N. O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Yuk ko‘tarish mashinalari mexanizmlarining ish rejimlari

Ish rejimi	Krandan foydalanish			UD, %	Tashqi muhit harorati, °C
	yuk bo‘yicha ^yuk	yillik ^Ky	sutkalik *sut
Yengil (Ye)	1,0		—	—
	0,75	—	—	—
	0,50	0,25	0,33	15	25
	0,25	0,50	0,67	15
	0,10	1,0	1,0	25
O‘rta (O‘)	1,0	1,0	0,67	15
	0,75	0,50	0,33	25
	0,50	0,50	0,67	25	25
	0,25	1,0	1,0	40
	0,10	1,0	1,0	60
Og‘ir (O)	1,0	1,0	0,67	25
	1,0	1,0	0,33	40
	0,75	0,75	0,67	40	25
	0,50	1,0	1,0	40
	0,25	1,0	1,0	60
O‘ta og‘ir	1,0	1,0	1,0	40	45
(O‘O)	0,75	1,0	1,0	60	25
	0,50	1,0	1,0	60	45
	0,25	1,0	1,0	60	45
	0,10	1,0	1,0	60	45

1. Yuk ko‘taruvchanligi bo‘yicha krandan foydalanish koeffitsienti; ko‘tarish mexanizmi uchun:
18
К - ^Qjr •
^{К yuk} Q • (1)
nom
burish va harakatlantirish mexanizmlari uchun:
К _ ^Qur + ^Qm
^Кyuk = Q +Q-, ^(2)
Qnom + ^Qm
bunda Q_o:. — ko‘tarilayotgan yuk va yuk ilgich moslamalarining o‘rtacha massasi, (• Q_nom — nominal yuk ko‘taruvchanlik, (• Q_m — mexanizmda ko‘tariladigan yukning massasi, t (kran yoki aravacha massasi bilan birga).
Yil davomida mexanizmdan foydalanish koeffitsienti:


(3)
bir yilda ishlagan kunlar soni
^К у 365
Sutka davomida mexanizmdan foydalanish koeffitsienti:


(4)
_ sutkada ishlagan soatlar soni


24
^К sut =
Bir soat davomida mexanizmdan foydalanish koeffitsienti:





К soat

1 soatda ishlagan minutlar soni

60

(5)

Mexanizm motorining nisbiy ulanish davomiyligi quyida- gicha aniqlanadi:

UD = Zjsk. 100%, (6)
^Ts
bunda: '/'„ — ishchi siklning davomiyligi^ T — bitta to‘liq sikl- ning davomiyligi:
T = Z 11 +Z12 + Z 13 +Z 14 (7)
bunda: 2i — motorni ishga tushirish uchun ketgan vaqtlar yig‘indisk 21₂ — barqaror tezlikda harakatlanish vaqtlari yig'indisK 21₃ — to‘xtatishlar uchun ketgan vaqtlar yig'indisK 21₄ — oradagi tanaffuslar yig‘indisi.
19
UD ning qiymati hisobga olinganda ulanishlar orasidagi vaqt elektr asbob-uskunalar uchun 10 minut va mexanizmlar uchun esa bir soatdan oshmasligi kerak.
Mexanizmlarning ish rejimiga qarab, yuk ko‘tarish mashinalari qism va detallari (asosan motor va tormozi)ning mustahkamligi hisoblanadi, mexanizm elementlariga ta’sir etuvchi kuchlar to- piladi va shu kuchlarning metall konstruksiyalariga ta’siri aniq- lanadi. Asosiy normativlarga qarab, mexanizm qismlari va ayrim detallarning xizmat muddati, mustahkamlik chegarasi, tormoz- lanish chegarasi qabul qilinadi.
Yuk ko‘tarish mashinalari asosiy qismlarining xizmat mud- datlari 2-jadvalda keltirilgan.
2-jadval
Yuk ko‘tarish mashinalari asosiy qismlarining xizmat muddatlari

Ish rejimi	Xizmat muddati, yil			Xizmat muddati, T, ming soat
	dumalash podship- niklari	tishli uzatma- lar	vallar	dumalash podship- niklari	tishli uzatma- lar	vallar
Yengil	10	15	25	1,0	1,5	2,5
O‘rta	5	10	15	3,5	7,0	10,0
Og‘ir	3	8	10	5,0	13,0	16,0
O‘ta og‘ir	3	5	10	10,0	16,0	32,0

Yuk ko‘tarish mashinasi qismlari chidamliligini hisoblashda uning soatlardagi xizmat muddati T aniqlanadi:



(8)
Tm = 365. Кyuk. м к„ - UDr *• ^soat

3. 
   Yuk ko‘tarish mashinalarining
   asosiy elementlari
   

Har qanday yuk ko‘tarish mashinasi egiluvchan element, ishchi element va turli mexanizmlardan tashkil topgan bo‘ladi.
20

1. 
   Egiluvchan elementlar
   

Yuk koYaruvchi mashinalarda tortuvchi element sifatida po‘lat simlardan tayyorlangan arqonlar, payvandlangan va plastinali zanjirlar ishlatiladi. Ip gazlamali va kanop arqonlar yuk koYarish mashinalarida tortuvchi element sifatida ishla- tilmaydi. Ular asosan yengil yuklarni qo‘lda ko‘tarishda, stroplar va tortqilar sifatida ishlatiladi. Hozirgi vaqtda kapron, perlon va boshqa polimer materiallardan tayyorlangan arqon­lar borgan sari ko‘p ishlatilmoqda. Bunday arqonlar uzilishga mustahkamligi yuqori, namlikka chidamli, chirimaydi va po^filat simli arqonlardan ancha yengil.

