa, masallarda allegoriyani ochishda ko‘chma ma’noli so‘zlardan ko‘p foydalaniladi. Ular bolalarga masal mazmunini tushunishga xalal bergani uchun ayrim ko‘chma ma’noda ishlatilgan so‘zlar asarni o‘qishdan oldin tushuntiriladi. 3-sinf «O‘qish kitobi»dan o‘rin olgan «Ayamajiz» (Qudrat Hikmat) she’rida «Bo‘ralar qor kapalak», «Bog‘lar sokin mizg‘ishar, Misoli oq kapalak», «Muz oynalar sovuq eb» misralarida o‘xshatish, jonlantirish; «Saxiy ona tabiat», «quchog‘ida havo sof» misralarida metafora; «Ayamajiz izg‘iydi, Ko‘chalarda tutoqib, Shox-shabbani tortqilar, Yalmog‘izdek yutoqib» kabi misralarda jonlantirish va o‘xshatishlar qo‘llangan. Bular ustida ishlaganda quyidagicha savol-topshiriqlardan foydalanish mumkin: 1. Shoir qorni nimaga o‘xshatadi? (oq kapalakka). 2. Ayamajizni nimaga o‘xshatadi? (Yalmog‘izga). 3. «Muz oynalar sovuq eb» misrasini qanday tushunasiz? Oyna sovuq qotadimi? Ushbu darslikning «Kumush qish» bo‘limida «Qish» matni berilgan. Ushbu matnda ham ko‘plab jonlantirishlar qo‘llangan. Masalan, «hamma yoqda sovuq izg‘irin kezadi», «Ingrar og‘riq kabi qari tol, oynalarni bezar qish - gulkor», «Daraxt kurtaklari rohatlanib uxlamoqda», «hozir urug‘lar tinch uyquda» kabi. Matn tahlilida «Matnning birinchi qismini o‘qing. Unda qaysi so‘z o‘z ma’nosidan boshqa ma’noda qo‘llangan?» yoki «Matnning ikkinchi qismida jonsiz narsalar jonlidek tasvirlangan o‘rinlarni topib o‘qing. Boshqa ma’noda qo‘llangan so‘zlarni o‘z ma’nosida qo‘llab gap tuzing. Bu so‘zlar 220 qanday ma’noda qo‘llanganda ta’sirchan bo‘ladi?» kabi savol-topshiriqlardan foydalanish mumkin. Maqol janrida ham ko‘chma ma’noli so‘zlar ko‘p qo‘llanadi. Misol uchun « Yurt boshiga ish tushsa , Er yigit hozir» maqolida boshiga s o‘zi metafora yo‘li bilan ma’nosi ko‘chgan, o‘quvchilarga uning ma’nosi qanday usul bilan ko‘chganligi aytilmaydi, faqat boshqa ma’noda qo‘llanganligi o‘z ma’nosi bilan taqqoslangan holda o‘quvchilarga o‘rgatiladi. Tarixiy asarlarda ham ta’sirchan, tasviriy-bo‘yoqdor so‘zlar ko‘p uchraydi. Jumladan, Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|