Namangan davlat pedagogika instituti kamolov baxtiyor xasanboyevich ekologiya va tabiatni muhofaza qilish
Yüklə 3,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Tabiat yodgorliklari
1. «Vardan- zi» 1975 yilda noyob saksovul o’rmonlari, hayvon va o’simliklarni saqlash maqsadi-da 1991 yilda tabiat yodgorligi maqomi berildi Buxoro viloyatida joylashgan, maydoni – 300 ga bo’lib, qadimiy Vardanzi shaharning noyob uchastkasini qamrab olgan. 2. Yozyovon cho’lidagi tabiat yodgorlik- lari Farona vodiy- sining tekislik qismidagi tabiiy majmualar, kam- yob, turi yo’qolib borayotgan hayvon va simliklarni saqlash uchun tashkil etilgan Namangan viloyatida Mingbuloq tumanida 1000 ga maydonni, Farona viloyati Yozyovon tumanida 1843 ga, Oxunboboev tumanida 142,5 ga ni egallaydi 135 1-sxema Qo’riqxonalar Chotqol tog’- o’rmon biosfera Hisor tog’-archazor Baday-to’qay tekislik-to’qay Zarafshon vodiy- to’qay Kitob geologiyasi Surhon tog’-o’rmon Nurota tog’- yong’oqzor. Qizilqum vodiy- to’qay Zomin tog’-archa 136 2-sxema 3-sxema Qo’riqxonalar atrof-muhitni muhofaza qilish ishida alohida ahamiyatga ega bo’lib, landshaftlarni, tabiat yodgorliklarini, o’simlik va hayvonot dunyosini, tuproqlarni muhofaza qilishda, ularni ilmiy jihatdan o’rganishda, ko’paytirishda, Milliy va tabiat bog’lari Zomin milliy bog’lari Uchom- Chotqol tabiiy milliy bo’gi Sarmish davlat tabiiy milliy bog’ Tabiat yodgorliklari Vardanzi Yozyovon cholidagi tabiat yodgorliklari 137 o’simlik va hayvonlar naslini saqlashda alohida rol ynaydi. Qo’riqxonalarning tabiatni muhofaza qilishdagi vazifalarini quyidagi guruhlarga bo’lish mumkin (1-2- 3-sxema). 6. Biror o’lka va tabiat mintaqasining xarakterli landshaftlarini tabiiy holda saqlash uchun bunyod etiladigan qo’riqxonalar. Bunday qo’riqxonalarda har bir tabiiy mintaqa, balandlik mintaqasida tabiiy landshaftlar namunasi va landshaft elementlari, masalan, xarakterli manzara, relef shakllari, tabiat yodgorliklari, ayrim tur simliklari va hayvonlar saqlanib qolinadi. 7. Soni kamayib va turi yo’qolib borayotgan o’simlik va hayvonlarni qo’riqlash va ularni ko’paytirish uchun tashkil etiladigan qo’riqxonalar. Hozirgi vaqtda xalq xo’jaligining, xususan, qishloq xo’jaligining rivojlantirilishi, ko’plab yangi yerlar o’zlashtirib, ishga solinishi natijasida, sanoat korxonalarining ta’siri oqibatida tabiiy holda tarqalgan ayrim xil o’simliklar va hayvonlar turlari toboro kamayib, ba’zilarining yo’qolib ketishi xavfi tug’ilmoqda. Ma’lumki, inson barcha madaniy o’simlik va hayvonlarning tabiatdagi yovvoyi turlarini chatishtirish yo’li bilan vujudga keltiradi. Agar tabiiy o’simlik va hayvonlar yo’qolib ketsa, biz yangi turlar yaratish imkonidan mahrum bo’lamiz yoki hozircha foydasiz va hatto zararli hisoblangan ayrim o’simlik va hayvonlar kelajakda juda foydali bo’lib chiqar. Shuning uchun yo’qolib va kamayib borayotgan har qanday turni ham saqlab qolish zarur. 8. Qo’riqxona tabiatni, uning elementlarini, tabiat bilan organizm o’rtasidagi aloqalarni, ekologik sharoitni asl holida o’rganish uchun tabiiy laboratoriya vazifasini bajaradi. Qo’riqxonalarda ilmiy tadqiqot ishlari olib boriladi. Chunki taraqqiyot qonunlarini, tabiiy jarayonlar xarakteri va yo’nalishlarini faqat qo’riqxonalardagina tabiiy holda o’rganish mumkin. 9. Qo’riqxonalar xalq xo’jaligi nuqtai nazaridan ham g’oyat katta ahamiyatga ega. Qo’riqxonalarda rmon va o’tloq o’simliklarini, ov hayvonlarini, ayniqsa, mo’ynali hayvonlar, suv parrandalarini, baliqlarni ko’paytirish va ular yashash joylarini yaxshilash borasida katta ishlar amalga oshiriladi. Hozirgi vaqtda mamlakatimizdagi qo’riqxonalar noyob hayvon va o’simliklar ko’paytiriladigan manbaga aylanib qolgan. 10. Qo’riqxonalar madaniy, estetik va istirohat jihatidan ham ahamiyatlidir. Qo’riqxonalarda tabiatning go’zal manzaralari, tabiat yodgorliklari, estetik ahamiyatga ega bo’lgan o’simlik va hayvonlar namoyish qilinadi. Bu esa kishilarda estetik zavq uyg’otadi, tabiatni muhofaza qilish ishining zarurligini his etishga va kishilarni ona tabiatga muhabbat ruhida tarbiyalashga yordam beradi. Bu vazifalarni bajarishda xalq hiyobonlari alohida o’rin tutmoq kerak. Chunki xalq istirohat bog’larining vazifalari qo’riqxonalar vazifalariga qaraganda ancha keng. Nazorat va muhokama uchun savollar 1. Qo’riqxonanng mazmunini tushuntirib bering. 2. Milliy tabiat bolarining ta’rifini bering. 3. Tabiat buyurtmalarining ta’rifini bering. 4. Tabiat yodgorliklarining ta’rifini bering. 138 5. Alohida muhofaza qilinadigan chuchuk er osti suvlari shakllanadigan manbalar qaerlarda joylashgan bladi? 6. Alohida muhofaza qilinadigan hududlar to’g’risida nimalarni bilasiz? 7. O’zbekiston qo’riqxonalari to’g’risida nimalarni ayta olasiz? 9. Qo’riqxonalarning tabiatni muhofaza qilishdagi vazifalari nimalardan iborat? Yüklə 3,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|