N. X. Ermatov, N. M. Avlayarova, D. G’. Azizova, A. T. Mo’minov, M. X. Ashurov
Gaz konini so'nib borishi va material balans tenglamasi
Yüklə 4,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4.7. Gaz konini sonib borish differensial tenglamasi Gaz rejimida sonib borish differensial tenglamasi.
- Suv bosimi rejimida differensial tenglama.
|
4.6. Gaz konini so'nib borishi va material balans tenglamasi Gaz uyumlari uchun material balans tenglamasi gaz zahiralarini aniqlashda asosiy usul bo‘lib hisoblanadi. Material balans tenglamasi gaz yoki suv bosimi rejimi sharoitida tabiiy gaz konlarining ishlash ko‘rsatkichlarini aniqlashda foydalaniladi. Material balans tenglamasi prinsipiga asosan qatlamda gazning boshlang‘ich massasi M b qazib olingan massa M q.o. va qatlamda qolgan gaz massasi M qol. yio‘indisiga teng. Agar boshlang‘ich o‘ovak muhit hajmini b bilan, uyum uchun o‘rtacha gazga to‘yinganlik koeffisientini ~ bilan belgilab olsak, uyumdagi ishlashgacha bo‘lgan gazning boshlang‘ich massasi quyidagiga teng bo‘ladi: 59 b b b M ~ Bu yerda b - qatlam harorati va boshlang‘ich qatlam bosimi b P sharoitidagi gazning zichligi, b d b 1 ~ ; y x , - qatlamning elementar o‘ovak hajmi d dagi gazga to‘yinganlk koeffisienti. Real gazlar uchun holat tenglamasiga asosan, b at at b at b z P z P , (1.38.) bu yerda at - qatlam harorati va atmosfera bosimi P at sharoitida gazning zichligi; z b va z at - boshlang‘ich qatlam va atmosfera bosimlari va qatlam harorati sharoitida o‘ta siqiluvchanlik koeffisientlari. Shularga asosan qatlamdagi gazning boshlang‘ich massasi quyidagiga teng: b at at b at b b z P z P M ~ (1.39) Gaz uyumini ishlashi natijasida undagi bosim pasayadi. Gazning sizish jarayonini izotermik deb qarash mumkin. Shuning uchun va keyinchalik gaz konini ishlash jarayonida qatlam harorati o'zgarmas bo'lib qoladi. U holda qandaydir vaqt ko'rsatkichida qatlamdagi gaz massasi quyidagiga teng: P z P z t P t M at at at b qol ~ ~ ~ . (1.40) (1.40) tenglamadagi P z ~ - qatlam harorati va t P ~ bosimdagi gazning o'ta siqiluvchanlik koeffisienti. Uyumdan gaz qazib olishning vaqt bo'yicha o'zgarishi funksional bog‘liqlik t Q Q orqali aniqlansin. U holda t vaqt uchun qazib olingan gazning umumiy massasi quyidagiga teng bo'ladi: t at o q at o q dt t Q t Q t M 0 . . . . (1.41) 60 (1.39), (1.40) va (1.41) tengliklarni hisobga olib gaz bosimi rejimidagi gaz uyumi uchun material balans tenglamasini quyidagicha yozish mumkin: t Q P P z z t P z z P o q at at b b at b b . . ~ ~ ~ ~ (1.42) Bu yerda b ~ - o‘ovak muhitning boshlang‘ich gazga to'yingan hajmi, m3. t Q o q . . deganda atmosfera bosimi va standart harorat (20 °S) sharoitidagi qazib olingan gaz miqdori tushuniladi. Standart sharoitga keltirilgan qazib olingan gaz miqdorini t Q o q . deb belgilab olamiz. U holda material balans tenglamasi quyidagi ko'rinishga ega bo'ladi: t fQ P P z z t P z z P o q at at b b at b b . . * ~ ~ ~ ~ (1.43) (1.43) tenglikdagi st qat T T f - haroratga