N. X. Ermatov, N. M. Avlayarova, D. G’. Azizova, A. T. Mo’minov, M. X. Ashurov

 
1.3. Konni ishlash va jixozlash tizimlarini asosiy ko‘rsatgichlari 
Ishlashni xisoblangan variantlari asoalangandan keyin ko‗rilayotgan xar bir 
variat bo‗yicha konni ishlash va jixozlash ko‗rsatgichlarini vakt davomida o‗zgarishi 
aniklanadi. Konni ishlash va jixozlash tizimlarining asosiy ko‗rsatgichlariga 
kuyidagilar kiradi:
1.
Gazni quduq tubidan magistral gaz kuvuriga kirguncha xarakati davomida 
qatlam, quduq tubi, usti bosimi va haroratini vakt davomida o‗zgarishi. 
2.
Quduqlarning yoki aloxida quduqni vakt davomida maxsuldorligini 
o‗zgarishi. 
3.
Vakt davomida ishlatuvchi, zaxira va kuzatuvchi quduqlar sonini o‗zgarishi. 
Quduqlarni ishga tushirish ketma-ketligi. 
4.
Gazlilikni maydoni va qalinligi bo‗yicha qatlam suvlarining siljish sur‘ati. 
Ishlashning sanab o‗tilgan ko‗rsatgichlari kondan gaz olishni ko‗rilayotgan variantlari 
uchun, lekin quduqlarni konstruksiyasi va diametrining, qatlamga ruxsat etilgan 
depressiyaning, quduqlarni joylashtirishning, ishlatish obyektlarini sonining turli 
variantlari uchun aniqlanadi.
5.
Gazni yig‘uv va ishlov berish guruh punktlarini soni va joylashishi. 
1.
Gaz yiguvchi shleyf va kollektorlarning diametri va uzunligi. 
2.
Gazni ajratish boskichlari; ajratish apparatlarining turi; issiqlik ajratish 
apparatlarining konstruksiyasi va maydoni; DEG yoki gidrat hosil bo‗lishining 
boshqa ingibitorlarining sarfi. 
3.
Gazni sovutish tizimining ko‗rsatgichlari. 
4.
Kompressorli yoki kompressorsiz ishlatish davri, SKS (siquv kompressor 
stansiyasi) ishga tushirish muddati va bosqichlarining quvvati va b. 
5.
Konni ishlashning va jixozlashning iqtisodiy ko‗rsatgichlari. 
 
 

---

74 
1.4. Gaz konini ishlash va ishlatish orasidagi aloqa 
Mustaqil ishlatiladigan xar bir qatlam bo‗yicha ishlash loyixasini tuzishda 
ishlash tizimini eng samaralisini aniqlash uchun bir necha variantni ko‗rib chiqish 
zarur. 
Barcha quduqlar qazib bo‗lingandan keyin qatlamning tavsifi xaqidagi bizni 
bilimlarimiz uning tabiiy sharoitlardagi holatini to‗liq ifodalamaydi, shuning uchun 
xam konni ishlash loyixasi bir necha bosqichni tashkil qiladi. 
Uyumni ishlash tizimlarini loyihalashtirishga kirishishdan avval gaz olish 
davomida uning asossiy xususiyatlarini qanchalik o‗zgarganligini o‗rnatish lozim. 
Uyumda bosim qanday tushadi, uning geometrik o‗lchamlari o‗zgaradimi – yo‗qmi 
aniqlash lozim. Bu savollarni yechilishi ko‗proq uyumni ishlash tarziga bog‘lik. 
Agarda u gaz tarziga ega bo‗lsa, geometrik o‗lchamlari o‗zgarishsiz qoladi va bosim 
esa olinayotgan jami gaz miqdoriga proporsional holda tushaveradi. 
Faqat uyumni ishlash jarayonida olinayotgan gaz miqdorini ko‗payishi 
davomida qatlam bosimini tushish xususiyatiga qarab uni ishlash tarzini aniqlasa 
bo‗ladi. 
Agarda uyumni ishlash tarzi toza gaz tarzi bo‗lmasdan tarang-suv siquv tarzi 
bo‗lsa, uyumni ishlatish davomida uyum ostki suvlari ko‗tarila boshlaydi, 
shuningdek, uyumni hajmi kamayadi va uning chegaralari siljiydi; gaz tarziga 
nisbatan bosim sekinroq tushadi. 
Gaz uyumini konni qidiruv ma‘lumotlari asosida tuzilgan ishlash loyihasining 
birinchi bosqichiga quduqlarni soni va joylashishini aniqlash, ularning ish tartibini 
belgilash, vaqt davomida jami olingan mahsulotga bog‘lik holda qatlamda bosim 
tushishini hisoblash, kon jixozini tanlash va b. kiradi. 
Bu hisoblar odatda eng foydali sharoitlar uchun taxminan qilinadi. Masalan, 
quduqlarni joylashishi va ishlatish quduqlarini quduq tubi chuqurligini hisoblash 
masalalarini yechishda, hisoblar suv siquvi tarzida, haqiqatda yo‗q bo‗lishi mumkin 
bo‗lsa xam, uyumni ostki suvlari ko‗tarilishi mumkin deb olib boriladi. 
Bosim tushishini suv siquv tarziga nisbatan bosim tez tushadigan gaz tarziga 
binoan hisoblanadi. 

---

75 
Uyumni ishlatish jarayonida uning u yoki bu xususiyatlarini qanday 
o‗zgarishini ko‗rsatuvchi doimiy kon tadqiqotlari va kuzatuvlarini o‗tkazishda 
boshlang‘ich ma‘lumotlar va xisoblarni aniqlashtirish mumkin. Shunday qilib, 
masalan, gaz olinishi bilan qatlamda bosim tushishi xususiyati gaz zaxiralari haqidagi 
ma‘lumotlarni aniqlashtirishda yordam beradi. 
Bosimni tushish xususiyatini ko‗rib chiqish, uyumni ostki suvlarini satxi va 
maxsus ajratilgan quduqlarda tazyiqning o‗zgarishini doimiy nazorat qilish uyumning 
tarzi xaqidagi boshlang‘ich ma‘lumotlarni aniqlashtiradi. 
Yuqoridagi aytilganlardan ma‘lumki, gaz uyumini oqilona ishlash uni ishlatish 
bilan uzviy bog‘lik ekan. Boshlang‘ich ma‘lumotlar asosida tuzilgan birinchi ishlash 
tizimi uyumni keyingi ishlatish ma‘lumotlari asosida to‗girlanadi.