N. X. Ermatov, N. M. Avlayarova, D. G’. Azizova, A. T. Mo’minov, M. X. Ashurov

Ishlatish quduqlarini ishlatish texnikasi va texnologiyasi.
Obyektlarni 
ajratishni ayrim variantlarini qo‗llashni yoki qo‗llamaslikni maqsadga muvofiqligiga 
ko‗plab texnik va texnologik sabablar ta‘sir etishi mumkin. 
Yuqorida ko‗rib chiqilgan har bir ko‗rsatkichlarni ishlash obyektlarini 
tanlashga ta‘siri albatta texnologik va texnik-iqtisodiy tahlil etilishi va undan 
keyingina ishlash obyektlarini ajratish haqidagi qaror qabul qilinishi kerak. 
Ko‗p qatlamli konlarni ishlashni loyihalashtirishda bir nechta ishlatish 
obyektlariga ajratiladi. Ulardan ba‘zilari – asosiylari, boshqalari esa – qaytish 
obyektlari. Asosiy ishlatish obyektlari – o‗zining aniq loyihalangan neftni qazib olish 
texnologiyasi, o‗zining oluvchi va haydovchi quduqlari to‗riga ega bo‗lgan haqiqiy 
obyektlar. Bu obyektlar yetarli darajada katta bo‗lgan o‗lchamlarga, qoniqarli 
darajada aniqlangan chegaralarga, yetarli darajada mahsuldorlikka va neft qazib 
chiqarishning iqtisodiy samaradorligiga ega. Buning teskarisi holda, qaytish 

---

93 
obyektlari kichik bo‗lgan o‗lchamlar, yetarli darajada aniqlanmagan chegaralar, kam 
mahsuldorlik va neft qazib chiqarishni past iqtisodiy samarasi bilan xususiyatlanadi. 
Shuning uchun bunday obyektlarda mustaqil quduqlar to‗ri loyihalanmaydi. 
Taxmin qilinadi-ki, ularni ishlashni boshqa asosiy obyektlarning quduqlari bilan, 
ya‘ni bu quduqlar o‗z joylaridagi texnologik vazifalarini bajarganlaridan keyin, 
amalga oshirsa bo‗ladi. 
Shunday qilib, qaytish obyektlari qaytish quduqlari bilan ishlanadi. Savol 
tug‗ilishi mumkin: qachon va qanday miqdorda qaytish quduqlari zarur? 
Asosiy obyektlarda quduqlar ikki asosiy sababga ko‗ra ishdan chikariladi: 
birinchidan, o‗zlarinig texnologik vazifalarini bajarganlaridan keyin; ikkinchidan, 
ularning halokatdan so‗ng mahsuldorligini yo‗qotishi sababli. 
Neft uyumi (asosiy ishlatish obyekti) ni ishlashni belgilangan sharoitlarida 
mahsulot oluvchi quduqlarni joriy sonini quyidagicha aniqlanadi: 
t
Т
Q
q
С
ж
e
n
n











1
2
0
0
(2.2) 
bu yerda: 
n
0
 
– loyihalangan to‗rdagi quduqlarning umumiy soni; 
q
0
va 
Q
j 
– 
ko‗rilayotgan obyektdagi suyuqlikning mahsuldorligi va boshlang‗ich olinadigan 
zaxirasi; 
T
s
– quduqning ishlatish davri; 
t 
– vaqtning ko‗rilayotgan davri. 
t
yildan 
(t
+
1)
yilgacha bo‗lgan davrda ishlatishdan nisbiy chiqqan quduqlarni 
aniqlaymiz:
 




















































С
ж
Т
Q
q
t
Т
Q
q
t
Т
Q
q
t
Т
Q
q
Т
Q
q
e
e
n
e
n
e
n
n
n
С
ж
С
ж
С
ж
С
ж
1
2
1
0
1
2
1
2
0
1
1
2
0
1
2
0
0
0
0
0
(2.3) 
Bu summadagi birinchi ifoda texnologik sababga ko‗ra ishdan chiqqan 
quduqlarga, ikkinchisida – halokat tufayli ishdan chiqqan quduqlarga mos keladi. 
Asosiy obyektda o‗z vazifasini bajargan va texnologik sababga ko‗ra ishdan chiqqan 

---

94 
va qaytish obyektida foydalanishga yaroqli quduqlar qismini hisobga olib, quyidagiga 
ega bo‗lamiz: 
C
ж
C
ж
ж
T
q
Q
T
Q
q
Q
q
T






0
0
0
2
1
1
1
2
2
(2.4) 
Har bir asosiy ishlatish obyektini ishlashni loyihalashtirishda yillar bo‗yicha 
ishlovchi quduqlar sonini – 
n
va mos holda ishlovchi quduqlar sonini kamayishini –
n
0
– n
hisoblanadi. So‗nggi kattalikni texnologik (halokatsiz) ishdan chiqqan 
quduqlar ulushiga ko‗paytirib, boshqa qaytish obyektlarida foydalanish mumkin 
bo‗lgan quduqlar sonini olamiz 
(n
0
 – n)
· 
ΔT
. 
Bundan keyin asosiy va qaytish obyekti neftlilik maydonlarini qisman mos 
tushishi ehtimolini hisobga olish lozim. Qaytish obyektining neftlilik maydoni 
S
v
asosiy obyektning neftlilik maydoni 
S
o
uncha katta bo‗lmagan ulushni tashkil qilib
Δv = S
v
/S
o
, ancha kichik bo‗lishi mumkin. Buni hisobga olib qaytish obyektiga 
o‗tkazilgan quduqlar soni,
(n
0
 – n) · ΔT · Δv
ga teng. 
Quyidagi boshlang‗ich ma‘lumotlar uchun misol hisoblab ko‗ramiz: 
n
0
= 1000;
T
s
= 25 yil;
Δv
= 0,1;
q
0
/Q
j
= 1/25.
Bundan quyidagi kelib chiqadi: 
ΔT
= 1 
/
(1+2 · (25/25)) = 0,333, 
ΔT · Δv
= 0,333 · 0,1 = 0,033, 
n
= 1000 · 
e
-0,06·t
(2.5) 
2.3-jadval 
t, yil 
5 
10 
15 
20 
n
740 
549 
407 
301 
n
0
 – n 
260 
451 
593 
699 
(n
0
 – n)·ΔT·Δv 
9 
15 
20 
23 

---

95 
Qaytish quduqlarini sonini ko‗paytiruvchi yoki kamaytiruvchi va mos holda 
ular bilan qaytish obyektlarini ishlash imkoniyatlarini ko‗paytiruvchi bir necha 
omillarni sanab o‗tamiz: 
1.
Agarda asosiy obyektning o‗z texnologik vazifalarini bajargan mahsulot 
oluvchi quduqlari, ko‗shimcha haydovchi quduqlarga aylantirilsa, qaytish 
quduqlarining soni kamayadi. 
2.
Qaytish quduqlarining soni sezilarli darajada ko‗payishi mumkin, agarda 
qaytish obyekti asosiysiga nisbatan yuqorida joylashgan bo‗lsa va agarda uni ishlash 
uchun asosiy obyekt chegarasida o‗zining pastki qismi ishdan chiqqan quduqlardan 
foydalanilsa, qaytish quduqlarining soni ko‗payishi mumkin. 
3.
Agarda mahsuldor bo‗lmagan jinsga tushganligi sababli o‗zining obyektida 
keraksiz bo‗lgan quduqlardan foydalanilsa, qaytish obyektlarini konni ishlashni 
boshidan ishlataverish mumkin.