N. O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Yuk ko‘tarish mashinalarining tasnifi
(klassifikatsiyasi)

Yuk ko‘tarish mashinalari yukni vertikal yo‘nalishda yuqoriga ko‘tarish va pastga tushirish ishlarida qo‘llaniladi.
Yuk ko‘tarish mashinalari yuklarni korxona sexlari va kor- xonadan tashqarida ko‘tarib tushirish vazifasini bajaradi. Ishlab chiqarish korxonasidagi texnologik jarayon xarakteri, ko‘- tariladigan yukning fizikaviy, kimyoviy, mexanikaviy xossala- riga qarab ko‘tarish mashinalarining turi va konstruksiyasi tan- lanadi.
Yuk ko‘tarish mashinalarining turi va konstruksiyasini tan- lashda yuk ko‘tarish, yuk ortish, yuk tushirish ishlarini mexa- nizmlar yordamida bajarish, yuk ko‘tarish mashinalarining unumdorligi texnologik jarayonga mos kelishi, ko‘tarish jarayonida ko‘tarilayotgan yuklarga zarar yetkazmaslik, mashi- nalarga xizmat ko‘rsatayotgan ishchilarga qulay sharoit yaratib berish masalalariga jiddiy e’tibor berish kerak.
Yuk ko‘tarish mashinalari konstruktiv tuzilishi bo‘yicha qu- yidagi guruhlarga bo‘linadi:

1. 
   oddiy yuk ko‘tarish mashinalari (lebyodkalar, domkrat- lar, tallar);
   
2. 
   murakkab yuk ko‘tarish mashinalari (kranlar, ko‘targich- lar).
   

Oddiy yuk ko‘tarish mashinalari
Domkratlar. Yuk ko‘tarish balandligi cheklangan — yukni uncha katta bo‘lmagan balandlikka ko‘tarish, pastga tushirishga mo‘ljallangan mexanizmlar domkratlar deyiladi.
Domkratlar asosan ta’mirlash ishlarida qo‘llaniladi. Dom­kratlar qo‘l kuchi bilan, ayrim hollarda mexanizmlar yordamida ishga tushiriladi.
5


1-rasm. Vintli domkrat sxemasi:
1 — korpus; 2 — gayka; 3 — vint; 4 — yuk; 5 — dastak.
Konstruktiv tuzilishiga ko‘ra domkratlar reyka richagli, tishli richagli, vintli va gidravlik turlarga bo‘linadi.
Vintli domkratlar (1-rasm). Domkrat ko‘tarilishi kerak bo‘lgan yuk 4 ostiga qo‘yiladi va dastak 5 bilan ishga tushiriladi. Dastak vositasida vint 3 aylantirilsa, yuk vertikal yo‘nalishda yuqoriga ko‘tariladi yoki pastga tushiriladi. Vint 3 gayka 2 ichida aylanadi. Gayka 2 domkrat korpusi 1 ga qo‘zg‘almas qilib o‘rnatilgan.


2-rasm. Reykali domkratning kinematik sxemasi:
1 — korpus; 2 — tishli reyka; 3 — tishli g‘ildirak; 4 — yuk; 5 — dastak.
6

Agar ishchi dastakni F_t= 0,1 0,4 kN kuch bilan aylantirsa, domkrat vinti 7—32 kN kuch bilan yukni ko‘taradi. Bunda vintli juftning uzatish nisbati 70—80 ga teng bo‘ladi.