Navoiy davlat konchilik instituti Konchilik fakulteti21

Olingan natijalarni qayta ishlash

Hisoblangan texnologik ko`satkichlarni metallar muvozanati jadvali shaklida rasmiylashtiriladi.

4-jadval

Moslovchi sarfi, g/t	Mahsulot nomi	Mahsulotning chiqishi			Massa ulushi, % miqdor, g/t			Ajralish, %
		gr	%	Cu		Au	Cu		Au
50	Oltin –sulfidli boyitma
	Oraliq mahsulot 1-2
	Chiqitlar
	Boshlang’ich ruda
200	Oltin –sulfidli boyitma
	Oraliq mahsulot 1-2
	Chiqitlar
	Boshlang’ich ruda
600	Oltin –sulfidli boyitma
	Oraliq mahsulot 1-2
	Chiqitlar
	Boshlang’ich ruda
1800	Oltin –sulfidli boyitma
	Oraliq mahsulot 1-2
	Chiqitlar
	Boshlang’ich ruda
5400	Oltin –sulfidli boyitma
	Oraliq mahsulot 1-2
	Chiqitlar
	Boshlang’ich ruda

_______________________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
5 – LABORATORIYA ISHI

Mavzu: Mis-molibden rudalarni flotatsiya usulida boyitishni o‘rganish.

Ishning maqsadi: Boyitishning optimal texnologik ko‘rsatkichlariga ega bo‘lish uchun mis-molibden rudalarni boyitishning flotatsiya va reagent rejimlarini o‘rganish.
Qisqacha nazariy ma’lumotlar

Molibden noyob metallar guruhiga tegishli bo‘lib, uning yigirmaga yaqin minerallari mavjud. SHundan atigi to‘rttasi sanoat ahamiyatiga ega, bular:

-molibdenit – MoS₂;

-povellit – SaMoO₄;

-ferrimolibdit – 3MoO₃·Fe₂O₃·7N₂O;

-vulfenit – RbMoO₄ .

Molibdenit molibden minerallari orasida eng ko‘p tarqalgani bo‘lib, er yuzida qazib olinayotgan molibdenning 98 foyizi anashu mineralni qayta ishlan natijasida ajratib olinadi. Bu mineral qatlamli strukturaga ega bo‘lib, har bir molibden atomi ikkita parallel oltingugurt atomi orasida joylashgan.

Qatlamda kuchli atom aloqasi ta’sir qiladi, qatlamlar orasida esa kuchsiz molikulyar kuch ta’sir qiladi. Molibdenit mineralining o‘ziga xos bo‘lgan yig‘uvchi reagentlarigan apolyar uglevodorodlvr: kerosin, tranformator moyi, mashina moy iva boshqalar kiradi.

Qayta ishlanadigan rudalarda molibdenning sanoat ahamiyatiga ega bo‘lgan miqdori keng chegarada joylashgan. Sof molibden rudalarida odatda molibdenning miqdori 0,1÷0,5%, mis-molibden va volfram-molibden rudalarida esa molibdenning miqdori 0,01÷0,05% ni tashkil kiladi. Boyitmada esa molibdenning mikdori 47÷53% ni tashkil qiladi. SHuning uchun molibdentarkibli rudalarni boyitishda yuqori boyitilish darajasini ta’minlash zarur. Bunga esa boyitmani ko‘p marta qayta tozalash orqali erishiladi.

4-rasm. Mis-molibden rudasini flotatsiya usulida boyitish sxemasi.

Molibden va mis-molibden rudalari faqatgina flotatsiya usulida boyitiladi. Sulfidlarning kollektiv flotatsiyasi kuchsiz ishqoriy muhitda (rN 8÷8,5) o‘tkaziladi. Ishqoriy muhit soda yordamida hosil qilinadi.

Kollektiv mis-molibden boyitmasi selektiv flotatsiyaga yuboriladi. Mis-molibden boyitmasini ajratish mis-molibden rudalarini boyitishda asosiy muammo hisoblanadi. Qoida bo‘yicha molibden flotatsiyalanadi va mis hamda pirit tazyiqlanadi.

Molibdenitni tazyiqlash uchun kraxmal onda-sonda qo‘llaniladi.

