N. M. Kayumova

Bolani tarbiyalash va rivojlantirishda
faoliyatlarning roli
Bolaning faolligi ijtimoiy tarixiy tajribani o'zlashtirishga 
yordam beradi, buning asosida uning bilish, ko'rgazmali, 
o'yin, eng oddiy mehnat va o'quv kabi xilma-xil faoliyat turlari, 
shuningdek, muomalasi shakllanadi. Bola u yoki bu faoliyatni 
o'zlashtirib, faollik ko'rsatadi, ayni paytda shu faoliyat bilan
5 Makarenko A.S. Xudojestvennaya literatura о vospitanii detey // Ped. soch. М., 1986.
125

---

bog'liq bilimlar, malaka, ko'nikmalarni o'zlashtiradi. Shu asos­
da unda xilma-xil qobiliyatlar va shaxs xususiyatlari shaklla­
nadi.
Faoliyat - kishining moddiy va ma'naviy ne'matlar yara­
tish borasidagi hamda shaxsiy va ijtimoiy sohadagi ma'lum bir 
maqsad sari qiladigan xatti-harakatlar majmuasidir.
Faoliyat - insonni belgilangan (rejalashtirilgan) maqsadga 
erishishdir. Faoliyat - bir narsani aniqlash uchun biror narsa 
qilish xohishi (jarayoni)6.
Bolaning faoliyatdagi faol mavqeyi uni faqat tarbiya obyek- 
tiga emas, shu bilan birga tarbiya subyektiga ham aylantirdi. 
Bu bolani tarbiyalash va rivojlantirishda faoliyatning yetak- 
chilik rolini belgilaydi, Bolalarning rivojlanishi va tarbiyala- 
nishining yosh bilan bog'liq davrlarida faoliyatning turli xil- 
lari yonma-yon bo'ladi va o'zaro ta'sir ko'rsatadi, lekin bunda 
ularning roli bir xil bo'lmaydi: har bir bosqichda faoliyatning 
yetakchi turi ajratiladi, unda bolaning rivojlanishidagi asosiy 
yutuqlar namoyon bo'ladi. Har bir faoliyat ehtiyoj, sabablar, 
faoliyat maqsadi, mavzuyi, vositalari, buyumlar bilan amalga 
oshiriladigan harakatlar va nihoyat, natija bilan ajralib tura- 
di. Ilmiy ma’lumotlarning dalolat berishicha, bola ularni dar- 
hol emas, balki asta-sekin va katta yoshdagi odamning rahbar- 
ligida egallaydi. Bola faoliyatining xilma-xilligi va boyligi, uni 
egallashdagi muvaffaqiyat oiladagi, bolalar bog'chasidagi tar­
biya va ta'lim sharoitlariga bog'liq bo'ladi.
Bolaning dastlabki yoshlaridan boshlab faoliyatning eng 
oddiy turlari uning shaxsiy qobiliyatlarini, xususiyatlarini va 
atrofdagi narsalarga munosabatini shakllantirishning asosi hi­
soblanadi.
Ilk yoshdagi bolaning kattalar bilan muomalasining (his­
siy va hissiy-predmetli muomalasining] eng oddiy turlari un­
da taassurotlarga bo'lgan ehtiyojini rivojlantiradi, tasavvur- 
larini shakllantiradi. Yangi harakat usullarini egallab borgan 
sayin bolalarning faolligi oshib boradi. Biroq faollik darajasi,