N. O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

e koeffitsientning eng kichik ruxsat etilgan qiymatlari

	Mexanizm	Mexanizm-	e
Yuk ko‘taruvchi mashinalar turi		ning ish	koeffitsienti
	yuritmasi	rejimlari	qiymatlari
1	2	3	4
Strelali kranlar, elektr tallar va	dastaki		18
chig‘irlardan tashqari barcha	mashinali	yengil	20
turdagi yuk ko‘taruvchi mashinalar uchun	—“—	o‘rta	25
		og‘ir	30
	—“—	o‘ta og‘ir	35
Strelali kranlar:
yuk ko‘tarish va strelani	dastaki	yengil	16
ko‘tarish mexanizmlari	mashinali	yengil	16
	—“—	o‘rta	18
	—“—	og‘ir	20
	—“—	o‘ta og‘ir	25
Elektr tallar			20
Qolgan yuk ko‘taruvchi	dastaki	—	18
mashinalar uchun	mashinali	yengil	20
		o‘rta	25
		og‘ir	30
		o‘ta og‘ir	35

Barabanning ariqcha ochilmagan o‘rta qismi (qo‘sh polis- pastda) uzunligi:

Z₃ = Z₄ - 2Amin • tga, mm (38)
bunda: Z₄ — ilgak osmasining tashqi bloklari orasidagi masofa, mm; A_min — baraban o‘qi va chetki yuqori holatdagi bloklar o‘qi orasidagi masofa, mm; a — barabanga kelayotgan arqon tarmog‘ining vertikal yo‘nalishdan chetga toyishdagi ruxsat etilgan burchak.
Barabanni mustahkamlikka hisoblash. Baraban devorining qalinligini aniqlash uchun quyidagi empirik formuladan foy- dalanish mumkin:
41




yoki

5 = 0,02D_b + (6...10) mm
3 = 1,2 d_av

(39)

Baraban devori siqilishga, egilishga va buralishga sinaladi. Barabanga arqon o‘ralganda, uning devorida siqilish kuchla- nishi hosil bo‘ladi:

оc~5<[оe_Z ], MPa (40)
bunda: 5 — arqon tarangligi, N; b — baraban devorining qalinligi, mm; t — vintli ariqcha qadami, mm; [o_c] — baraban materiali uchun ruxsat etilgan siqilish kuchlanishi:
po‘lat baraban uchun:

KIRISH 3
I qism. YUK KO'TARISH MASHINALARI 5
3.1.1.Zanjirlar 21
3.2.Ishchi elementlar 30
3.2.1.Yulduzchalar 30
3.2.2.Bloklar 32
4.1. Yuk ko‘tarish mexanizmi 84
5.1.Domkratlar 110
5.2.Lebyodkalar 114
6.2.Ko‘targichlar 125
3.2.Uzluksiz yuk tashish mashinalarining turlari 144
3.3.Tasmali konveyerlar 146
3.3.1.Tasmali konveyerlarning tuzilishi 146
3.3.2.Tasmali konveyerlarning tortuvchi elementlari 147
3.3.3.Barabanlar 150
3.3.5.Rolikli tayanchlar 154
3.3.6.Konveyerga yuk ortuvchi va konveyerdan yukni tushiruvchi moslamalar 157
3.4.1.Umumiy ma’lumotlar 167
3.4.2.Plastinkali konveyerlar 169
3.4.3.Kovshli (cho‘michli) konveyerlar 173
3.4.4.Osma konveyerlar 175
4.1.Qiya tekisliklar 182
4.2.Rolikli konveyerlar 186

^D6
Buralish kuchlanishi quyidagi formuladan aniqlanadi:
42

26-rasm. Barahan devorini mustahkamlikka hisohlash sxemasi.

t = ZbUL<[_T], MPa
^bur
(46)



IY... = 2 lf \ mm²

(47)
bunda: H<_iL.. — baraban ko‘ndalang kesimining qutb inersiya momenti

Arqon uchlarini barabanga mahkamlash. Yuk ko‘tarish ma­shinalarming lebyodkalarida arqonlarning uchini barabanga mahkamlash usullari 27-rasmda ko‘rsatilgan.
27-rasm, a da arqon barabanga planka yordamida mahkam- langan. Siquvchi planka ostidagi arqonning taranglik kuchi S_m (rasmda A nuqtadagi taranglik kuchi):

27-rasm. Arqon uchlarini harahanga mahkamlash sxemasi.
43

(48)
bunda: 5,._ax — yuk ko‘tarayotgan arqondagi eng katta taranglik kuchi; e = 2,71 — natural logarifm asosi; f = 0,16 — arqon bilan baraban sirti orasidagi ishqalanish koeffitsienti;

a₁ = 3л — planka ostidagi arqon va baraban o‘rtasidagi qamrov burchagi;
S_m~ '_max 2,5 ga teng qilib olinadi. Agar arqon barabanga bitta planka bilan ikkita vint yordamida mahkamlansa:

1. 
   AB qismdagi arqon bilan baraban va arqon bilan planka orasidagi ishqalanish kuchi:
   

(49)
Fi = (f + /I) N
N — bitta boltni cho‘zuvchi kuch;
f — arqon bilan baraban sirti orasidagi ishqalanish koef- fisienti;
f₁ — arqon bilan planka orasidagi keltirilgan ishqalanish koeffitsienti.
Agar plankadagi ariqcha yarim aylana shaklida bo‘lsaf = f, f ¹
trapetsiya shaklida bo‘lsa f₁ = —^j; ^ — planka yon qirrasining qiyalik burchagi, odatda ^ = 40° olinadi.

2. 
   BV qismdagi arqon bilan baraban orasidagi ishqalanish kuchi:
   

F = S_B - 5_v = (Sm - F,) - S ', (50)
bu yerda: а~2л - B va Vnuqtalar orasidagi qamrov burchagi.

3. 
   VG qismdagi planka ostidagi ishqalanish kuchi:
   

F3 = F1 = (f + /1)N. (51)
Arqonning A nuqtasidagi taranglik kuchi F₁, F₂, F₃ kuch- larining yig‘indisiga teng bo‘lsa, arqon barabandan siljib ketmaydi:




(52)

44

'm = F1 + F2 + F3,

bu tenglikdan foydalanib bitta boltning cho‘zuvchi kuch miqdorini aniqlash mumkin:

x
^N=_y+^m,«+в • <53)
Mahkamlash vintlarida ham cho‘zilish, ham egilish kuch- lanishlari hosil bo‘ladk Eguvchi kuchlanish AB va VG qismlarda planka va arqon o‘rtasidagi ishqalanish kuchi ta’sirida paydo bo‘ladk
Bu kuch quyidagicha aniqlanadi va har bir vintga ta’sir qiladi:
T = Л- N (54)
T kuchi vint kallagi bilan planka sirti tegib turgan nuqtada ta’sir qiladk T kuch ta’siridagi eguvchi moment:
Meg = T/, (55)
bu yerda: / — T kuch ta’sir qilayotgan sirt va baraban sirti orasidagi masofa^
Har bir vintdagi umumiy kuchlanish:
1,3 ■ К ■ N , KT
°^um ^/4 + 0,1^3 “ ^[°^ch]’ ⁽⁵⁶⁾
bu yerda: К — ehtiyot koeffitsienti, K>1,5 olinadi; d₁ — vint rezbasining ichki diametri, mm; [°_ch] — vint materiali uchun ruxsat etilgan kuchlanish, [°_ch ] = -°⁰- olinadi; °₀ — oquvchanlik chegarask ^2,5
3.2.5. Yuk ilgich qurilmalar
Yuk ko‘tarish mashinalarida ko‘tarish kerak bo‘lgan yukni tortuvchi elementga osish uchun turli xil yuk ilgich qurilma- laridan foydalaniladk
Yuk ilgich qurilmalar quyidagi turlarga bo‘linadi:

