N. O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Maxsus qisqichlar. Ba’zi yuklarni qisish va ilgakga osish uchun turli qisqichlar ishlatiladi. Bularga friksion, eksentrik, vaakumli qisqichlar va elektromagnitlar kiradi.
Omburli qisqichlar. Omburli friksion qisqichlarda yuk ri- chagsimon jag‘lar orasida qisiladi. Omburli qisqichning hisobiy sxemasida (37-rasm) kerakli o‘lchamlar, ta’sir etuvchi kuchlar va reaksiyalar ko‘rsatilgan.
Vertikal kuch, Q_yuk= Q_g ta’sirida hosil bo‘ladigan gorizontal kuch:


(66)
N = ^Gy* • ^K, N
2tg⁽^ + p⁾
bunda: N — siquvchi kuch, N; G^!_yuk — ko‘tariladigan yukning og‘irlik kuchi; K — siquvchi kuch uchun ehtiyot koeffitsienti; ^ — qiyalik burchagi; p — ishqalanish burchagi.
Qisqichni geometrik hisoblashda qisqich massasi e’tiborga olinmaydi. Bu esa siquvchi kuchning ortishiga olib keladi, ya’ni yukni qisish ishonchliligi oshadi. ^M = 0 shartdan:


(67)
G_yuk(a+l_itg a)
2l2
bunda: a — vertikal kuch yelkasi; l_x — richagning yuqori yelka- si; l₂ — richagning pastki yelkasi; a — kuch ta’sirida paydo bo‘ladigan burchak.

37-rasm. Omburli qisqichlar:
a — qaytma; b — qisqich richaglari sharnirlari tarqalgan; d — to‘g‘ri.
56


N bo‘yicha richaglar mustahkamlikka hisoblanadi. Ushbu formula qisqich richaglarining sharnirlari tarqalgan (37-rasm, b) va shuningdek qo‘shilgan (37-rasm, a va b) hollari uchun ham to‘g‘ri keladi.
Qisqich geometriyasi mustahkamlik shartiga bog‘liq holda quyidagi formuladan aniqlanadi:


(68)
К _ a+4 tg a
tg ⁽P + P⁾ h
Vertikal kuchlarning momenti qisqich richaglari tomonga yo‘nalgan hollarda, yelka a manfiy ishora bilan qabul qilinadi. Siquvchi kuchning ehtiyot koeffitsienti quyidagi formuladan aniqlanadi:


(69)
К = ^tg£-
tg(
p) ’
bunda: ^ — yukni siqish burchagi.
Kolodka yuzasining vertikal holatida (37-rasm b, d ga qarang) ushbu formula quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:
(70)
va


(71)
К =&.
tg P
Siqish kuchining ehtiyot qiymati qisqichning vazifasiga bog‘liq holda 1,25...1,6 chegarada qabul qilinadi.
Ekssentrikli qisqich. Po‘lat bloklar yoki listlarni vertikal holatda ko‘tarish uchun ekssentrikli qisqichlar (38-rasm) ish- latiladi. Qisqich kran ilgagiga osiladi. Ekssentrikni ko‘tarish- dan oldin, qisqich listning A nuqtasiga tegib turadi va uni ko‘targanda ishqalanish kuchi hisobiga list qisqichning rama tayanchiga siqiladi. List bilan rama tayanchi orasida hosil bo‘ladigan ishqalanish kuchi hisobiga list qisqichda tutib qolinadi. Odatda, a burchagining qiymati ko‘tarishdan oldin 10 ga teng bo‘ladi. Davlat texnika nazorati qoidalariga binoan friksion qisqichlar bilan zaharli, portlovchi yuklar va shuningdek, yuqori bosimli gaz yoki havo ostidagi idish- larni qisib ko‘tarish man etiladi.

38-rasm. Ekssentrikli qisqich.

Ekssentrikli qisqichlar ekssentrik soniga qarab bir (38-rasm, a) va ikki (38-rasm, b) ekssentrikli bo‘ladi. Bir ekssentrikli qis- qichni hisoblash mustahkamlik sharti asosida siquvchi ehtiyot kuchni aniqlashdan iborat:

(72)
N _ ^Gyuk^К
tg ⁽a+2p⁾ ’
bunda: N — siquvchi ehtiyot kuch, N; <7 — ko‘tarilayotgan yuk og‘irlik kuchi, N; К — siqish ehtiyot koeffitsienti; a — egri kulachokning ko‘tarilish balandligi; p — ishqalanish burchagi.
Siqish ehtiyot koeffitsienti ^tg^- nisbat bilan ham ifodalana- ^{tg p}
di.
Ikki ekssentrikli qisqichlar uchun mustahkamlik sharti quyidagi formula bilan ifodalanadi:


(73)
^{G К} N.
2tg(a+p) ^,
Siqish ehtiyot koeffitsienti quyidagi nisbat bilan ham ifodalanadi:


(74)
К = Г.
^tg^(a+p⁾ ■
58