N. B. Adizova, R. X. Jumayev, R. A. Qo‘ldoshev, S. R. Ismatov ona tili o‘qitish metodikasi

zamon (vaqt)
va 
makon (masofa
) nuqtai nazaridan nihoyat cheklanganligi 
hammamizga ma’lum. Ana shu cheklanishni bartaraf etish istagi va zaruriyati 
yozuvni paydo bo‘lishiga olib keldi. Inson o‘z og’zaki tili (nutqi) bilan fikrini 
muayyan va cheklangan masofada etkazib biladi, xalos. Boshqa sharoitlarda 
tilga ehtiyoj paydo bo‘lishi bilan inson bu ehtiyojni qondira oluvchi boshqa 
vositalarni qidira boshladi. Bu qidiruv va izlanishlar samarasi sifatida belgilar 
tizimidan iborat yozuv ixtiro qilindi.
Yozuvning paydo bo‘lishi va taraqqiyoti jamiyat rivoji, shuningdek, 
muayyan masofadagi kishilarning o‘zaro aloqa qilish ehtiyoji, siyosiy, huquqiy, 
diniy va estetik xarakterdagi axborotlarni qayd etish, saqlash zaruriyati bilan 
bevosita bog’liq. 
Yozuv og’zaki tilga nisbatan ikkilamchi, qo‘shimcha aloqa vositasi bo‘lsa-
da, unga qaraganda ko‘p afzalliklarga ega. Ayniqsa, tilning insoniyat qo‘lga 
kiritgan tajriba – bilimlarni saqlash va avlodlarga yetkazishdan iborat vazifasi 
yozuv orqali bajariladi.

---

73 
Ta’kidlaganimizdek, yozuv bugungi shaklini olgunga qadar uzoq va 
murakkab tadrijiy taraqqiyot yo‘lini bosib o‘tgan. Inson bu yo‘lda juda kop 
izlandi. Eng qadim davrlarda dunyo xalqlarining deyarli barchasida keng 
tarqalgan 
“eslatuvchi” 
belgilar ana shu uzoq va zahmatli izlanishlarning ilk 
ko‘rinishlari edi. Masalan, muayyan miqdorni ifodalash uchun turli toshlar, 
chig’anoqlardan foydalanilgan, tayoqlar, daraxtlarga har xil iplar bog’lash, 
tugunlar tugib qo‘yish va bu vositalar bilan muayyan axborotni esda saqlash 
yoki muayyan masofaga yuborishga harakat qilingan. Gohida bir xabarni uzoq 
masofaga yetkazish uchun tutun, gulxan, baraban ovozi va shu kabilar 
qo‘llangan. Ma’lumot yoki xabarni uzoq vaqt saqlash uchun ramziy ma’no 
berilgan buyumlardan foydalanilgan: qo‘rg’on – marhum ko‘milgan joy belgisi;
“shaharlarni ishg’ol etish” mafhumi yonayotgan xonaqoh tarzida; “sayohat” – 
qator izlar silsilasi bilan; “qurbonlik qoni” – gul tasviri bilan; slavyan 
qabilalarda non-tuz – do‘stlik belgisi; trubka – tinchlik, sulh belgisi va
boshqalar. Tasvir rangi ham u davrlarda katta ahamiyatga ega edi. Masalan, 
sariq rangda bo‘yalgan odam rasmi ayol kishini, binafsharang esa yuqori 
mansabdagi hukmdorni bildirar edi. Rang ramzi (nishonasi) ham qo‘lyozma 
madaniy yodgorliklarda katta rol o‘ynar edi: ko‘k rangi janubni, qora va qizil 
ranglar