1. 
   universal yuk osish qurilmalari: ilgaklar, sirtmoqlar;
   
2. 
   donali yuklarni osish qurilmalari: ombursimon va maxsus qisqichlar;
   

45

3. 
   sochiluvchan yuklarni osish qurilmalari: kovsh (cho'mich) va greyferlar;
   
4. 
   po‘lat va cho‘yan materialdan tayyorlangan buyumlarni osish qurilmalari: elektromagnitlar;
   
5. 
   metallmas yuklarni osish qurilmalari: vakuumli qisqich- lar.
   

Ilgaklar va sirtmoqlar
Donali yuklarni ko^fitarish mexanizmining egiluvchan tortuvchi elementiga osish uchun yukli ilgaklar va sirtmoq- lardan foydalaniladi. Yuklar bu elementlarga arqonli yoki zanjirli stroplar yoki maxsus qisqichlar yordamida osiladi. Ilgaklar tuzilishiga qarab bir shoxli (28-rasm, a) va ikki shoxli (28-rasm, b) bo^filadi. Ularning odchamlari standartlashtirilgan bodib, tegishli DAST da koYsatilgan. Masalan, dastaki va mashina yuritmali mexanizmlarda bir shoxli ilgaklar DAST 6628-78 bo‘yicha, ikki shoxli ilgaklar DAST 6628-73 bo‘yicha tanlanadi. DAST 6624-74 bo‘yicha ilgaklar kam uglerodli 20 va 20 G poYatlardan bolg‘alab yoxud shtamplab tayyorlanadi.

28-rasm. Quyma ilgaklar: a — bir shoxli; b — ikki shoxli.
Bir shoxli ilgakning eng xavfli kesimi V— К kesim bo‘lib (28-rasm, a), bu kesim uning markaziga qo‘yilgan G_yuk og‘irligidan egilishga va cho‘zilishga ishlaydi. AA kesim egilishga va a =45° burchak ostida ikkita qiya stroplarda yuk osilgan bo‘lsa, qirqilishga hisoblanadi.
Ikki shoxli (28-rasm, b) ilgakning G— Gva V— Vkesimlari egilishga va har qaysi shoxga p = ^1,2Gyuk ta’sir etuvchi hisobiy 2cos kuch ta’siridan qirqilishga hisoblanadi.
Yuk ko‘taruvchanligi yuqori kranlar uchun DAST 6619-69 bo‘yicha bir shoxli va ikki shoxli plastinali ilgaklar (29-rasm) tanlanadi. Ular martenli VMST 3 SP markali po‘lat, po‘lat 30 yoki 16 MS po‘latlaridan parchinlab tayyorlanadi.
Ilgak osmalari (TST 24.191.08 «Подвески крюковые. Типы и основные размеры» ga qarab) ikki turga bo‘linadi: normal (30-rasm, a) va qisqartirilgan (30-rasm, b). Normal ilgak osmasi oboyma 3, tirgak 2, ilgak 1, o‘q 4 va sharikli podshipniklarga o‘rnatilgan blok 5 dan tuzilgan.

29-rasm. Plastinali ilgaklar: a — bir shoxli; b — ikki shoxli.

47

a) b)
30-rasm. Ilgak osmalari: a — normal; b — qisqartirilgan.

Ilgak quyrug‘i tirgakka podshipniklar yordamida o‘rnatilib gayka bilan mahkamlanadi, yon tomonidan vint bilan gayka qotirib qo‘yilgan. Oboymajag‘lari bir-biriga ikkita shpilka bilan mahkamlanadi.

Qisqartirilgan ilgak osmasining ilgagi qo‘zg‘aluvchan bloklar orasida joylashib, uning o‘qi tirgak o‘rnida bo‘ladi.