N. O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Siljitish mexanizmlari

Yuk ko‘tarish mashinalarida siljitish mexanizmlari yukni, kran aravachasini, kran metallkonstruksiyasini gorizontal te- kislikda siljitish vazifasini bajaradi. Siljitish mexanizmlarining yuritmasi qo‘l kuchi yordamida yoki elektrodvigatel yordamida ishga tushiriladi.
Yuk ko‘tarish mashinasining siljitish mexanizmi ikki turga bo‘linadi:

1. 
   Siljitish mexanizmining barcha detallari aravachaning o‘zida joylashadi. Aravachaning yuruvchi g‘ildiraklari 1 kran metallkons- truksiyasidagi relslar 2 da harakatlanadi. Yuruvchi g‘ildiraklar
   

87

53-rasm. Ko‘prikli kran aravachasi:
1 — yuruvchi g‘ildirak; 2 — rels; 3 — elektrodvigatel; 4 — mufta;
5 — tormoz; 6 — reduktor.

aravachaga o‘rnatilgan elektrodvigatel 3, mufta 4, tormoz 5 va reduktor 6 bilan ulangan (bog‘langan) bo‘ladi (53-rasm).

2. 
   Siljitish mexanizmining detallari aravachadan tashqarida kran metallkonstruksiyasidajoylashib, aravacha 6 bilan egiluvchan element 5 yordamida ulangan bo‘ladi. Egiluvchan element qo‘zg‘almas blok 7 ni aylanib o‘tib, aravacha barabani 4 ga o‘raladi. Aravacha barabani reduktor 3, mufta-tormoz 2 va elektrodvigatel 1 bilan ulangan bo‘ladi (54-rasm).
   

54-rasm. Konsol kran aravachasini siljitish mexanizmining sxemasi:
1 — elektrodvigatel; 2 — mufta-tormoz; 3 — reduktor; 4 — baraban;
5 — arqon; 6 — aravacha.


55-rasm. Yuruvchi g‘ildirak:
1 — g'ildirak; 2 — val; 3 — tishli uzatma.
89

56-rasm. Yuruvchi g‘ildirak:
a — silindrsimon sirtli; b — konussimon sirtli;
1 — g‘ildirak; 2 — rels.

Aravachaning va kran metallkonstruksiyasining yuruvchi g‘ildiraklari maxsus relslar ustida harakatlanadi (55-rasm). Rels- lar po‘lat polosalar, maxsus relslar, temiryo‘l relslari, ikkitavr va tavr ko‘rinishidagi profillardan tayyorlanadi. Qaysi ko‘rinish- dagi rels tanlanganiga qarab, nuqtaviy kontaktli yoki chiziqli kontaktli yuruvchi g‘ildiraklar tanlanadi (56-rasm).

Bu g‘ildiraklarning eni va dumalovchi yuza diametri kontakt kuchlanishga hisoblash natijasida aniqlanadi. Hisoblash ekvi- valent yuklama va siljitilayotgan mexanizmning ish rejimi bo‘yicha olib boriladi.
Chiziqli kontaktli g‘ildiraklar uchun:



(117)

(118)
° » = ⁰’⁴¹⁸j~ Ф »I’
' ■ ^l
Nuqtaviy kontaktli g‘ildiraklar uchun:
°N = 0,3883 22* _s[„N].
^rL
bu yerda: G — bitta yuruvchi g‘ildirakka ta’sir qiluvchi kuch; E_k — rels va g‘ildirak materiallarining keltirilgan elastiklik moduli; I — silindrsimon g‘ildirak kontakt yuzasi uzunligi; r_k — g‘ildirak va relsning keltirilgan egrilik radiusi, — = — +—; [°. _] — ruxsat
Гк Г1 r> ^N
90
etilgan kontakt kuchlanishi, MPa ([n_N] g‘ildirakva rels materiali­ning qattiqligiga bog‘liq).
Chiziqli kontakt uchun:
[n_N]=5NB (1-0,001NB).
Nuqtaviy kontakt uchun:
[n_N] = 10NB (1-0,001NB).
[n_N] bir-biriga tegib turgan sirt qattiqligi (Brinell ko‘rsat- kichi bo‘yicha).
Ezilayotgan yuza enining yarmi b₁ quyidagicha aniqlanadi (57-rasm):
^b1 =¹-⁵²²^. (119)
b₁ ning qiymati bo‘yicha yuruvchi g‘ildirakning rels bo‘ylab dumalashiga qarshilik koeffitsienti aniqlanadi:
^К = 41^b1, (120)

57-rasm. Qarshilik koeffitsientini aniqlash sxemasi: