Nashrga tayyorlash markazi k. B. Us mo nov

s teng, kashak tig‘i bilan kesilayotgan qatlam qalinligi esa aa„ = y
D


9.10 -rasm. Parmalashda (a) va parmalab kengaytirishda
(b) kesiluvohi qatlam Qllchamlari.

Asosiy tig¹ bilan kesilayotgan qatlam kengligi

Kashak tig‘i bilan kesilayotgan. qatlam kengligi
Parmaning har bir tishi bilan kesilayotgan qatlam kengligi

B

ir aylanishda kesiluvchi qatlam ko‘ndalang kesimining maydoni, yohiishdagi kabi, surishdagi kesish chuqurligi hosilasiga teng: f— tS = SD/2. Demak, parmaning bitta tishiga to‘g‘ri keluvchi kesim maydoni \ — f/2 = SD/4.

3. 
   Parmalashda kesish kuchlari
   

Yo’nish jarayoniga xos barcha asosiy hodisalar (ishlov berilayotgan materialning qayishqoq va plastik deformatsiyasi, qirindining kirishishi, kesuvchi tig’da o‘simta hosil bo‘lishi, issiqlik ajralib chiqishi va hokazo) parmalash jarayoniga ham xosdir. Shu bilan birga parmalash bir qator o‘ziga xos xususiyatlarga ega: qirindi hosil boiish jarayoni ancha og‘ir sharoitlarda o‘tadi; qirindini chiqarish, shuningdek, moylash-sovitish texnologik muhitining berilishi ham qiyinchilik bilan kechadi. Kesish tezligining, old va orqa burchaklar qiymatining, kesish tig’ining uzunligi bo’ylab o‘zgaruvchan qiymatga ega ekanligi qirindi hosil bo‘lish tabiatiga kuchli ta'sir ko'rsatadi. Ko’ndalang kesuvchi tig’ («kashak») 90° dan katta kesish burchagiga ega, kesish tezligi esa qariyb nolga teng, shu sababli amalda «kashakda» materialni kesish emas ezish yuz beradiki, bu parmaning kuchli yeyilishiga olib keladi.
Spiral parma ko‘p tig‘li kesish asbobi hisoblanadi, chunki unda kesish iklita asosiy, ikki yordamchi va bitta kohidalang tig‘iar bilan bajariladi. Kesish paytida chiqayotgan qirindining old ytizaga, ishlov berilayotgan materialning orqa yuzasiga bosimi paydo boiadi, qirindining old yuzaga, orqa yuzaning kesish yuzasiga hamda parmaning silindrik yuzasida joylashgan tasmaning teshik devoriga ishqalanishi yuz beradi, parmaning ko^dalang kashagidan aylanuvchi moment va o‘q bosimi hosil bo‘ladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Tig‘laming har birida kesish kuchlarini uchta o‘zaro tashkil etuvchilarga bo’lib kohish mumkin (9.11-rasm). Asosiy tig‘da ta'sir qiluvchi kesish kuchini tig' nuqtasi joylashgan aylanaga teguvchi Pz kuchga, parma o‘qi orqali o‘tuvchi va parma o‘qiga parallel bo'lgan P* kuchlarga bo’lib qo'yamiz. Boshqa asosiy tig‘da ham xuddi shunday kuehlar tizimi harakat qiladi.
Kashakning yarmiga ta'sir qiluvchi kesish kuchi ham uchta tashkil etuvchi kuchlarga bo lib qo'yilishi mumkin. Biroq P tashkil etuvchidan lashqari ikkita tashkil etuvchining pannalashda kuch xarakteristikalariga ta’siri nisbatan kam bo’teiuiligi sababii, ular e’tiborga olinmaydi. Yordamchi tig' qirindi kesishda katta ahamiyatga ega emas.
Biroq parma faskalarida yordamchi orqa burchak nolga teng boUga™ uchun ular bilan teshik devori o'rtasida ishqalanish bo‘ladi. Kesish kuchini tashkil etuvchi urinma rasmda P_t( kuch bilan belgilangan. Parma o‘qi bilan mos keluvchi Xo'qqa ta’sir etuvchi proyeksiyalar yig’indisi quyidagini tashkil etadi:

