Namangan davlat pedagogika instituti kamolov baxtiyor xasanboyevich ekologiya va tabiatni muhofaza qilish

Peter Rillero, Dinah Zike .Ecology, 2005 . P.139-141. 

---

132 
1716200 ga. Ularning tashkil etilish muddati cheksiz, ma’lum muddatli – 5 va 
undan ko’p yoki 5 yildan kam muddatli bo’lishi mumkin. 
Tabiat yodgorliklari yerdan foydalanuvchilardan olinmagan holda tashkil 
etiladi. Tabiat yodgorliklarini muhofaza qilish o’sha hududdagi tashkilot 
zimmasida bo’ladi. Tabiat yodgorliklari tabiiy holda vujudga kelgan ekologik, 
ilmiy, estetik, madaniy jihatdan noyob tabiat ob’ektlaridir. Ular joylashgan hudud 
ishlab chiqarish ixtiyorida bo’lsada, yodgorliklarni saqlashga bo’lgan har qanday 
xatar ta’qiqlanadi. Respublikada bunday tabiat yodgorliklari ko’p. Ularning 
umumiy maydoni uncha katta emas – 3381,5 ga.
 
O’zbekiston Respublikasining alohida muhofaza qilinadigan hududlari. 
Respublikada faoliyat ko’rsatayotgan qo’riqxonalar, milliy tabiat bog’lari, tabiat 
buyurtmalari, tabiat yodgorliklari quyidagicha tasniflanadi (1-jadval).
 
O’zbekiston Respublikasining alohida muhofaza qilinadigan hududlari 
1-jadval 
№ 
Nomlari 
Tashkil 
etilgan vaqti va 
vazifasi 
Qisqacha tavsifi 
Qo’riqxonalar 
1. 
Chot
qol tog’-
o’rmon 
biosfera 
1947 
yil. 
G’arbiy 
Tyanshanning 
to 
ekotizimlarini 
saqlash va atrof-
muhit 
holati 
ekologik 
monitoringi. 1995 
yilda 
biosfera 
qo’riqxonalari 
tizimiga kiritilgan 
Toshkent 
viloyatining 
Chotqol 
tizmasining 
g’arbiy 
yonbag’rida 
joylashgan. Maydontol va Boshqizilsoy 
uchastkalaridan 
iborat. 
Umumiy 
maydoni- 35724 ga, shundan 6586 tasi 
rmon bilan qoplangan. Flora –221 tur sut 
emizuvchilar, qush, reptiliya, suvda-
quruqda yashovchilar va baliqlardan 
tashkil topgan. Kamyob va alohida 
muhofaza ostiga 23 tur qushlar olingan. 
2. 
Hisor 
tog’-
archazor 
1983 
yil. 
Hisor 
tizmasi 
tabiiy majmualari 
va 
ekotizimlarini 
saqlash 
Qashqadaryo 
viloyatining 
Yakkabog’ va Shahrisabz tumanlari 
hududida joylashgan. (Hisor tizmasining 
g’arbiy yonbag’rida). Maydoni-80986 ga, 
shundan 12203 gasi o’rmon bilan 
qoplangan, 27450 gasi o’tloq bilan band. 
Qo’riqxonada 
253 
tur 
hayvonlar 
yashaydi. Qushlarning 24 ta kamyob turi 
bor. o’simliklar 870 turdan ortiq. 
3. 
Zomi
n 
tog’-
archa 
1960 
yil. 
Archa o’rmonlari 
va 
u 
bilan 
hamjamoa 
hayvonot olamini 
1926 
yilda 
ushbu 
hududda 
O’zbekistonda 
birinchi 
Guralash 
qo’riqxonasi tashkil etilgan; 30- va 40 – 
yillarda 
o’rmon xo’jaligi tarkibidan 
chiqarilgan. Jizzax viloyati Zomin 