tuzatma; qat T va st T - mos holda qatlam va standart harorat K da. 4.7. Gaz konini so'nib borish differensial tenglamasi Gaz rejimida so'nib borish differensial tenglamasi. Gaz konini so'nib borish differensial tenglamasi gaz qazib olishning pasayish davrida gaz konlarining ishlash ko'rsatkichlarini aniqlash uchun qo'llaniladi. (1.43) material balans tenglamasini gaz uyumining so‘nib borish differentsial tenglamasini integrallash orqali olish mumkin. Xuddi shuningdek, (1.43) tenglamadan gaz uyumining so‘nib borish differentsial tenglamasini keltirib chiqarish mumkin. Buning uchun (1.43) tenglikni vaqt bo‘yicha integrallash kerak: P z t P dt d f P z dt t dQ at at b o q ~ ~ ~ * . . Qazib olingan gaz miqdori uchun tenglikni hisobga olganda quyidagi tenglikka ega bo‘lamiz: 61 P z t P dt d f P z t Q at at b ~ ~ ~ * (1.44) Ideal gaz uchun material balans tenglamasi va gaz uyumining so‘nib borish differentsial tenglamasi quyidagicha yoziladi: t Q f P t P P o q at b b b . . * ~ ~ ~ (1.45) dt t P d f P t Q at b ~ ~ * (1.46) (1.44) va (1.46) tenglamalarga ko‘ra t vaqt birligi oralio‘ida qazib olingan gaz miqdori shu t vaqt oralio‘ida o‘rtacha qatlam bosimining o‘zgarish tezligiga proportsional va aksincha. Suv bosimi rejimida differensial tenglama. Gaz bosimi rejimida gaz uyumining gaz bilan to‘yingan o‘ovak muhit hajmi vaqt bo‘yicha o‘zgaradi. Gaz uyumining joriy gaz bilan to‘yingan o‘ovak muhit hajmini t ~ bilan belgilab olamiz. U holda t vaqt uchun qatlamdagi gaz massasi quyidagini tashkil etadi: P z P z t P t t M at at at qol ~ ~ ~ . , (1.47) Gaz uyumi uchun material balans tenglamasi mos ravishda quyidagi ko‘rinishda yoziladi: t fQ P P z z t P t z z P o q at at b at b b . . * ~ ~ ~ ~ (1.48) Bu yerda t d P t t P ~ 1 ~ Suv bosimi rejimi uchun so‘nib borish differentsial tenglamasi quyidagi ko‘rinishga ega: P z t t P dt d f P z t Q at at ~ ~ ~ * (1.49) 62 (1.48) va (1.49) tengliklar suv qatlamning suvlangan hajmidan gazni to‘liq siqib chiqaradi degan taxminlardan kelib chiqqan. Lekin aslida siqib chiqarish zonasi ortida gaz qolib ketadi. Material balans tenglamasining birmuncha murakkab ta‗rifiga asosan, qatlamdagi boshlang‘ich gazning massasi qazib olingan gaz massasi va qatlamning gaz bilan to‘yingan va suvlangan hajmlarida qolgan gaz massasi yio‘indisiga teng. Qatlamning suvlangan hajmi t b ga teng bo‘lganligi uchun qoldiq gazga to‘yinganlik koeffitsienti . qol ning o‘rtacha qiymatida qatlamdagi gaz miqdori quyidagiga teng: at s at s qol b at suvlan P t P z z t P t t M ~ ~ . (1.50) Shunday qilib, suv bosimi rejimi sharoitida material balans tenglamasi quyidagicha yoziladi: t P z z t P P t t fQ P P z z t P t z z P sevl at suvl suvl qol b o q at at b at b b ~ ~ ~ * ~ ~ ~ ~ . . (1.51) Bu yerda suvl P ~ - qatlamning suvlangan hajmi o‘rtacha bosimi; suvl P z ~ - suvl P ~ va qat T da yuqori siqiluvchanlik koeffitsienti; qol - qoldiq gazga to‘yinganlik. Yüklə 4,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|