N. O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Sirtmoqlar. Yuk ortish-tushirish ishlarida universal yuk osish qurilmalari sifatida ilgaklardan tashqari, yaxlit bolg‘a- langan yoki tarkibiy qismlardan tu/ilgan sirtmoqlar ham ishlatiladi (33-rasm). Ularning shakli va o‘lchamlari stan- dartlashtirilmagan, shuning uchun albatta mustahkamlikka hisoblanishi kerak. Bu holda yaxlit bolg‘alangan sirtmoq xuddi bikir rama (statik aniqmas sistema) kabi hisoblanadi, tarkibli sirtmoq xuddi sharnir sistemali tortqi kabi cho‘/i- lishga, ko‘ndalang balka kabi egilishga va egri chi/iqli ikki tayanchli balka kabi e/ilishga tekshiriladi. Teshikning ichki

33-rasm. Sirtmoqlar:
a — yaxlit bolg‘alangan; b — tarkibli.
yuzasi diametri yo‘nalishida ezilishga Lyame formulas! bo‘yi- cha tekshiriladi, bunda ruxsat etilgan kuchlanish 100 MPa dan oshmasligi kerak. Kam uglerodli ST3,20 markali po‘latdan tayyorlangan sirtmoq ko‘ndalang balkasining egilishga ruxsat etilgan kuchlanishi [u ]_eg=80...100 MPa chegarasida bo‘lishi kerak. Bir xil yuk ko‘taruvchanlikka mo‘ljallangan sirtmoqlarning o‘lchamlari va og‘irliklari il- gak og‘irligidan kichik bo‘ladi, chunki sirtmoqqa ta’sir etuvchi momentlar nisbatan kichik bo‘ladi.
Stroplar. Yuk ko‘tarish mashinalarining ko‘tarish mexanizm- larida donali yukni mahkamlash uchun turli, ko‘p tarmoqli stroplar qo‘llaniladi (34-rasm). Stroplar po‘lat arqonlardan tayyorlanib, uchlariga ilgak yoki sirtmoq ilinadi. Ko‘p tarmoqli stroplar yukni bir necha nuqtasidan ilish uchun qo‘llaniladi. Bunday stroplarda ikkitadan sakkiztagacha tarmoq bo‘lishi mumkin. Kran ilgak osmasiga osish uchun stroplar halqalar bilan, yuk bilan biriktirish uchun esa ilgaklar yoki barabanlar bilan ta’minlanadi.
Stroplarni tanlashda ularning konstruktiv xususiyatlarini hisobga olishdan tashqari, yukni ko‘tarish vaqtida tarmoqda hosil bo‘ladigan kuchni ham hisoblash kerak. Bunda har bir arqon tarmog‘idagi hisobiy kuch quyidagi formuladan aniq- lanadi:

34-rasm. Arqonli stroplar: a — ilgakli; b — sirtmoqli; d — yukni osish sxemasi.

52

5 = ^Gyuk._J_ =^^Gyuk, _N ,_n<
m cos a m ⁽⁶⁵⁾

bunda: G .
yuk
cosa
— ko‘tarilayotgan yukning og‘irlik kuchi, N;
— a burchak qiymatiga bog‘liq bo‘lgan koeffi- tsient (11-jadval);
a — vertikal chiziq bilan strop tarmog‘i yo‘nalishi orasidagi burchak, grad;
m — stropdagi tarmoqlar soni.
11-jadval
Ф koeffitsient qiymatlari

a	0°	30°	45°	60°
	1,00	1,15	1,42	2,00

Sochiluvchan materiallar uchun yuk osish qurilmalari sifatida kovshlar, bad’yalar va greyferlar ishlatiladi. Ular yordamida yuklar porsiyalab tashiladi. Kovshlar va bad’yalarga

35-rasm. Sochiluvchan yuklar uchun bad’yalar: a — tubi pastga tushadigan; b — tubi ochiladigan.

53

yuklar maxsus moslamalar yordamida yuklanadi, uni bo‘shatish esa to‘ntarish yoki tubini ochib tashlash yo‘li bilan bajariladi (35-rasm).