---

133 
muhofaza qilish va 
ilmiy- tadqiqot 
tumani hudida Turkiston tizmasining 
barida joylashgan. Maydoni – 26840 ga,
shundan 11322 gasi o’rmon bilan 
qoplangan. Hudud dengiz sathidan 1750 
m balanlikda. 
4. 
Bada
y-to’qay 
tekislik- 
tqay 
1971 
yil. 
Amudaryo 
oqimi 
tartibga 
solingan 
sharoitda 
to’qay 
rmonlari 
va 
hayvonot olamini 
saqlash 
Quyi Amudaryoning o’ng sohilida 
Qoraqolpog’istonning Beruniy va Kegeyli 
tumanlari hududida joylashgan. Maydoni 
– 6462 ga, 70 %i tqaydan iborat. Florasi –
103 tur; faunasi tarkibi –160 umurtqali 
hayvonlardan iborat. 1970 yildan Buxoro 
bug’isini tiklash yo’lga qo’yilgan. 
5. 
Qizil
qum 
vodiy-
tqay 
1971 
yil. 
Amudaryoning rta 
oqimidagi 
tqay 
rmonlari 
va 
hayvanot olamini 
saqlash 
Amudaryo o’ng sohilida va Orolda, 
Buxoro viloyatining Romiton, Xorazm 
viloyatining Dstlik tumanlari hududida 
joylashgan. Maydoni 10311 ga, shundan 
5144 gasi rmon bilan qoplangan, 6964 
gasi 
qumlikdan, 
3177 
gasi 
daryo 
qayiridan iborat. Florasi – 103, faunasi – 
197 turdan iborat blib, 37 turi sut 
emizuvchilar, 23 turi pentiliyalar. 
6. 
Zaraf
-shon 
vodiy- 
to’qay 
Zarafshon bo’yida 45 km. masofada 
Bulunur va Jomboy tumanlari hududida 
joylashgan. Maydoni 2552 ga, shundan 
868 gasi rmon bilan qoplangan. Flora
vakillari 308, umurtqalilar 240 turni 
tashkil etadi. simliklari ichida 18 tur buta-
daraxt mavjud. Asosan Zarafshon qirovuli 
muhofaza qilinadi. 
7. 
Nurota 
tog’-
yonoqzor 
1975 
yil 
tashkil 
etilgan. 
Grek 
yonoi 
va 
qim-matli 
genofond-ni 
saqlash, Severtsov 
qo’yini muhofaza 
qilish 
Nurota tog’lari shimolida Jizzax 
viloyatining Forish tumanida joylashgan. 
Maydoni – 17752 ga, shundan 2529 gasi 
o’rmon bilan qoplangan. Hudud relefi
400m dan 2100 m gacha dengiz sathidan 
balandda. Hayvonot olami 246 turdan 
iborat. 
8. 
Kitob 
geologik 
1978 
yil 
palentalogik-
stratigrafik 
ob’ektlarni 
muhofaza qilish va 
rganish 
Kitob tumanida joylashgan, maydoni 
– 5378 ga. Bu yerning geologik tarixini 
o’rganuvchi yagona qo’riqxona. Florasi 
500 turdan ortiq, faunasi tarkibi 21 tur 
sut emizuvchilar, 120 tur qushlardan 
iborat. 
9. 
Surxon to-
1987 
yil 
Maydoni – 23802,3 ga, 800 tur 

---

134 
rmon 
buyurtma asosida 
tashkil 
topgan. 
Ko’hitang tizmasi 
ekotizimlarini 
saqlash 
simliklar, 290 tur qushlar, 37 tur sut 
emizuvchilar uchraydi. Asosan burama 
shohli echki, tog’ qo’yi, Old Osiyo 
qoplani muhofaza qilinadi. 
Milliy va tabiat bog’lari 
1. 
Zomin 
milliy boi 
1976 
yilda 
noyob to-archa 
eko-tizimlarini
saqlash, tiklash
Umumiy maydoni – 24110 ga, 50 %i 
rmonzor. 
Rereatsiya 
va 
bufer 
mintaqalardan iborat 
2. 
Uchom-
Chotqol 
tabiiy 
milliy boi 
1990 
yil. 
Etalon 
tabiiy 
majmualari 
va 
genefondni saqlash 
Umumiy maydoni – 574480 ga. 
Toshkent viloyatida harbiy Tyanshan 
tarmoqlarida joylashgan. Vazifasiga ko’ra 
– 
faol 
rekreatsiya, 
boshqaruvchi 
rekreatsiya, 
qo’riqxona 
mintaqalariga 
ajratilgan 
3. 
Sarmish 
davlat 
tabiiy 
milliy 
bog’i 
1991 
yil. 
etalon 
tabiiy 
majmua-lari 
va 
gene-fondni 
saqlash 
Navoiy viloyati Navbahor tumanida 
joylashgan. Maydoni – 5000 ga.