N. M. AĞABƏyli

 
§9. Təbii daş materialların aşınmadan (dağılmadan) qorunması 
Daş materiallar istismar prosesində atmosfer çöküntüləri və 
havada olan qazların, tozun təsirinə məruz qalır. Xüsusən, dövri olaraq 
nəmlənmə və quruma, eləcə də donma və donu açılmalar daş 
materiallarına daha pis təsir edir, onların uzunömürlülüyünü və 
dekorativliyini aşağı salır.
Daş materialların xassələrinin pisləşməsinə səbəb fiziki və 
kimyəvi aşınmalar, bioloji dağılma və çirklənmə ola bilər. 
Fiziki aşıniaya səbəb suyun təsiridir. Su, daş materialda olan 
çatlara və məsamələrə daxil olaraq, onun möhkəmliyini aşağı salır. 
Şaxta və digər amillər suyun dağıdıcı təsirini daha da gücləndirir. Xü-
susən, porfir quruluşlu və iridənəli süxurlar bu səbəbdən daha tez 
dağılır.
Havada olan kükürd və digər qazlar daş materialların kimyəvi 
aşınmasına səbəb olur. Xüsusən, sənaye müəssisələri olan yerlərdə 
kükürd qazı mərmər, əhəngdaşı tavalarının səthini daha tez dağıdır. 
Təbii daş materialları aşınmadan (dağılmadan) qorumaq üçün 
konstruktiv və kimyəvi tədbirlərdən istifadə edilir. 
Konstruktiv tədbirlərə suyun dayanmadan axması üçün şərait 
yaratmaq və konstruksiyanın səthini hamar etmək kimi tədbirlər 

---

45 
45 
aiddir. Xüsusən, binanın açıq hissələrini, məs., karnizləri, qurşaqları 
və s. elementləri elə düzəltmək lazımdır ki, su onların səthində 
dayanmayıb axa bilsin. Daşın üzünün hamar olması, məs., par-
daqlanması, onu aşınmadan müəyyən dərəcədə qoruyur. Daş kifayət 
qədər sıx olmadıqda onu pardaqlamaq mümkün deyildir. Belə halda 
daşın aşınmasının qarşısını almaq üçün ona müəyyən dərinliyə qədər 
kimyəvi maddələr
hopdurulur. 
Kimyəvi tədbirlər zamanı daş materialın səthinə elə suda həll 
olan maddə hopdururlar ki, həmin maddə daşın əsas tərkibi ilə reak-
siyaya girib, onu suda həll olmayan birləşməyə çevirsin. Bu məqsədlə 
hidrogen-silisium-flüorid turşusunun duzlarından istifadə edilir. Daş 
materialların bu üsulla qorunması flyuatlama adlanır. 
Əhəngdaşlarına flyuat məhlulları (məs., MgSiF
6
) hopdurduqda 
aşağıdakı reaksiya gedir: 
2CaCO
3
+ MgSiF
6
= 2CaF
2
+ MgF
2
+ SiO
2
+ 2CO
2
. 
Reaksiya nəticəsində daşın məsamələrində suda həll olmayan 
maddələr 

CaF
2
, MgF
2
və SiO
2
əmələ gəlir. Bu birləşmələr daşın 
səthini sıxlaşdırır, suhopmasını azaldır, möhkəmliyini və şax-
tayadavamlılığını , eləcə də kimyəvi amillərin təsirinə qarşı müqa-
vimətini artırır. 
Iri məsaməli süxurları yaxud tərkibində CaCO
3
mineralı az olan 
süxurları flyuatlamadan qabaq əvvəlcə CaCl
2
məhlulu ilə qurudur,
sonra isə Na
2
CO
3
məhlulu ilə hopdururlar. Bu zaman reaksiya 
nəticəsində CaCO
3
əmələ gəlir: 
CaCl
2
+ Na
2
CO
3
= CaCO
3
+ 2NaCl. 
Bundan sonra aparılan flyuatlama zamanı CaSO
3
ilə flyuat məh-
lulu arasında intensiv reaksiya gedir və daşın səthi sıxlaşır. 
Bəzi üzlük daş materialları aşınmadan qorumaq üçün onları 
maye şüşə və CaCl
2 
ilə hopdururlar. Nəticədə daşın məsamələrində 
suda həll olmayan birləşmələr əmələ gəlir. Daş materialın səthini ar-
dıcıl olaraq, kalium sabununun spirtli məhlulu və alüminium asetatla 
hopdurmaqla da sıxlaşdırmaq olar.
Son zamanlar suda həll olan polimer materialların inkişafı ilə 
əlaqədar olaraq, daşın səthini hidrofob xassələrə malik silisiumlu üzvi 
birləşmələrlə: polietilhidrosiloksan, natrium metilsilikonat və natrium 
etilsilikonat məhlulu ilə hopduraraq sıxlaşdırırlar. 

---

46 
46