N. I. Musayev tarix fanlari doktori, professor
Yüklə 18,09 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Respublika maqsadli kitob jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan chop etildi.
- Mas’ul muharrir Dilshod Mutalibovich Kenjayev TAQRIZCHILAR: N. I. Musayev – tarix fanlari doktori, professor Z. R. Ishanxodjayeva
- UO‘K: 502.1(075.2) KBK: 20.18ya71 S 96 S. Tilabayev, D. Kenjayev O‘zbekiston tarixi
|
O‘ Z B E K I S T O N T A R I X I Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 10-sinf o‘quvchilari uchun darslik Birinchi nashr O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi nashrga tavsiya etgan Toshkent RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI 2022 Respublika maqsadli kitob jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan chop etildi. © S. Tilabayev, D. Kenjayev va boshqalar, 2022. © Respublika ta’lim markazi, 2022. ISBN 978-9943-5950-7-1 MUALLIFLAR: S. Tilabayev, D. Kenjayev, N. Mustofoyeva, A. Zamonov, D. Rahimjonov, N. Ismatova, S. Pulatova, J. Abdullayev, B. Irzayev, K. Sagdullayev, N. Kudratova Mas’ul muharrir Dilshod Mutalibovich Kenjayev TAQRIZCHILAR: N. I. Musayev – tarix fanlari doktori, professor Z. R. Ishanxodjayeva – tarix fanlari doktori, professor A. A. Yermetov – tarix fanlari doktori, professor N. Z. Hakimov – Respublika ta’lim markazi metodisti S. N. Kushbekov – Nizomiy nomidagi TDPU akademik litseyi o‘qituvchisi UO‘K: 502.1(075.2) KBK: 20.18ya71 S 96 S. Tilabayev, D. Kenjayev O‘zbekiston tarixi : umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 10-sinf o‘quvchilari uchun darslik / S.Tilabayev va boshqalar. — Birinchi nashr. — Toshkent: Yangiyul Poligraph Service, 2022. - 192 b. UO‘K: 502.1(075.2) KBK 20.18ya72 ISBN 978-9943-5950-7-1 KIRISH Mustamlaka va sovet dav ri tarixining murakkabligi va uni o‘rganishning o‘ziga xos xusu siyatlari. Vatan — jonajon yurt va qadrdon zamin — eng muqaddas bebaho boylikdir. «Tarix millat larning o‘tmishi, taraqqiyoti ham da tanazzulining sabablarini o‘rga naturg‘on ilmdir». Abdurauf Fitrat Qo‘lingizdagi O‘zbekiston tarixi darsligi XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asrning 90-yillariga qadar sodir bo‘lgan voqealarni o‘z ichiga oladi. Bu davr Vatanimiz tarixining eng murakkab va ziddiyatli yillaridir. Mazkur darslik Vatanimiz tarixida yo‘qotishlar va talafotlarga to‘la bo‘lgan, shuningdek, ota-bobolarimizning yurt ozodligi va mustaqilli- gi uchun olib borgan qahramonona kurashlari hamda o‘zbek xalqining bunyodkorlik faoliyati va fidokorona mehnatlarini o‘z ichiga olgan davrlar haqida hikoya qiladi. Tarix saboqlari bugungi kunda ham bizni hushyorlikka undaydi. Ilmsizlik, yangilikka intilmaslik, jahon hamjamiyatidan uzilib qolishning oqibatlari tarixiy misollar orqali yoritilgan. Shu ma’noda bugungi kunda mamlakatimizda davlatning ustuvor yo‘nalishlaridan biri ta’lim sohasini rivojlantirishdir. Darslikni o‘qish jarayonida albatta daftar tuting. Yangi atamalar va tarixiy sanalarni qayd etib boring. MULOHAZA UCHUN 1. Quyi sinflarda tarix fanidan olgan bilim laringizni tizimlashtirishga harakat qiling. 2. Qaysi tarixiy voqealar, jarayonlar, shaxslar nimasi yoki qaysi jihati bilan yodingizda qolgan? Fikringiz ni misollar bilan asoslang. 3. Qaysi voqealarni fahr bilan, qaysilarini esa aksin cha eslaysiz? IJODIY FAOLIYAT 1. Abdurauf Fitratning tarix fani haqida bil dirgan fikrlaridagi «ta raqqiyot va tanazzul» degan tushunchalari ga misol keltiring. 2. Tarix fanining tarbiya viy ahamiyati deganda nimani tushunasiz? BUGUN DARSDA 3 1869yilda rus kimyogari Dmitriy Mendeleyev kimyoviy elementlarning davriy jadvalini tuzib chiqdi. 1712 yilda Tomas Nyukomen bug‘ mashinasini ixtiro qildi IJODIY FAOLIYAT 4 1. XVIII-XIX asrda jahonda buyuk kashfiyot lar amalga oshirildi. Bu kashfiyotlarning yaratilishini insoniyat qancha vaqt kutdi? Ilmfanning qaysi sohalari rivojlandi? 2. Dunyo ilmfanini rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatgan ixtirolarning mualliflari kim? Ular qaysi davlat larga mansub? Bu davlatlarning mazkur davr dagi rivojlanishi qanday darajada edi? Karl fon Linde 1900 yilda ixtiro qilgan Linde sovutgichi 1860yillarda fransuz olimi Lui Paster tomonidan pasterizatsiya usuli kashf etildi 1879yilda ixtirochi Tomas Edison (1847–1931) hozirda biz ishlatadigan xo‘jalik lampochkasini ixtiro qildi. Uning ixtirosiga Svanning tajribalari asos bo‘lib, Tomas uni yanada takomillashtirdi. 5 1 IJODIY FAOLIYAT 1. Rasmlarni solishtiring. 1rasmda XIX asrdagi Parij shahri tasvirlangan. Shahar X asrda tashkil topgan. 2rasmda XIX asrdagi Toshkent shahrining Shayxontohur da hasi tasvirlangan. Toshkentning tashkil topganiga 2000 yildan oshgan. Har ikkala rasm XIX asrda olin gan. Rasmlar asosida har ikkala shaharning rivojlanishi yuzasidan fikr bildiring. Bunda qanday bilim lar asos bo‘lganligini qayd eting. 2. Quyida berilgan manbani diqqat bilan o‘qing va yuqoridagi savol larga bergan javoblaringiz bilan bog‘lang. 2 «...Yoshlikdan ilmni qunt bilan o‘rganish lozimligini aytib, «Yoshlikda egallangan bilim toshga o‘yilgan naqshdur», «Ong yo‘q joyda jasorat bo‘lmaydi», «Bu dunyoda hech narsa tansog‘liqqa yetmas» kabi shiorlarni ko‘p eshitar edik. Milliy tarix dars laridan birida shunday deganlar: «Insonlar o‘z hayotlarini ongli ravishda tushunib tu rishlari uchun dunyo ilmlari ichida boshqalardan ko‘ra tarix ilmiga hojatlari ayniqsa ko‘pdur. Shuning uchun har davrning dono olimlari tarafidan bu to‘g‘rida bek (ko‘p) kitoblar yozilmish ekandur. Tarix demak, o‘quvchilarning ko‘z oldilariga qo‘yilgan bir ko‘zgu kabi bo‘lib, unga qaragan kishilar esa yuzko‘zlariga yuqqan yomon narsalarni ko‘rar ekanlar, albatta, undan o‘zlarini tozalaydilar. Shunga o‘xshash, o‘tmishdagi ota-bobolarning oynaklarini keyingi bolalari qo‘llariga olib qarasalar, o‘zlarining kim ekanliklarini, endi kim bo‘lg‘onliklarini shu ko‘zguda ochiq ko‘radi lar. Mehribon ona Vatanlari bosqinchi oyoqlar ostida depsalib, ingrab yotqonlig‘ini ko‘rgach, uning sabablarini tekshirishga kirishadilar. Ongsizlik o‘lim uyqusida yotgan bir millatni uyg‘otish uchun o‘tmishdagi otabobolarining shonlik tarixini bilishdan ortiq narsa yo‘qdir. Bu ilmdan kutilgan asosiy maqsadlar bir davlat qurilgandan so‘ngra, u qaysi ishlar bilan taraqqiy topib rivojlanmishdur, yoki inqirozga uchrab zavol topishi nima sababdan bo‘lishidur. Chunki, dunyoda o‘tgan, yo o‘tmoqda bo‘lgan yaxshiyomon ishlar paydo bo‘lishining, albatta, sabab lari bordur. Hayot olamida hech narsa sababsiz yuzaga chiqishi mumkin emasdur...» Alixonto‘ra Sog‘uniy «Turkiston qayg‘usi». 6 ROSSIYA IMPERIYASI BOSQINI ROSSIYA IMPERIYASI BOSQINI ARAFASIDA BUXORO AMIRLIGI, ARAFASIDA BUXORO AMIRLIGI, QO‘QON VA XIVA XONLIKLARIDAGI QO‘QON VA XIVA XONLIKLARIDAGI IJTIMOIY–SIYOSIY VA IQTISODIY AHVOL IJTIMOIY–SIYOSIY VA IQTISODIY AHVOL MULOHAZA UCHUN MA’LUMOT UCHUN BUGUN DARSDA 1. XIX asrga kelib O‘rta Osiyo hudud lari Rossiya imperiyasi uchun qan day ahamiyatga ega bo‘lgan? 2. XIX asr o‘rtalarida jahondagi yetakchi dav latlarning iqtisodiyijtimoiy, harbiysiyosiy holati qanday darajada bo‘lgan? 3. O‘rta Osiyodagi Rossiya–Angliya raqobatida Rossiya imperiyasi imkoniyatlarining yuqo riligi nimalarda namoyon bo‘ldi? 4. XIX asrda O‘rta Osiyodagi madrasalarda qanday fanlar o‘qitilgan? 5. Davlatning rivojida ilmfanning o‘rni qanday ahamiyat kasb etadi? Fikringizni asoslang. Yüklə 18,09 Mb. Dostları ilə paylaş:
|