N. O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Diskli tormozlar. Diskli tormozlarda tormozlovchi moment tormoz valining o‘qi bo‘ylab ta’sir etadigan kuchdan hosil bo‘ladi (51-rasm). Tormozning qo‘zg‘aluvchan (yetakchi) qismiga 3...5 mm qalinlikda qo‘zg‘aluvchan disklar 1, qo‘zg‘almas qismiga 4...6 mm qalinlikdagi po‘lat yoki cho‘yandan tayyorlangan qo‘zg‘almas disklar 3 barmoqlar yor- damida o‘rnatiladi.
Yetaklovchi va yetaklanuvchi disklar o‘q yo‘nalishi bo‘yicha bemalol surila oladi. Qo‘zg‘almas disklarga yashirin kallakli (misli, aluminiyli) parchin mixlar yordamida tekis halqa ko‘rinishidagi friksion qoplagich biriktiriladi. Tormozlash prujina 2 orqali, ajratish esa elektromagnit 4 orqali bajariladi.

51-rasm. Diskli tormoz.
Diskli tormozlarda tormozlovchi moment quyidagi formu- ladan aniqlanadi:
M_t = n/R_ekv-N, N-mm, (97)
bunda: N — diskni qisuvchi kuch; n — ishqalanuvchi yuzalar soni; f — tormoz shkivi va kolodka orasidagi ishqalanish koeffitsienti; R_ekv — ekvivalent ishqalanish radiusi, mm.
Ekvivalent R_ekv ishqalanish radiusining hisobiy qiymati ish yuzasida solishtirma bosimning qabul qilingan taqsimlanish qonuniga bog‘liq bo‘ladi. Bu qonun asosiy friksion juft ele- mentlarining bikirligini va o‘qqa qo‘yilgan kuch turini aniq- laydi.
Agar barcha ishqalanish yuzasida solishtirma bosim teng taqsimlangan deb qabul qilinsa, u holda ekvivalent radius:
» 2 (^Rt -^R)
= 3 JR2-Rj2J •”” (98)
bunda: R_t — diskning tashqi radiusi, R_t=l,25 R_i; R_i — disk- ning ichki radiusi diskning vali d ga bog‘liq holda konstruktiv belgilanadi. Uni taxminan quyidagiga teng deb olish mumkin:
R_i = d + A_sh, mm (99)
bunda: h_sh — shlitsa yoki shponka balandligi, mm.
Agar bir xil aylanayotgan ishqalanish yuzasini qabul qilsak, unda shunday bo‘lishi mumkinki, ko‘rilayotgan nuqtaning ishqalanish yuzasidagi bosimning shu nuqtadagi tezlikka ko‘paytmasi doimiy bo‘ladi, ya’ni P-V = const, unda:
Rekv = • (I")
Bu holda diskning ish yuzasidagi ishqalanishdan hosil bo‘la- digan o‘rtacha solishtirma bosim:
^po, = т/я - [^p]> ^MPa-
и ^Rt ^-Ri )
80

bunda: [P] — diskning ish yuzasidagi ruxsat etilgan solishtirma bosim, MPa.
Qisuvchi qurilma va yetakchi prujinada to‘plangan kuchlar ta’siridan ishqalanish yuzasi bo‘yicha solishtirma bosim notekis taqsimlanadi. Solishtirma bosimning taqsimlanish xarakteri qis- man darajada quyidagi omillarga bog‘liq:

• 
  detallarning bikirligi va tormozlarining konstruktiv sxe- malariga;
  
• 
  ishqalanuvchi juftlar elementlarini tayyorlash aniqligiga;
  
• 
  tormozning ishlash jarayonida disklarning issiqlik ta’si­ridan deformatsiyalanishiga;
  
• 
  disklar har xil radiusda joylashganligi sababli turli tez- likda sirpanuvchi nuqtalarning urinishidan friksion material- ning notekis yeyilishiga.
  

Umumiy holda tormoz kolodkalarining yeyilishi fPV₂ — ko‘paytmaga proporsional; bunda К — chiziqli tezlik. Amaliy hisobda f = const qabul qilinadi, P ning qiymati 15-jadvaldan olinadi.
15-jadval