N. X. Ermatov, N. M. Avlayarova, D. G’. Azizova, A. T. Mo’minov, M. X. Ashurov

 
2.4. Gazkondensat konlarini qatlam bosimini saqlash bilan ishlashning
o‘ziga xosligi 
Qatlam bosimini saqlash quruq gaz yoki suvni unga xaydash bilan amalga 
oshirilishi mumkin. Quruq gazni haydash mazkur konning gaz zaxiralarini ma‘lum 
vaqt davomida saqlash imkoniyati bo‗lganda qo‗llaniladi. Suv haydashni amalga 
oshirish arzon suv manbalarining borligiga, xaydovchi quduqlarning qabul 
qiluvchanligiga va kollektorlik xususiyatlariga, qatlamning xar xillik darajasiga 
bog‘lik. 
Qatlam bosimini saqlash usullarining xar biri o‗zining afzallik va 
kamchiliklariga ega. 
Kondensatni ko‗proq qazib olish quruq gazni qatlamga qayta xaydash 
(saykling-jarayon)da erishiladi. Bu jarayonda oluvchi va xaydovchi quduqlar tizimiga 
ega bo‗linadi. Oluvchi quduqlardan yog‘li gaz qazib olinadi. Xaydovchi quduqlar 
orqali qatlamga quruq gaz xaydaladi. Bunda quyidagilar kuzatiladi. Birinchidan, 
quruq gazni xaydash qatlam bosimini boshlang‘ich (yoki kondensatsiyalanish 
boshlanish bosimdan yuqori) darajasida ushlash imkonini beradi. Natijada, qatlam 

---

84 
bosimi saqlanar ekan, teskari jarayonlar amalga oshmaydi. Ikkinchidan, quruq gaz 
quduqlarga yog‘li gazni siqib keladi. Mazkur ijobiy omil keyin o‗zining teskarisiga 
aylanadi – quruq gaz yaxshiroq sizdirilayotgan xudud va qatlamchalardan oluvchi 
quduqlarga yorib o‗tadi. Gazni aylantirish (sirkulyatsiya qilish) rentabel 
bo‗lmaydigan vaqt keladi. Shunda gazkondensat konini qatlam energiyasi so‗nish 
tarzida ishlash davom ettiriladi. 
Bu jarayonning asosiy kamchiligi – gaz zaxiralarini nisbatan uzoq (bir necha 
yil) saqlash. Bu munosabatga ko‗ra quruq gazni qisman haydash mumkinligi, ya‘ni 
kondensat olinayotganda bir vaqtning o‗zida qazib olingan gazni qandaydir qismini 
istemolchiga uzatish va qolgan quruq gazni qayta qatlamga xaydash mumkinligi 
nisbatan afzalligidir. Quruq gazni qisman xaydashda uning faqat bir qismi (umumiy 
qazib olishning 40-80%) qatlamga qayta xaydaladi. Shuning uchun bosim qisman 
saqlanganda, u ishlash boshidan boshlab bir tekisda kamayib boradi. Bu yerda yutuq 
shunda-ki, gaz zaxiralari saqlanmaydi, yutqazish esa – kam kondensat beraolishlik 
koeffitsiyentiga erishishda (bosimni boshlang‘ich darajada saqlashga nisbatan). 
Quruq gazni xaydash uchun yuqori bosimli kompressorlar talab qilinadi, bu esa 
ba‘zi xolatlarda xal qiluvchi omil bo‗lib qolishi mumkin. Quruq gazni xaydashda 
qoldiq gazning qoldiq xududchalari xosil bo‗lishi mumkin, aloxida yuqori 
o‗tkazuvchan va sizdirilayotgan qatlamchalardan oluvchi quduqlarga quruq gazni 
yorib kirishi sodir bo‗ladi. Bu esa, tabiiyki, quruq gazni xaydash jarayonini 
samarasini pasaytiradi. Quruq gazni quduqka yorib kirishi bilan kondensat qazib olish 
vaqt davomida (kondan gazni doimo olishda) pasayadi.
Gazkondensat qatlamiga suv bostirishda chegara tashqarisiga yoki chegara 
ichkarisiga usulini amalga oshirish mumkin (16.1 va 16.2-rasmlar). Birinchi xolatda 
xaydovchi quduqlar gaz-suv chegarasi tashqarisiga joylashtiriladi; ikkinchisida esa – 
gazlilik maydoni ichra. Oxirgi xolatda suvni gaz-suv tutashmasi yaqiniga xaydash 
kerak. 
Suvni xaydashda maydon va qalinlik bo‗yicha qatlam ko‗rsatgichlarini xar 
xilligi, shuningdek aloxida taxlam, qatlamchalarni sizdirilishini notekisligi okibatida 
qatlam va quduqlar muddatidan avval suvlanishi mumkin. Xaydovchi quduqlarda 

---

85 
qatlamning ochilgan qalinliklari bo‗yicha notekis suv xaydalishi oluvchi quduqlar 
orqali uyumni notekis sizdirishni keltirib chiqaradi. Bundan tashqari suv xaydashda 
siqish fronti ortida yuqori qatlam bosimidagi gaz qolib ketadi, bu esa gaz va 
kondensat beraolishlikni pasayishiga olib keladi. 
Suv xaydash yaxshi tomonlarga xam ega. Suv xaydashda konni ishlashni 
boshlanishidan boshlab gaz iste‘molchiga uzatiladi. Qatlam bosimini saqlashni 
doimiy bo‗lishi kondensatni bir maromda olishni ta‘minlaydi. 
Gazkondensat tizimlarini o‗ziga xosligini – gaz va kondensatning yig‘ish 
tizimlarini, transport qilish, qazib olish va ishlov berish tizimlarini loyixalashtirishda 
xisobga olish lozim. Bu o‗ziga hoslik quduq tanasida va gaz yig‘uv to‗rlarida ikki 
fazali tizimni bosimini hisoblashda, gazga ishlov beruvchi qurilma ishini tavsiflovchi 
ma‘qul texnologik ko‗rsatgichlarni o‗rnatishda namoyon bo‗ladi.