Foltatsiya jarayonida mis va temir sulfidlarini natriy sulfidi, sianid va oxak yordamida tazyiqlash mumkin.

Ishni bajarish uchun zarur bo‘ladigan materiallar va uskunalar

1. 
   200 gr. mis-molibden rudasi namunasi.
   
2. 
   Jag‘li maydalagich;
   
3. 
   Elaklar to‘plami;
   
4. 
   Diskli tegirmon;
   
5. 
   Flotatsiya mashinasi-700 va 75 ml;
   
6. 
   Yig‘uvchi reagentlar: butil ksantogenati C₄H₉OCS₂K, etil ksantogenati S₃N₉OSS₂K, kerosin;
   
7. 
   Ko‘pik hosil qiluvchi reagentlar: T-80 yoki T-66;
   
8. 
   Moslovchi reagentlar: soda (Na₂CO₃), ohak (SaO), nat­riy sulfidi (Na₂S), suyuq shisha (Na₂SiO₃), sianid (KCN), kraxmal (S₆N₁₀0₅).
   
9. 
   Elektron tarozi;
   
10. 
    Mahsulotlar solish uchun idishlar;
    
11. 
    Quritish pechi;
    
12. 
    Yuvgichlar (promыvalki);
    

Tajriba ishini o‘tkazish tartibi va tadqiqot natijalarni tahlil qilish 1-laboratoriya ishida ko‘rsatilgan
Nazorat uchun savollar

1. 
   Molibdenning qanaqa minerallari engil (oson) boyitiladi?
   
2. 
   Molibden rudalari qanaqa fabrikalarda boyitiladi?
   
3. 
   Bu rudalarni boyitishning texnologik tartibi (rejimi) qanaqa?
   
4. 
   Molibden rudalarini boyitishning flotatsiya rejimi qanaqa?
   
5. 
   Bo‘tananing zichligi flotatsiya jarayoniga qanday ta’sir qiladi?
   
6. 
   Qo‘llaniladigan reagentlarning vazifasi va ta’sirini tushuntiring.
   

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

6 – LABORATORIYA ISHI

Mavzu: Volfram rudalarini flotatsiya usulida boyitishni o‘rganish.
Ishning maqsadi: Boyitishning optial texnologik ko‘rsatkichlariga ega bo‘lish uchun volfram rudalarni boyitishning flotatsiya va reagent rejimlarini o‘rganish.
Qisqacha nazariy ma’lumot
Asosiy sanoat ahamiyatiga ega bo‘lgan volfram minerallari volframit (Fe,Mn)WO₄ va sheelit (CaWO₄) hisoblanadi.

Ruda tarkibida qo‘shimcha minerallar kvars, flyuorit, turmalin, slyuda, kassiterit va sulfidli og‘ir metall minerallari uchraydi.

Tarkibidagi minerallari yirik o‘lchamli rudalar (krupnovkraplennыe) gravitatsiya usulida, tarkibidagi minerallari kichik o‘lchamli rudalar esa flotatsiya usulida boyitiladi.

SHeelitni flotatsiya usulida boyitishda dastlab sulfidli minerallar ishqoriy muhitda, ksantogenat va sosna yog‘i yordamida ajratib olinadi. Undan so‘ng oleat natriy yoki olein kislotasining kerosin bilan aralashmasi yordamida sheelit ajratiladi.

Yig‘uvchi reagentlarni qo‘shishdan oldin kalsiy minerallarini tazyiqlash uchun suyuq shisha (500÷1000g/t) ishlatiladi.

Olingan kambag‘al boyitmani qayta tozalash uchun dastlab boyitma filtrlanib, bug‘lantirish (proparka) jarayoni o‘tkaziladi. Bu jarayonni o‘tkazishdan maqsad, oldingi jarayonlarda qo‘llanilgan reagentlar ta’sirini yo‘qotishdan iborat.

Bug‘lantirish jarayonida 80÷90S harorat berilib, mahsulot 80 daqiqadan 2 soat muddatgacha aralashtiriladi. Bug‘lantirish maxsus kontakt chanlarida amalga oshiriladi.




5- rasm. Volfram rudasini flotatsiya usulida boyitish sxemasi.
Ishni bajarish uchun zarur bo‘ladigan materiallar va uskunalar
1. 200 gr. volfram rudasi namunasi.

2. Jag‘li maydalagich;

3. Elaklar to‘plami;

4. Diskli tegirmon;

5. Flotatsiya mashinasi-700 va 75 ml;

6. Yig‘uvchi reagentlar: butil ksantogenati C₄H₉OCS₂K, natriy oleati yoki kerosin bilan olein kislotasi aralashmasi;

7. Ko‘pik hosil qiluvchi reagentlar: sosna yog‘i;

8. Moslovchi reagentlar: soda (Na₂CO₃), suyuq shisha (Na₂SiO₃).

9. Elektron tarozi;

10. Mahsulotlar solish uchun idishlar;

11. Quritish pechi;

12. Yuvgichlar (promыvalki);

Tajriba ishini o‘tkazish tartibi va tadqiqot natijalarni tahlil qilish 1-laboratoriya ishida ko‘rsatilgan
Nazorat uchun savollar

1. 
   Volframning qanaqa minerallari keng tarqalgan?
   
2. 
   Volfram xalq xo‘jaligining qaysi o‘rinlarida qo‘llaniladi?
   
3. 
   Volfram rudalarining qanaqa konlarini bilasiz?
   
4. 
   Volfram rudalarining flotatsiyalanish rejimi qanaqa?
   
5. 
   Qo‘llaniladigan reagentlarning vazifasi va ta’sirini tushuntiring.
   

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

7 – LABORATORIYA ISHI

Mavzu: Sulfidli molibden rudalarini boyitishni o‘rganish.
Ishning maqsadi: Tajriba o‘tkazish usuli bilan tanishish va optimal boyitish ko‘rsatkichlariga erishish maqsadida rudalarni flotatsiya rejimini o‘rganish. Sulfidli molibden rudalarini boyitish sxemalari va flotatsiyalashning reagent rejimlarini o‘ziga xosligini o‘rganish.
Qisqacha nazariy ma’lumot
Sulfidli molibdenli kvars rudalarida molibden MoS₂ ko‘rinishida uchraydi. Bu engil flotatsiyalanadigan minerallar sirasiga kiradi. Uning kristal panjarasining tuzulishi plastinkasimon bo‘lib, oksidlanishga bardoshlidir.

Sulfidli molibden rudalarini flotatsiya qilish uchun faqatgina kam miqdorda ko‘pik hosil qiluvchi reagent qo‘shilsa etarli, lekin qimmatbaho komponentni ajralish darajasini oshirish maqsadid quyidagi yig‘uvchi reagentlar qo‘shiladi: kerosin, transformator moyi va solyar moyi.

Ruda tarkibida molibdenning miqdori 0,1÷0,01% dan 0,001% ni tashkil qiladi, ammo boyitmaning tarkibida molibdenning miqdori 50-60% bo‘lishi talab etiladi. Bunday yuqori (500) boyitilish darajasini olish bu rudalarni boyitish jarayonini qiyinlashtiradi. Molibden rudasi tarkibidagi miqdori molibden miqdoridan ancha ko‘p bo‘lgan sulfidli og‘ir metall minerallari ham flotatsiya jarayonini qiyinlashtiradi, chunki ularni tazyiqlashning imkoni kam.

Molibdenit yanchish jarayonida o‘ta yanchilib ketish xususiyatiga ega bo‘lib, bu uning flotatsiyalanish faolligini pasaytiradi. SHuning uchun uni kattroq o‘lchamgacha yanchilib, iloji boricha metalni dag‘al gravitatsiya boyitmasiga o‘tkazishga harakat qilinadi va olingan boyitmani yanchilib, qayta tozalanadi. Boyitma tarkibidagi molibden miqdorini talab darajasiga etkazish uchun 6÷7 marta qayta tozalash flotatsiyasi o‘tkazilishi mumkin.

Birinchi qayta tozalash fltatsiyasi yanchilgan dag‘al boyitmaning tarkibidagi puch tog‘ jinslarini yo‘qotish uchun o‘tkaziladi. Keyingi kayta tozalashga og‘ir metall sulfidlarini yo‘qotish uchun natriy sulfidi qo‘shiladi va uning miqdori bir tonna boyitmaga 5÷15 kg ni tashkil qiladi. SHu maqsadda sianid ham qo‘llaniladi. Sianid yanchish jarayonida tegirmonga solinadi va uning miqdori bir tonna boyitmaga 5÷20 kg ni tashkil qiladi.

7-rasm. Sulfidli molibden rudalarini flotatsiya sxemasi.
Flotatsiya rN=7,5÷9 bo‘lgan ishqoriy muhitda olib boriladi. Muhit sozlovchi reagent sifatida soda qo‘llaniladi, chunki ohak molibdenitni tazyiqlaydi. Sodaning miqdori 0,5÷1,0 kg/t ni tashkil qiladi. Sulfidli molibden rudalarida puch tog‘ jinslari asosan kvarsdan tashkil topgan bo‘lib, ularni tazyiqlash uchun yanchish jarayonida tegirmonga suyuq shisha qo‘shiladi.
Ishni bajarish uchun zarur bo‘ladigan materiallar va uskunalar
1. 200 gr. sulfidli molibden rudasi namunasi.

2. Jag‘li maydalagich;

3. Diskli tegirmon;

4. Elaklar to‘plami;

5. Flotatsiya mashinasi-700 va 75 ml hajmli;

6. Yig‘uvchi reagentlar: butil C₄H₉OCS₂K, krosin;

7. Ko‘pik hosil qiluvchi reagentlar: sosna yog‘i;

8. Moslovchi reagentlar: soda (Na₂CO₃), suyuq shisha (Na₂SiO₃), natriy sulfidi Na₂S, sianid;

9. Yuvgichlar (promыvalki);

10. Elektron tarozi;

11. Mahsulotlar solish uchun idishlar;

12. Quritish pechi;

Tajriba ishini o‘tkazish tartibi va tadqiqot natijalarni tahlil qilish 1-laboratoriya ishida ko‘rsatilgan
Nazorat uchun savollar
1. Kambag‘al rudalarni boyitishda qanday qilib yuqori miqdordagi qimmatbaho komponentga ega bo‘lgan boyitma olish mumkin?

2. Sulfidli molibden rudasini flotatsiyalashning reagent rejimi qanaqa?

3. Qo‘llaniladigan reagentlarning vazifasi va ta’sirini tushuntirib bering.

4. Boyitma sifatiga qo‘yilgan talablar qanaqa?

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

8 - LABORATORIYA ISHI

Mavzu: Fosforitli rudalarni flotatsiya usulida boyitish

Ishdan maqsad: Flotoreagent eritmalari tayyorlashni o’rganish, flotatsiya jarayonida qo`llaniladigan flotomashinalar ustida tadqiqot va tajriba o`tkazib malaka egallash. Flotoreagentlarni flotoflotomashinalarga joylash ketma–ketligi va flotatsiya usulida rudalarni boyitishning boshqa jihatlari bilan tanishish.
Qisqa nazariy ma`lumotlar

Flotatsiya jarayoni qattiq, suyuq va gazsimon fazadan tashkil topgan geterogen tizimda sodir bo`lganligi sababli yuzalar tutashishi va ajralish yuzalaridagi fizik - kimyoviy xodisalar katta ahamiyat kasb etadi. Har bir ajralish sirti juda muhim ahamiyatga ega. Chekkadagi qatlamda (sirtda) joylashgan molekulalar, ularni ustida turgan molekula bo`lmaganligi sababli, ular energetik kompensatsiyalanmagan, ya`ni ularda erkin sirt energiyasi bo`ladi.

Amalda istalgan mineral kompleksi uchun uning tarkibidagi mineralni flotatsiya usulida ajratib olish mumkin. Minerallarning flotatsiyalanish qobiliyati flotatsiya o’tkazish sharoitiga, yanchilgan ruda yirikligiga, jarayonning davom etish vaqtiga, pH muhitga, rudaning mineralogik tarkibiga va boshqa sabablarga bog’liq.

