Namangan davlat chet tillari instituti tillar va ijtimoiy gumanitar fanlar kafedrasi

O‘quvchilar miqdoriga ko‘ra ta`limning tashkiliy shakllari. O‘quvchilar miqdoriga qarab ta`limning 3 ta tashkiliy shakli ajratiladi: individual, guruh, jamoa.
Individual ta`lim genetik jihatdan eng qadimiy bo‘lib, undan antik davrda ta`limning yyetakchi shakli sifatida foydalanilgan. Individual ta`limda o‘qituvchi bir o‘quvchi bilan ishlaydi o‘quv materiali tushuntirilib, uning o‘zlashtirilishini sinab ko‘rish uchun savol-javob tashkil etiladi; o‘quv topshiriqlarini berib, ularning bajarilishi bevosita zudlik bilan tekshiriladi. Individual ta`limda o‘zlashtirish individual xarakterga ega bo‘lib, o‘quv materialini o‘zlashtirish sur`atu bolaning o‘ziga xos xususiyatlari, layoqati, qobiliyatiga moslashtiriladi. O‘qituvchi o‘quvchining tayyorgarlik darajasi, ishlash sur`atini hisobga olib, o‘z faoliyatini bolaning faoliyatiga muvofiqlashtiradi. Bu ta`limning samaradorligiga ijobiy ta`sir etadi. Ammo qator ijobiy xususiyatlariga qaramasdan, individual ta`limning salbiy tomonlari ham talaygina: avvalo, individual ta`lim qimmatga tushadi; o‘quvchi o‘z tengdoshlari bilan hamkorlik qila olmaydi. Binobarin, bolalarda jamoada ishlash, yashashga oid odatlar shakllanmaydi. Jamoada ishlay olish, tashkilotchilik esa rivojlangan jamiyat a`zolari uchun eng zaruriy shaxsiy sifatlardir.
Ojiz tomonlari mavjudligiga qaramasdan, individual ta`limdan voz kechib bo‘lmaydi. Undan hozir konservatoriyalarda yuqori malakali san`at xodimlarini tayyorlashda, repititorlik xizmatida (o‘zlashtirishda orqada qolayotgan bolalarga) individual yordam tashkil etish, ayrim qobiliyatli balalarga ota-onasining xohishiga ko‘ra u yoki bu o‘quv predmetlaridan murakkablashtirilgan dasturlar asosida alohida mashg‘ulotlar tashkil etishda foydalaniladi. Shuningdek, o‘quvchi o‘z tashabbusi bilan mustaqil kitob mutolaa qilganda, darslik muallifi o‘quvchiga bilvosita rahbarlik qiladi.
Guruh asosida ta`lim berish. Sinf jamoasini balalarning tayyorgarlik darajasi, o‘zlashtirishi, ishlash sur`ati asosida kichik guruhlarga ajratib o‘qitish pedagogik amaliyot erishgan eng keyingi yutuqlardandir. Guruhlarga ajratib o‘qitishning asosida o‘quvchilarning individual xususiyatlari yotadi. Bolalarni individual xususiyatlariga ko‘ra turli kichik guruhlarga birlashtirish, har bir guruhga mos ta`lim metodlari, vositalarini tanlash yo‘li bilan o‘quv-tarbiya ishlarini tashkil etishga guruhlarga ajratib o‘qitish deyiladi. Kichik guruhlar ikki turda bo‘ladi: geterogen guruhlar – bu qiziqishi, layoqati, tayyorgarligi birbiridan farq qiladigan o‘quvchilarning kichik jamoasi; gamogen guruhlar – qiziqishi, layoqati, tayyorgarlik darajasi nisbatan o‘zaro yaqin bo‘lgan o‘quvchilarning kichik jamoasi. Differensial ta`lim asosida gamogen guruhlar yotadi.
Ta`limni guruhlar asosida tashkil etishning qator shartlari mavjud: o‘quvchilarning har birining individual xususiyatlarini, ishlash sur`ati, qobiliyatlarini mufassal o‘rganish; o‘quvchilarda mustaqil ishlash ko‘nikmalarini, o‘quv predmetlariga oid faktlarni tahlil eta bilish layoqatlarini tarbiyalash; bolalarda o‘quv ishlariga oid malakalarni (vaqtdan foydalanish, darslik va qo‘shimcha adabiyotlar ustida ishlash, masala va misollarni, mashqlarni bajarish, test to‘plami ustida ishlash) shuningdek, aqliy faoliyat usullarini (tahlil va sintez qilish, induktiv va deduktiv xulosalar chiqarish, taqqoslash, bilimlarni bir sharoitdan ikkinchi sharoitga ko‘chira bilish) rivojlantirish, o‘quvchilarning kichik guruhlari doimiy bo‘lishini ta`minlash; guruh o‘quvchilari o‘rtasida hamkorlik, o‘zaro yordamni tashkil etish; guruhlarda bajarilgan ishlar, ularning mazmunini yagona maqsadga – o‘quv materiallarini atroflicha, to‘liq o‘zlashtirishga bo‘ysundirish; guruhlarga mo‘ljallangan ishlarga yetarli vaqt ajratish, ularning natijasini jamoa bo‘lib muhokama qilish, umumiy xulosalar chiqarish; guruhlar bo‘yicha ish qilganda bolalarning shaxsiga, shaxsiy sha`niga zid hodisalarni imkoniyati etguncha chegaralash. Bular guruhlar asosida ta`limni o‘tkazishning samaradorligiga ijobiy ta`sir qiladi.