K
esishning aylantirish momenti bo'yicha shpindel va dast- gohning asosiy harakat mexanizmi detallarning mustahkamligi va bikrligi hisoblanadi.
Parmaning liar ikki asosiy tig'larida ta'sir qiluvchi va bir-biriga yo‘nalgan P kuchlar nazariy jihatdan muvozanatlashishi kerak. Biroq parmani charxlashdagi noaniqlik (tp plandagi burchaklar kattaligining va asosiy tig'lar uzunligining bir xil emasligi) sababli, kuchlar teng emas. Shuning uchun kattaroq kuch tomonga yo'nalgan teng ta'sir qiluvchi A P_y kuch paydo bo‘ladi. Teng ta'sir qiluvchi kuchning ta’sirida teshikning taqsimlanishi — „razbivka- lash“ yuz beradi (teshik diametri parma diametriga qaraganda katta- lashadi). „Taqsimlanish“ boshqa bir makrogeometrik nuqsonni kel- tirib chiqaradi. Parma o'qining teshik geometrik olqidan chetlashishi „taqsimlanishni“ keltirib chiqaradi. „Taqsimlanish“, ya’ni teshik­ning geometrik o'qdan chetlashishi har doim ikki tig'li spiral- simon parmalar bilan parmalashga xosdir.
Parma geometrik va konstruktiv elementlarining kesish jara- yonining kuch xarakteristikasiga ta’siri turlichadir. 0'qiy kuch va burash momentiga vint ariqchasining qiyalik burchagi, parmaning plandagi ikkilangan burchagi va kashakning qiyalik burchagi asosiy ta’sir kolrsatadi. Vint ariqchasi qiyalik burchagining kattalashuvi o‘q kuchini ham, burash momentini ham kamaytiradi, bunda o‘q kuchi kamayishi jadalroq kechadi. Tajribada aniqlangan co burchakning o'q kuchiga va burash momentiga ta’siri shu bilan bog£iqki, co burchakning kattalashuvi parma old burchagining kattalashuviga sabab bo’ladi, bu esa asosiy tig'dagi va uning tashkil etuvchilaridagi kesish kuchini kamaytiradi. Plandagi 2(p ikkilangan burchakning parmalashdagi P_o va A/_buf ga ta’siri ç burchakning yo'nishdagi P_x va P_z kuchlarga ta’siri kabidir. 2 ç burchak kattalashganda b/a nisbat — kesilayotgan qatlam kengligining qalinligiga nisbati kamayadi. Bu asosiy tig'dagi P* kuchni kamaytirishi va, buning oqibatida, burash momentining kattaligi ham kamayishi kerak. Xuddi yo'nishdagi kabi parmalashda ham 2ç burchakning kattalashuvi asosiy tig' bilan surish harakati yo'nalishi oTtasidagi burchakning kattalashuviga olib keladi, bu esa asosiy ticTr'dagi kesish kuchlarining o qiy tashkil etuvchilarini va o‘q kuchini orttiradi.
Kashakning og'ish burchagi o'q kuchi va burash momentiga murakkab ta'sir ko'rsataai. Bir tomondan, y burchakning katta­lashuvi kashak uzunligining kamayishiga olib keladi, bu burash
www.ziyouz.com kutubxonasi
momentini birmuncha, o'q kuchmi esa anclia kamaytirishi kerak. Boshqa tomondan, burchak kattalashganda asosiy tig‘laming uzunligi va ularning statik old burchak kattaligi oz bo‘lgan hududlari kattalashadi. Bu so'nggi hoi burash momentining ham, o‘q kuchlarining ham ortishiga olib kelishi kerak. y burchakning bunday qarama-qai^shi ta'siri shunga olib keladiki, u kattalashganda o‘q kuchi uzluksiz ortadi, burash momenti esa avval ozayadi, keyin esa o'sib boradi. Burash momentining eng kam miqdori y = 50...55° ga teng boHad^
Parmaning optimal geometrik parametrlari muayyan guruhdagi materiallarga ishlov berishda juda tor doirada o‘zgarganligi uchun P_o va M₃ni aniqlash formulalarida qo‘shimcha kuch koeffitsiyentlari tomonidian faqat ishlov berilayotgan materialning mexanik va qoillaniluvchi moylash-sovitish texnologik muhitining xossalari hisobga olinadi: