N. M. AĞABƏyli

 
§7. Təbii daş materialların çıxarılması və emal edilməsi 
Yer qabığındakı dağ süxurları yığımına yataq deyilir.
Təbii daş materialı yatağını öyrənməkdə məqsəd ondakı dağ sü-
xurunun keyfiyyətli daş materialı istehsalı üçün yararlığını və yatağın 
istismarının iqtisadi məqsədə uyğunluğunu müəyyənləşdirməkdir. 
Axtarış işləri zamanı dağ süxurunu diqqətlə öyrəndikdən sonra 
ondan müəyyən miqdarda sınaq nümunələri götürür və laboratoriyada 
həmin nümunələri sınaqdan keçirirlər. 
Karxanaların hazırlanması və onlardan faydalı qazıntının çıxa-
rılması üzrə olan işlər aşağıdakı ardıcıllıqla yerinə yetirilir: karxananın 
planlaşdırılması və atmosfer, qrunt və daşqın sularının karxanadan 
uzaqlaşdırılması; karxanaya yolların salınması; boş süxurdan ibarət 
olan üst qatın kənar edilməsi; aşınmış süxur qatının müəyyən edilmiş 
yerə daşınması; monolitlərin əsas süxur kütləsindən ayrılması və emal 
olunacaq yerə göndərilməsi; monolitlərin müəyyən ölçülü daş 
parçalarına bölünməsi yaxud müəyyən daş məhsulu formasında emal 
edilməsi; hazır məhsulun çeşidlənməsi; məhsulun anbara yaxud 
istehlakçıya göndərilməsi. 
Yumşaq və zəif süxurları 

balıqqulağı əhəngdaşını, əhəng tu-
funu, mərməri daşkəsən maşın və kombaynlar vasitəsilə tələb olunan 
ölçüdə və formada kəsib çıxardırlar. 
Daşkəsən maşınlarda çox zaman əsas kəsici element böyük sür-
ətlə fırlanan dairəvi mişarlardır. Bunların kəskisi bərk xəlitələrdən 
(ərintilərdən) hazırlanmış dişlərdən ibarətdir. Həmin mişarlar müxtəlif 
istiqamətlərdə yerləşdirildiyindən şaquli və üfqi istiqamətdə kəsə bilir. 
Daşkəsən maşınlar (şəkil 2.1) və kombaynlarla həm kiçik ölçülü 
(190

188

390 mm), həm də iri bloklar (1000

1000 mm kəsikli və is-
tənilən uzunluqlu) kəsmək mümkündür. 

---

41 
41 
Şəkil 2. 3. Daşkəsən maşınla daşların kəsilməsi: