N. X. Ermatov, N. M. Avlayarova, D. G’. Azizova, A. T. Mo’minov, M. X. Ashurov

 
 
2.2. Quduqlarni ishlatishning texnologik rejimini belgilashda tabiiy 
faktorlarni hisobga olish 
Uyumlarning geologik tuzilishi xususiyatlari, tabiiy faktorlar quduqlarning 
xarakteristikalariga , ya‗ni ularni ishlatishning texnologik rejimiga ta‗sir etadi.
Quduqlarni ishlatishning texnologik rejimi (QITR)
 
quyidagi tabiiy faktorlarga 
bog‘liq: 
1. konning ko‘lami, formasiga; 
2. konning ishlash rejimiga; 
3. ishlatish ob‗ektlari soniga; 
4. gaz va kondensat zaxiralariga; 
5. gaz konining chuqurligiga; 
6. qatlamlararo gidrodinamik aloqaning bor-yo‘qligiga; 
7. doimiy muzliklarning bor-yo‘qligiga; 
8. quduqni ochish xarakteriga; 
9. geofizik va metereologik sharoitlarga; 
10. quduqning mukammalligiga; 
11. qatlam osti va qatlam cheti suvlarining mavjudligiga; 
12. qatlamning kollektorlik xususiyatlariga; 
13. qatlamning kollektorlik xususiyatlarining bir xilligiga; 
14. qatlam bosimi va haroratiga; 

---

146 
15. gazning tarkibiga; 
16. gaz tarkibida kondensatning mavjudligiga; 
17. suv va kondensatning fizik-kimyoviy xossalariga; 
18. quduq usti jihozlariga; 
19. gazni yig‘ish va jo‘natish sxemasiga; 
20. gazni tayyorlash tarxiga; 
21. gazni ishlatish talablariga. 
Quduqlarni ishlatishning texnologik rejimi (QITR)ni tanlaguncha tabiiy 
faktorlardan kollektorlarning mexanik xossalarini, ularni buzilishini oldini olish 
hisobga olinadi. 
Quduq tubi zonasi buzilayotgan sharoitda gaz quduqlarining ishlashini 
texnologik 
rejimini 
belgilashda, 
ushbu 
qatlamni 
tuzuvchi 
jinslarning 
mustahkamliligiga ta‘sir ko‗rsatadigan qator omillarni hisobga olish zarur. Bu 
omillarga quyidagilar kiradi: jinslarning yotish chuqurligi va fizik-mexanik 
hususiyatlari, yonbosh va tog‗ bosimi, jinslar to‗yingan suyuqliklar va gazlarning 
hususiyatlari, depressiya (bosimlar gradiyenti), oqim tezligi va b. ta‘siri. 
Gazli kollektorlarni buzilishiga sabab bo‗ladigan asosiy omil - qatlamga 
berilishi mumkin bo‗lgan depressiyadir. Uning qiymati jins xususiyatlarining 
mustahkamligiga bog‗liq holda keng doirada tebranib turadi. 
Neftgazsuvli kollektorlar mustahkamligi bo‗yicha quyidagilarga bo‗linadi: 
mustahkam bo‗lmagan 0,05 (kgs/sm
2
) sm gacha gradiyentda buziladiganlari; 
mustahkamligi sust 0,05-1 (kgs/sm
2
) sm gacha gradiyentda buziladiganlari; 
mustahkamligi o‗rtacha 1-1,5 (kgs/sm
2
)/sm gradiyentda buziladiganlari va 
mustahkamligi 1,5 (kgs/sm
2
)/sm gradiyentda buzilmaydiganlari. O‗rganilayotgan 
kollektorlarning mustahkamligini sanab o‗tilgan kategoriyalardan biriga kiritish 
maqsadida bosim gradiyentini faqat laboratoriyada va konda bajariladigan tadqiqotlar 
asosida aniqlash mumkin. 
Agar quduq tubi atrofi qismi buzilsa: 
const
P
P
P
t
q
qat




.
.
(5.1.) 

---

147 
rejimida doimiy dipressiya ushlashga harakat qilinadi. 
Real qatlamlar uchun optimal rejim quyidagicha: 
.
.
2
t
q
R
r
P
Q
Q
c
dr
dP
s






(5.2.) 
Mukammal quduq uchun: 
;
ln
2
s
k
s
R
R
R
a


rc
b
2


(5.3.) 
Nomukammal quduq uchun: 
;
s
at
kF
P



2
*
s
at
at
F
P




(5.4.) 

s
F
filtratsiya yuzasi; a va v – sizishga qarshilik koeffitsientlari; R
k
– kontur 
radiusi; 

*

g‘ovaklik kanallarini hisobga oluvchi koeffitsient.
Quduqlarni tadqiqot qilish natijalariga ko‘ra maksimal debit 
q
va kollektorning 
buzilishiga olib kelmaydigan minimal quduq tubi bosimi 
.
.
t
q
P
aniqlanadi. 

va 

koeffitsientlar hisoblanadi. Aniqlangan 


,
,
,
q
P
q
(5.2.) tenglamaga qo‘yiladi va 
quduq devoridagi ruxsat etilgan bosim gradienti topiladi.