1. 
   Zanjirlar
   

Yuk ko‘taruvchi mashinalarda St3S, St2, St3, StlO markali podatlardan tayyorlangan payvandlangan zanjirlar ishlatiladi. Zanjirlar aniq tayyorlanishi bo‘yicha kalibrlangan va kalibrlanmagan turlarga bodinadi (l6-rasm). Kalibr- lanmagan zanjirlar silliq barabanga oYashda ishlatiladi. Kalibrlangan zanjirlar qadami aniq bodgani uchun yulduz- chalarni va maxsus uyali barabanlarni harakatga keltirishda ishlatiladi. Bunday yulduzchalarning aylanma tezligi 0,5 m/s dan, barabanlarning aylanma tezligi l,5 m/s dan oshmasligi kerak.


a) L -

b)

16-rasm. Payvand zanjirlar.
2l


Plastinali zanjirlar. Plastinali sharnirli zanjirlar yuk ko'la- ruvchi mashinalarda yuklarni osish (yuk zanjirlari, 17-rasm, a), mexanizm harakatini uzatish (yuritma zanjirlari, 17-rasm, 6), yuk tashuvchi mashinalar ish organlariga kuch uzatish uchun (tortuvchi zanjirlar, 17-rasm, d) ishlatiladi.
Yuk uchun modjallangan plastinali sharnirli zanjirlar (17- rasm, e) po^filat plastina 2va sharnir orqali o‘zaro biriktirilgan valiklar 3 dan tashkil topib,valikning uchi parchinlanadi (zan- jirga 10 t gacha yuk tushsa) yoki valik teshigiga shplint oYnatiladi (zanjirga 10 t dan ortiq yuk tushsa), zanjirning hamma zvenolarining shakli, diametrlari va valik uzunliklari bir xil bodadi, faqat bitta zvenoda qo‘yilgan plastinalarning uzunligi va valigining diametri katta bo^filib, u yordamida zanjir yuk ko‘tarish mexanizmi detaliga osiladi.
Yuritmada ishlatiladigan plastinali zanjirlarda (17-rasm, f) ichki plastinalar 4 vtulka 5 ga presslangan bo^filib, tashqi plas- tinalari valik 6 ga qo‘zg‘almas holda mahkamlanganligi bilan yuk zanjirlaridan farq qiladi.
Yuk ko‘taruvchi mashinalarda vtulkali zanjirlardan tashqari vtulka-rolikli zanjirlar ham ishlatiladi. Vtulka-rolikli zanjir (17-
1 8 9 10

17-rasm. Plastinali zanjirlar.
22
rasm, g) valiklar 9 bilan biriktirilgan tashqi plastinalar 8, vtul- kalar 9 ga mahkamlangan ichki plastinalar 7 va roliklar 10 dan iborat. Vtulkalar valiklarda, roliklar esa vtulkalarda erkin ay- lanishi mumkin.
Tortuvchi zanjirlar (17-rasm, g) xuddi vtulka rolikli zan- jirlarga o‘xshash bo‘lib, yuritma zanjirlaridan qadamining kat- taligi va yuruvchi roliklari borligi bilan farq qiladi.
Zanjir elementlari — plastinalar va vtulkalar DAST 1050— 60 bo‘yicha 40, 45, 50 markali po‘latlardan termik ishlov berib tayyorlanadi. Hamma zanjirlar zavodlarda uzuvchi kuchning 50% iga teng kuch berib sinaladi.
Kamchiligi: ular payvand zanjirlarga qaraganda og‘ir va qimmat turadi, turli yo‘nalishda egilmaydi, materiallarning tez yoyilishi sababli zanjir uzilib ketmasligi uchun tez-tez ko‘zdan kechirib turish kerak.
Zanjirlarni hisoblash. Yuk ko‘tarish mashinalarida ishlati- ladigan tortuvchi zanjirlarning cho‘zilishga mustahkamligi tek- shiriladi:
S ' K₃ < ^uz, (9)
bu yerda: S_max — eng katta tortuvchi kuch, N; K₃ — ehtiyot koeffitsienti (qiymati 3-jadvaldan aniqlanadi); S_uz — zanjirni uzuvchi kuch (uning miqdori DAST bo‘yicha aniqlanadi).
3-jadval