Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti

Moliya vazirligi.
Foyda normasi 10% (R/K-0,1) va bir tonna bugdoy narxi (N – R - K) 2,2 ming sumligini xisobga olgan xolda 15 mln. t. ishlab chikarish sharoitida foyda R1 va investitsion resurslar K1 (kapital) mikdorini xisoblang.
Xuddi shunday mikdorlarni R1 va K2 ishlab chikarish 10 mln.t. bulganda xisoblang. Bu xisob bozorni muvozanat xolatga keltirish uchun kapital mablaglar kanchaga kamayishi kerakligini kursatadi. Bu mikdorni aniklang: K1-K2 – ortikcha kapital kuyilmalar.
Amaldagi foydaga solik darajasi 40% MV xisoblariga kura solikni 2% ga kutarish kapital kuyilmalarni 2% ga kamayishiga olib keladi. Lekin solik darajasini % 50 dan oshirish mumkin emas, chunki bu uta keskin xolda investitsiyalarni kamytirishi va tadbirkorlikni sundirishi mumkin. MV solikni 40% dan 50% gacha oshirganda investitsiyalar kancha mikdorgacha kamyishini xisoblang. Bu kapital kuyilmalar (K3) xajmi kerakli bulgan K2 dan ortikmi? Ortik bulsa, K3 va K2 ni MB ga yetkazing. Keyingi xarajatlar MB tomonidan amalga oshiriladi.
40% solik stavkasi va 15 mln.t. ishlab chikarish xajmi bulgan xolda va 50% solik stavkasi va 10 mln.t ishlab chikarish xajmi bulgan xollarda budjetga tushishi mumkin bulgan soliklar mikdorini xisoblang.
Nima uchun solik stavkalari yukori bulganda budjetga tushadigan mablag oshmay, aksincha kamayishi sababini tushuntirib bering.


Markaziy bank
MB MV dan solik ta’siri natijasida KB va F dan kolgan kapital resurslarni (K3) va bozor muvozanatiga erishish uchun kerakli bulgan kapital kuyilmalar xajmi (K2) tugrisidagi ma’lumotlarni oladi.
MB KB lardagi ma’lumotlarni suraydi: a) KB tizimida kancha bush pul vositalari borligi (uni D1 bilan ifodalaymiz); b) F bankdan olishni muljallagan kredit xajmi kanchaligi (uni D1 bilan ifodalaymiz); b) F bankdan olishni muljallagan kredit xajmi kanchaligi (uni D2 bilan ifolaymiz).
F da kancha uz xususiy kapital resurslari (XK) borligini xisoblang. XK-K3-D2.
MB uz xarajatlari natijasida, birinchidan, TB dagi kredit resurslari mikdorini kamaytirishi va ikkinchidan, fermerlar (umuman ishlab chikaruvchilar), tomonidan kredit omilini kiyinlashtirish kerak. Buning uchun MB yukori protsentli obligatsiyalar chikaradi. Ularni TB sotib oladi, chunki bu ularga foydali. Davlat obligatsiyalariga kapital kuyish, ishlab chikarishga kuyishga nisbatan kup foyda beradi. Buning natijasida TB fermerlarga kredit sifatida bershi mumkin bulgan pul mikdori kamayadi. Lekin obligatsiyalar mikdori 4 mlrd. sumdan oshmasligi kerak, bulmasa davlatga obligatsiyalar buyicha protsent tulash kiyin bulib koladi. TB da kancha pul kolishini xisoblang
(D3-D1-4) mlrd.sum).
Bu bank kredit resurslarning kamayishi F kapital kuyilmalari XK va D3 jamiyat uchun zarur investitsiyalar xajmidan ortik bulmasligini ta’minlash yetarlimi? Agar XK-D3 yigindisi K2 dan kup bulsa, unda kredit olishni kiyinlashtirish tadbirlarini kullash lozim.
MB xususiy banklarga beradigan kredit uchun tulanadigan xisob stavkasi protsentini oshiradi. Bunday xolatda TB xam F ga berilgan kredit % ni oshirishlari kerak bulmasa ular xonavayron buladilar. Kuyidagi shartni kabul kilamiz: a) MB-TB kredit xisob stavkasining 1 protsentli usishi TB-F kredit stavkasining 1 protsentga oshiradi; b) bank xisoblash shuni kursatadiki, TB-F kredit protsenti 1% ga oshganda, F bankdan oladigan karzlarni 2,5 mld sumga kamaytirishadi.
Xususiy banklar TB-F krediti protsenti XK-D3 ning K2 dar ortik mikdordagi F oladigan karzni kamaytirish uchun kanchaga oshishi kerakligini xisoblang.
MB-TB kreditlari buyicha xisob stavkalari (X1) 60%, TB-F kredit buyicha protsent (P1)-7%. X2 va P2- markaziy va xususiy banklar stavkalari oshirilgandan keyin kancha buladi?
Shunday kilib, kredit uslublari yordamida ishlab chikaruvchilardagi kapital massasi kamayadi va buning okibatida ishlab chikarish xajmi kamyadi.