Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti

Vaziyatli topshiriq.
Pul bozori va protsent normasi
Topshirikda pulga bulgan talabning ikki turi urtasidagi fark, protsentning tez pulga aylantirish mumkin bulgan molni (likvidik) ta’siri, maxsulot va moliya bozori urtasidagi bogliklik, pul masalasi usishining ular urtasidagi uzaro muvozanatiga ta’siri kurib utiladi.
Topshirikni umumiy bajarish tartibi kuyidagicha.
Operatsion va spekulyativ chegaralari belgilangan xolda pulga talabning egri chizigi beriladi.
Muomaladagi pul massasi mikdori davlat tomonidan aniklanadigan paytdagi bank protsentining muvozanat normasi belgilanadi. Sung xukumat ishlab chikarishni ragbatlantirish maksadida pul taklifini oshiradi. Bu protsent stavkasining kamayishiga olib keladi. Lekin aynan bu omil ta’sirida tovar bozorlarida investitsion talab uzgaradi. Pulning arzonlashuvi investitsiyalarning oshishiga olib keladi va bu multiplikator ta’sirida daromadlarning kupayishiga olib keladi. Agar shunday bulsa, unda pulga talab yana oshadi uning egri chizigi siljiydi. Buning natijasida protsent resurs narxi sifatida oshadi. Kreditlar kimmatlashdi, investitsiyalar kamayadi va xar ikkala bozorda protsent, investitsiyalar, pul talabi va taklifi urtasida yangi muvozanat barkaror topadi.
Shunday kilib, topshirikni bajarish tartibi yana shunday.
Protsent normasidan boglik bulgan pulga tulab koordinatalar tizimida kuyidagi nuktalar tuplami yordamida beriladi: pul massasi M, birl. (absissalar uki); prsent stavkasi R, % (ordinatalar uki).

M, birligi	3	5	8	10	13	17
R, %	11	8	6	5	4	3

Shunga e’tibor beringki, talab egri chizigi M₃ nuktasiga nisbatan chaprokdagi bushlikka alokasi yuk, ya’ni bu yerda pulga talab rotsentdan boglik emas. Ana shu oralikda tranzaksion va spekulyativ pulga talablar urtasidagi fark namoyon buladi. Bu farkni tushuntirib bering.

Pulga talab davlatning muomalaga pul massasini chikarish xisobidan koplanadi. Pul taklifi R dan boglik emas, protsentga nisbatan uzgaruvchanlikka ega emas, ya’ni bu OR ukiga parallel tugri chizik. Masalada M₈ shartli pul birligini tashkil etadi. Grafikda pulga talab va taklifning muvozanat nuktasini Ye toping. Bu nuktaga muvozanat narx – protsentning aynan darajasi tugri keladi.
Ishlab chikarishni ragbatlantirish uchun davlat pul massasini 2 shartli pul birligiga oshiradi. M₁ yangi xajmga boshka protsent stavkasi tugri keladi, ya’ni muvozanat nuktasi uzgaradi. Shu Ye₁ nuktasini aniklang va protsent uzgarish (dinamikasi) yunalishini tushuntirib bering.
Pul bozori maxsulot bozori bilan uzaro bogliklikda. Maxsulot bozorida protsent stavkasidan investitsiyalar talab boglik. Aloxida chizmada investitsion talab I (absissalar uki) va protsent normasi R (ordinatalar uki) bogliklik grafigini tuzing.
Funksiya nuktalar tuplami bilan beriladi:

I pul birligi	2	3	4	5	7	10	14
R, %	11	8	6	5	4	3	2

Shu garfikda boshlangich R darajasiga mos (Ye nukta pul bozori chizmasida) va yangi R (Ye₁ nukta) nuktalarini belgilang. Protsentning kamayishi kreditning arzonlashuvi va kimmatbaxo kogozlar kursining oshishi natijasida investitsiyalar usishiga olib keladi. Ya’ni pul bozoridagi uzgarishlar maxsulot bozoriga impuls beradi. Grafik asosida investitsiyalar usuvini aniklang.
Agar ishlab chikarishga kuyilmalar oshsa, maxsulot ishlab chikarish usadi, natijada jamiyatda daromad massasi kupayadi. Investitsiyalar usuvi daromadga multiplikativ, kupaytirilgan ta’sir kursatadi. Ya’ni daromad DI boshlangich kuyilmalar uzgarishi I va multiplikator koeffitsienti MULT kupaytmasiga teng (ΔDI=DI∙MULT).
MULT mikdori 4 ga teng.
Shu shartlar asosida daromad usuvi darajasini aniklang.
Daromad oshish natijasida moliya bozorida ilgarigi protsent stavkasi saklangan xolda pulga talab oshadi. Bu talab egri chizigi buylab xarakat emas, balki egri chizikning uzining siljishini bildiradi. Grafikning xar bir nuktasi uchun pulga talab daromad usuvi mikdorida oshadi degan shart kabul kilamiz. Unda grafik DI ga teng bulgan masofada ungga siljiydi.
Kursatilgan shartlar asosida pulga bulgan talab funksiyasining yangi grafigini tuzing.
Pul massasi uzgarmagan xolda talab oshganligi uchun, bozor bu xarakatga pul baxosining – protsent stavkasining oshishi bilan javob beradi. Pul yangi ishlab chikarish vositalari, iste’mol mollari, xizmatlar xarid kilish, ish xaki berish uchun zarur. Firmalar va uy xujaliklarning tez pulga aylantirish mumkin bulgan moli yetishmagan takdirda, ular balki karz olish uchun murojaat etadilar. Banklar esa bunday talab oshishidan foydalanib, kredit proporsentini kutaradilar.
Pulga talab va taklif ularning M₁ massasi sharoitida balanslashtiradigan yangi protsent stavkasini va Ye₂ muvozanat nuktasini aniklang.
Agar protsent normasi oshsa, uni tovar bozorida investitsiyalarga bulgan talab tushadi. Urnatilgan protsent darajasiga asoslanib yangi investitsion talabni aniklang. Shuni ta’kidlaymizki, bunday xolda investitsiyalarga egri chizigining siljishi emas balki shu egri chizik buylab xarakat sodir buladi. Chunki I ning R ga boglik emasligi uzgarmagan, fakat R mikdori kamaygan xolos.
Shunday kilib, davlat tomonidan pul massasini oshirish yuli bilan berilgan boshlangich impuls moliya va tovar bozorlaridagi konyukturaning bir kancha uzaro boglik bulgan uzgarishlariga olib keladi.