Namangan davlat pedagogika instituti kamolov baxtiyor xasanboyevich ekologiya va tabiatni muhofaza qilish

 
Qayta tiklanadigan resurslar 
Quyosh bitmas tuganmas resurs, yer yuzini issiqlik va yorug’lik bilan
ta’minlaydi. Yomg’ir ko’llar va jilg’alarni suv bilan to’ldiradi. Qachonki, 
o’simliklar fotosintez jarayonini amalga oshirsa, ular havoga kislordni qo’shadi. 
Quyosh nuri, suv va havo qayta tiklanadigan resurslardir.
Qayta tiklanmaydigan resurslar chegaralangan bo’lib, ularni siz devorni 
bo’yashda yoki avtomashina bilan sayohat qilishda foydalanasiz. Plastiklar, 
bo’yoqlar va benzin qimmatbaho qayta tiklanmaydigan resusrlar bo’lmish neft 
yoki moydan ishlab chiqariladi. Neft mikroskopik dengiz organizmlarning 
qoldiqlarini yuz millionlab yil davomida burdalanib chirishi natijasida paydo 
bo’ladi. Temir,mis, oltin, kumush va uran singari boyliklar metal himsoblanadi.* 
 
Qattiq yoqilg’ilar 
 
Ko’mir, neft, tabiiy gaz energiya manbai bo’lib, tiklanmaydigan resurslardir. 
Qattiq yoqilg’ilar yuz millionlab yillar davomida paydo bo’lgan. Mashinalar, 
avtobuslar, poezdlar va samolyotlar uchun ishlatiladigan benzin, dizelь yoqilg’isi 
va raketa yoqilg’isi neftdan olinadi. Ko’mir ko’pgina qudratli zavodlarda elektr 
ishlabchiqarish uchun ishlatiladi. Tabiiy gaz isitish va dvigatelьni harakatga 
keltirish uchun va ba’zan transport yoqilg’isi sifatida ishlatiladi.
Qattiq yoqilg’ilarni hozirgi kunda tejash kelajak avlod uchun zahira 
sifatida qoldirishimiz uchun muhim hisoblanadi. Qayta tiklanmaydigan resurslar 
chegaralangan. Kelajakda ular narxi oshib ketishi mumkin. Qattiq yoqilg’ilarning 
me’yordan ortiq yoqilishi natijasida chiqindi gazlar atmosferaga ko’tarilib, 
atmosferani ifloslanishiga olib kelmoqda. Bu esa ekotizimni buzilishiga olib 
keladi. Qattiq yoqilg’ilarni o’rniga boshqa energiya manbalarini ishlatish muhim 
ekanligi ko’pchilik tomonidan ma’qullanmoqda.
Qazilma yoqilg’ilari aloqalari 
 
Deyarli har kuni dunyodagi barcha odamlar qazilma boyliklaridan bevosita 
foydalanib kelishadi. Chunki, qazilma boyliklar qayta tiklanmaydi va yerda uning 
ta’minoti cheklangan. Kelajakda uning narxi qimmat bolib ketishi va topilishi ham 

---

90 
qiyinlashib ketishi mumkin. Yoqilg’idan foydalanish atrof –muhitning eng dolzarb 
muammosidan biridir. Masalan: tog’ kon ko’miri ekotizimni buzadigan yoqilg’i 
bo’lsda, biz uni qazib olishga ehtiyoj sezamiz. Qazilma yoqilgilarini yoqish havoni 
zararlaydi, tarkibida smog va kislota bo’lgan keraksiz gazlarni keltirib 
chiqaradi. Shu sababdan, ko’pgina odamlar yoqilg’I yoqishni kamaytirishni va 
energiyaning boshqa manbalarini topishni taklif qilishadi, biz yoqilg’idan 
foydalanishni kamaytirishning boshqa oddiy choralarini ham ko’rishimiz mumkin. 
Xonadan chiqayotganda chiroqlarni o’chirish, televizorni ko’rmayotgan vaqtda 
o’chirish kabilardir. Bu tadbirlar bilan siz yoqilg’i yoqish orqali energiya ishlab 
chiqaradigan elektr stansiyalaridan foydalanishni kamaytirgan bo’lasiz. AQSHda 
millionlab mashinalar undan foydalanadilar. Yoqilgidan foydalanishni 
kamaytirishning yaxshi tomoni- vilosipedda uchishdir.