Namangan davlat pedagogika instituti kamolov baxtiyor xasanboyevich ekologiya va tabiatni muhofaza qilish

Alternatiq energiya manbalari 
Alternativ energiya manbalari quyosh nuri, suv, shamol va atom 
energiyalaridir. Bu energiya manbalari bitmas tuganmas.
 
Quyosh energiyasi 
Quyoshdan quvvat oladigan suv isitgich moslamalari quyosh kollektorlari 
orqali suv haroratini oshirish uchun quyosh nurlari energiyasidan foydalanadi. 
Shaffof qoplamali havo o‘tkazmaydigan korpusli, qora rangga bo‘yalgan, suv 
o‘tkazgich naychalarga ega singdiruvchan metall plastina va korpusning orqa 
hamda yonbosh devorlarida issiqlikni yo‘qotmaslik uchun izolyatsiyalangan yassi 
quyosh kollektorlari keng tarqalgan.
Shamol energiyasi 
Shamol energiyasidan mexanik yoki elektr energiyasini ishlab chiqarish 
uchun foydalanish mumkin. Bu energiya esa, bevosita shamol tezligiga bog‘liq. 
Shamol generatorining standart turbinasi quvursimon po‘lat tirgakda joylashgan 
uch parrakli rotordan iboratdir. Burilish mexanizmi rotorni shamol esayotgan 
tomonga yo‘naltirib turadi. Rotor reduktor va asinxron generatorni ishga tushiradi. 
Shamol generatori sekundiga 3-4 metrdan yuqori tezlikda ishlaydi. Uning 
maksimal ishlash tezligi sekundiga 25-30 metrni tashkil etadi. 
Biomassa energiyasi 
Biogaz moslamalarida foydalaniladigan biomassaning 80-90 foizi go‘ngdan 
- sutchilik fermasi va qushxonlarning organik chiqindilari qo‘shilgan holda 
tayyorlanadi. Biogaz ishlab chiqarishda go‘ng yig‘ish uchun, odatda, 
qoramollarni fermalarda boqish talab etiladi. 
2050- yilgacha yer yuzi aholisi 9- mlrd ga yetishi mumkin. Aholi o’sishi bilan 
bog’liq jarayonda transportlarning yo’lda tig’izligi, yer osti yo’llarini odamlar 
bilan to’lishi, avtobuslarning tig’iz ketishi, ozuqa resurslarining kamayishi kabi 
parametrlar yuzaga keladi. Aholi zichligi ortadi, oziqa topish mushkullashadi, 

---

91 
infektsion kasalliklar tarqalishi kuchayadi. Tabiiy resurslardan oqilona foydalanish 
talab etiladi.
15 
1-rasm. Utaxdagi Zion Milliy xiyoboni markazi. Quyosh isitish qurilmasi
. 
Foydali kazilmalarga rudali va rudasiz metallar, neft, gaz, ko’mir, torf, yer 
osti suvlari kiradi. Foydali qazilmalar insoniyat va uning xo’jaligi, taraqiyoti 
uchun energiya va ekilgi manbai bulib, yildan- yilga undan foydalanish ortib 
bormoqda.
Fan texnikaning rivojlanishi, olimlarni yana hom yangi mineral konlarni kashf 
qilishga majbur qilmoqda. Masalan, Yaponiya olimlarining ma’lumotlariga ko’ra, 
okean tagidagi metall konsentrasiyalari hisobiga dunyo sanoatini hozirgi iste’mol
darajasi mis bilan 2000 yil, nikel bilan 70 000 yil marganes bilan 14 000 yil 
ta’minlash mumkin. Bu boyliklardan dunyo sanoati extiyoj uchun 1% dan 20 %
gacha foydalanilmoqda. Bundan tashkari yer osti minerallari ko’pchilik hollarda 1 
yoki 2 metall hisobga qazib olinib qolgan qismi atrof muxitga tashlab yuboriladi. 
Isrofgarchilik ayniksa neft, ko’mir, kaliy tuzi, qurilish materiallari kora va 
rangli metallar, tog’ kimiyoviy hom ashyolarni qazib olishda ko’plab 
roybermoqda. Dunyoda juda ko’p neft konlaridan neftning 50-60%i qazib olinib 
qolgan qisimi olib ketmokda. 
Shunday qilib hozirgi kunda yersharining litosferasidan har yili 150 mlrd.t.
ruda qazib olinadi va undan kerakli elementlar ajratib olinib qolgan 95-98% atrof 
muxitga tashlanadi. 
Shamol generatorlari. Shamol energiyasidan mexanik yoki elektr energiyasini 
ishlab chiqarish uchun foydalanish mumkin. Bu energiya esa, bevosita shamol 
tezligiga bog‘liq. Shamol generatorining standart turbinasi quvursimon po‘lat 
tirgakda joylashgan uch parrakli rotordan iboratdir. Burilish mexanizmi rotorni 
shamol esayotgan tomonga yo‘naltirib turadi. Rotor reduktor va asinxron 
generatorni ishga tushiradi. Shamol generatori sekundiga 3-4 metrdan yuqori