Flotatsiyalanish qobiliyatiga ko`ra minerallar 3 turga bo`linadi:

1. Tabiiy gidrofob yuzali kuchli tabiiy flotatsiyalanuvchi minerallar;

2. Sezilarsiz gidrofob yuzali kuchsiz tabiiy flotatsiyalanuvchi minerallar;

3. Gidrofil yuzali tabiiy flotatsiyalanish qobiliyatiga ega bo’lmagan minerallar.

Fosforit rudalarini asosiy boyitish usullaridan biri flotatsiya usuli hisoblanadi. Bu rudalarni flotatsiya usulida boyitish quyidagi sabablarga ko`ra qiyinlashadi:

a) ruda tarkibidagi fosforitning dispersligi va ruda tarkibidagi minerallarning flotatsiyalanish xossalarining bir-biriga yaqinligi.

b) ruda tarkibida yaxshi flotatsiyalanuvchi kaltsiy karbonat va magniy karbonatlarning mavjudligi (asosiy qiyinchilik dolomitni ajratishda paydo bo`ladi).

v) ruda tarkibida temir gidrooksidi va boshqa gidrooksidlarning mavjudligi. Ular nafaqat ajralayotgan mineral zarrachalarining flotatsiyalanishi farqini kamaytiradi, balki, zarrachalarning boyitmaga o`tishida ularning texnologik xossalarini pasaytiradi. Undan tashqari rudani yanchishda gilli qo`shimchalarning qatnashishi ko`p miqdorda juda mayin shlam hosil bo`lishiga olib keladi va flotatsiya jarayoniga keskin salbiy ta`sir ko`rsatadi.

g) fosforit boyitmalarining nisbatan arzonligi sababli qo`llaniladigan reagentlar arzon bo`lishi shart. Shu sababli murakkab flotatsiya sxemalarini qo`llash foyda keltirmaydi.

Fosforit rudalarini flotatsiya usulida boyitish uchun ko`plab izlanishlar olib borilgan. Bu rudalarni boyitish uchun odatdagi nosulfid rudalar uchun qo`llaniladigan reagentlar ishlatiladi. Yig’uvchi reagent sifatida har xil sirt faol moddalardan (solidofil polyar guruhli moddalar) foydalaniladi. Bu reagentlar ko`p va arzon hisoblanadi. Ko`p holatlarda ushbu reagentlar suvda kam eruvchi uglevodorodlar (apolyar yig’uvchilar) bilan birgalikda ishlatiladi. Negaki, sirt faol moddalar yig’ish xususiyatidan tashqari ko`pik hosil qilish xossasiga ham ega bo`lib, fosforitni flotatsiya qilishda alohida ko`pik hosil qiluvchi reagentlar qo`llanilmaydi.

Ishni bajarish uchun kerakli asbob-uskunalar

Flotomashina, boyitma va chiqitlarni qabul qilish uchun idishlar, reagent eritmalarini tayyorlash uchun o`lchamli kolbalar, 1mm dan ortiq kattalikda maydalangan ruda namunasi (fosforitli), reagentlar eritmasi (natriy oleati, ksantogenat, T-80, soda va boshqalar), quritish pechi, texnik tarozilar, analitik tarozilar, sekundomer, universal indikator qog’ozi.

Ishni bajarish tartibi

Uch litrli flotomashinaga taxminan 2 litr suv solinadi, aralashtirish uchun impeller ishga tushuriladi, keyin sekin ingichka oqim bilan ruda namunasi (0.5 kg) yuklanadi, kuchli aralashtirib turilgan holda, flotatsiya davomida ushlab turiladigan o`zgarmas sathgacha suv solib to`ldiriladi. Shundan keyin reagentlar solib boshlanadi:

1.Soda eritmasi 3kg/t (5 daqiqa aralashtirish)

2.Ksantogenat 50g/t (2 daqiqa aralashtirish)

3.T-80 20g/t (1 daqiqa aralashtirish)

4.Havo 1 daqiqa aralashtirish

5-Jadval. Fosforitli rudalarni flotatsiya usulida boyitish tartibi

№	Ruda, gr	Flotatsiya vaqti, daqiqa	Zarralar kattaligi, mm	Q:S	Yig’uvchi, gr/t	Muhit sozlovchi, gr/t	Ko`pik hosil qiluvchi, gr/t

Olingan natijalarni tahlil qilish 1- bo’limda ko`rsatilgan.

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________