Nashrga tayyorlash markazi k. B. Us mo nov

a b d
11.1 -rasm. Jilvirlash sxemalari.

Charxlash periferiyasi bilan yassi jilvirlashda (11.1 -rasm,d ) yuqori aniqlikda ishlov berishga, ishlov berilgan yuzaning yuqori sifat ko‘rsatkichlariga erishiladi. bikrligi kichik bolgan detallarga ham ishlov berish mumkin. Yassi jilvirlashda qaytma-ilgarilama bo'ylama harakat K ni va uzlukli koindalang surish harakati 5 ni zagotovka yoki charxtosh amalga oshiradi. Qirqish chuqurligi kattaligida charxtoshni surish harakati dastgoh stolining chekka holatida butun jilvirlanadigan tekislikka ishlov berib borilgan sari amalga oshiriladi. Agar jilvirlanayotgan yuza charxtosh kengligidan tor boisa, stol har gal ikki marta yurganida vertikal surish harakati bajariladi.
Tekis jilvirlash charxning (periferiyasi) bilan emas, charxtosh- liing toretsi bilan ham amalga oshiriladi. Yassi torets jilvirlashda, bir paytning o‘zida, bir nechta qirqish elementi — doniar ishtirok etadi (katta tutashuv maydoni), natijada issiqlik ko'p ajralib chiqadi va ingichka detallar kuyishi va o‘z oiehamlarini sovish davrida o‘zgartirishi mumkin.
Markazsiz jilvirlashning mohiyati shundan iboratki, zagotovka ishlov berish jarayonida markazlarga yoki boshqa siquvchi moslamalarga mahkamlanmaydi (11.1-rasm, e), balki tayanch oyoq 4dajoylashadi. Zagotovka 3 charxtosh I va yetakchi 2charxlar o'rtasida joylashib, ^aylanish va, aynivaqtda, koindalang surish 5 v oladi. Konstruksiyasi jihatidan yetakchi charx ham charxtosh singari, ammo qayishqoq, vulkanitli bogiovchi moddalar asosida ishlangan bo^b, ular amalda zagotovka bilan sirg'almasdan tutashuvni ta’minlaydi. Bunda oniy aylanma tezlik tutashuv nuqtasida zagotovka va yetakchi charx uchun bir xil boiladi. Zagotovkaning charxtosh o‘qi boA'lab surilishini ta'minlash uchun vertikal tekis- likda yetakchi charxda charxtosh o'qiga 0...8“ qiyalik ko‘zda tutilgan. .,8 www.ziyouz.com kutubxonasi
Ana shuni hamda tutashuv joyida yetakchi charxtosh va detaining bir xii aylanma tezligini hisobga olib yetakchi charxning burchak tezligi vektorini detalga nisbatan tashkil etuvchiiarga qo'yamiz: veitikal chiziqeha — detaining burchak tezligi vektori va gorizontallar — detaining o‘z o'qi bo'ylab siljish tezligi vektori. Unda detaining aylanma tezligi = K._cc|1 cosoA, detaining bo'ylama siljish tezligi yoki bo'ylama surish £ = V _C)._h sina.X. Bu ta’riflarda: a - yetak- lovchi chant o'qming qiyalik burchagi, Kesa sirpanish koefTitsiyenti. Detaining o'q bo ylab jilvirlanishi o’tuvchi jilvirlash deyiladi.
Burchak a = 0 (bo'ylama surish 5^, = 0) boiganda, kesib qirquvchi jilvirlash usulida ishlov beriladi.
Yetakchi charxning detal bilan tutashishi nuqtada emas, balki chiziq bo'ylab bodishi uchun (yetakchi charx olqi burilganda) yetakchi charx bir bo'shliqli aylanish giperboloidi bilan to'g'ri- lanadi (11.1-rasm, e ga qarang).

2. 
   Jilvirlash jarayoni elementlari
   

Jilvirlashda qirindi hosil bolishi tig li asboblar bilan ishlash paytida qirindi hosil bollishidan uncha Tarq qilmaydi. Biroq, agar tig'li asboblarda kesuvchi tiglaming shakli, olchamlari joylashishi aniqlangan, burchaklari va chiziqlarining geometrik parametrlari qiymatlari bilan belgilangan bolsa, abraziv donlar esa kesuvchi tislilar singari noto'g'ri geometrik shaklga ega bo'ladi va jilvirlash charxi massasida tarlibsiz, tasodiTiy joylashadi. Shuday qilib, ab­raziv donlarning kesuvchi tiglaridagi yuzalarning geometrik burchak parametrlari tasodifiy, ehtimoliy xarakterga ega bo‘lib, keng chegaralarda o'zgarib turadi.
11.2-rasmda elektr korundlar va bor nitridlari abraziv don- laridan yasalgan charxtoshlar old va orqa burchaklari qiymatlari ning taqsimlanish egri chiziqlari ko'rsatilgan. Old burchaklar uchun nisbiy chastota n ning eng katta qiymati 7= —75° boiganda va orqa burchaklar uchun a= 12° da kuzatiladi. Bu va boshqa tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, jilvirlash jarayoni uchun qirqilayotgan qatlam qalinligining yupqa bolishi, abraziv don bilan zagotovka o'rtasidagi tutashuv qisqa vaqt davom etishi, katta deformatsiyalanish tezlik- lari, tashqi burchaklarning katta manfiy qiymatlari xosdir.
Aylanma tashqi jilvirlashda qirqish rejimining elementlari quyidagilardir: qirqish tezligi (koindalang surish), bolylama surish, charxtosh va detaining aylanma tezligi.