N. O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Tishli to'xtatgichlar. Tishli to‘xtatgichlar yuk ko‘tarish me- xanizmi yuritmasining vali 2 ga o‘rnatilgan tishli g‘ildirak 1, mexanizmning qo‘zg‘almas elementiga o‘rnatilgan o‘q 3 va shu o‘qqa o‘rnatilgan tirgak 4 (sobachka)dan tashkil topadi (44- rasm). Yuk ko‘tarilayotganda tishli g‘ildirak 1 val 2 bilan birga rasmda ko‘rsatilgan yo‘nalishda aylanadi, tirgak esa bemalol g‘ildirakning tishidan sirpanib o‘taveradi. Agar valning yo‘na- lishi o‘zgarsa, tirgak tishli g‘ildirak tishiga tiralib qoladi va ko‘tarish mexanizmi to‘xtaydi. Yukni pastga tushirish kerak bo‘lganda tirgakni tishli g‘ildirak tishi bilan ilashishdan chi- qarish kerak.
Tishli g'ildirakning asosiy parametrlari:

1. 
   g‘ildirak tishining tashqi diametri (tish uchidan o‘tgan aylana diametri), mm, D = m-z;
   

64

44-rasm. Tishli to‘xtatgich sxemasi.

2. 
   ilashish moduli, mm, m = 6...10 olinadi;
   
3. 
   g‘ildirak tishlari soni, z = 10...30;
   
4. 
   g‘ildirak tishlarining uzunligi (tishli g‘ildirak eni), mm, b = ^-m;
   
5. 
   tish uzunligi koeffitsienti ^=m; ^ = 3...6 olinadi;
   
6. 
   tish qadami, mm, t = л-т;
   
7. 
   tish tubining eni, mm, a = 1,5 m;
   
8. 
   tish uchining eni, mm, 5 = 0,3-1;
   
9. 
   tish balandligi, mm, h = (0,75... 1) m.
   

Tishli gildirakni hisoblash. Tishli g‘ildirak tishi tirgak bi­lan uchrashganda eng xavfli holat vujudga keladi, chunki tirgak g‘ildirak tishiga zarb bilan uriladi.
G‘ildirak tishining va tirgakning mustahkamligi quyidagicha tekshiriladi:


(80)
q = ^F < |q| —
b mm
bu yerda: q — tish uchidagi chiziqli bosim; F — aylanma kuch, f = —; T — g‘ildirak validagi burovchi moment, N - mm; ^D
5— Ko‘tarish, transport mashinalari 65
\q\ — dinamik yuklama xarakterini hisobga oluvchi ruxsat etilgan bosim (qiymati g‘ildirak materialiga qarab 12-jadvaldan olinadi).
Tekshiruv hisoblash (80) formula bo‘yicha olib boriladi.
Tishli g‘ildirakning o‘lchamlarini topish kerak bo‘lsa, hisob­lash quyidagi tartibda bajariladi:

1. 
   Hashish modulining miqdori aniqlanadi:
   

(81)
m = 1,75₃ Z—,
\MOeg]
bu yerda: [a ] — ruxsat etilgan kuchlanish:






(82)

po‘lat materiallar uchun

cho‘yan materiallar uchun

^a m
n
°ok
n

l^{a e}g|
|^a eg | =

yuqoridagi formula bo‘yicha tashqi ilashishli g‘ildirak moduli aniqlanadi (bunday ilashmada a = 1,5 m olinadi).
Agar ilashma ichki ilashishli bo‘lsa, formulasi yordamida aniqlanadi (ichki ilashmali g‘ildirak tish- larida a = 3 m olingani uchun tishning mustahkamligi yuqori bo‘ladi).




m = 1,K

' т
V z[o eg]

(83)

2. 
   G‘ildirakning qolgan o‘lchamlari aniqlanadi.