Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»

Fiziokratcha iqtisodiy siyosat. 
Fiziokratlarning mikroiqtisodiy 
nazariyaga qo‘shgan hissasi makroiqtisodiy nazariga qo‘shgan 
hissasidek ahamiyatli emas. Ularning ta’limotiga ko‘ra insoniyatning 
iqtisodiy faoliyatga bo‘lgan ishtiyoqi maksimum manfaat olishga 
qaratilgan bo‘ladi. Bozorda narxlar iqtisodiy faoliyat tufayli 
shakllantiriladi; bu narxlar shakllanishini o‘rganish mumkin emas, 
chunki ular insoniyat xohishidan bog‘liq bo‘lmagan tabiiy qonunlar 
asosida shakllanadi. Fizioktarlar narxlar shakllanishining yagona 
nazariyasini yaratishmagan bo‘lishsa ham, ammo erkin raqobat eng 
muqobil narxni belgilashiga va shaxslar o‘zlarining shaxsiy manfaatlari 
ketidan quvishi jamiyatga ham foyda keltirishiga ishonishgan. Bundan 
tashqari sof mahsulotning yagona manbayi qishloq ho‘jaligida ekanligi, 
soliq yuki ko‘pchiligi yerdan foydalanilganlik uchun olinadigan soliqqa 
to‘g‘ri keladi deb xulosa qilishgan. 
Fiziokratlar inson xohishiga bog‘liq bo‘lmagan tabiiy tartib 
mavjudligiga ishonishgani uchun, ular iqtisodiyotni o‘z o‘zini 
boshqaruvchi tizim deb hisoblaydilar va merkantilistlarning davlat 
nazorat qilish kerak degan g‘oyalarini rad etadi. Hukumat uchun eng 
yaxshi siyosat “laissez faire”, ya’ni hech narsaga aralashmaslik 
siyosatiga amal qilishdir. Bu Adam Smit va undan keyingi iqtisodchilar 
uchun ham G‘arb sivilizatsiyasi shakllanishida juda katta ahamiyatga 
egadir. Fiziokratlar ta’kidlashicha, iqtisodiy o‘sishining asosiy to‘sig‘i 
merkantilistlarning ichki va tashqi savdoni nazorat qiluvchi siyosatidir. 
Ular, ayniqsa, merkantilistlarning soliq tizimiga qarshi chiqishdi va 
yerga yagona soliq qo‘llanishini yoqlab chiqdilar. Albatta, ularning 
ta’limotiga ko‘ra har qanday soliq ohir oqibatda baribir yerga borib 
tushadi, 
lekin 
shu 
jarayonda 
iqtisodiyot 
tizimida 
ayrim 
nomutanosibliklarni keltirib chiqaradi. 
Fiziokratlar 
hukumatning 
g‘alla bilan bog‘liq qarordan 
qoniqmadilar, chunki bu qaror Fransiya g‘alla eksportiga qo‘yilgan taqiq 
edi. Ularning fikricha, bu qaror Fransiyada g‘alla narxini past darajada 
ushlab turadi va shuning uchun qishloq xo‘jaligi rivojiga to‘siq bo‘ladi. 
Fiziokratlar manufakturaning rivojlanishini taxmin qila 

---

164 
olishmaganligi sababli, hukumatning qishloq xo‘jaligidagi olib 
borayotgan siyosati yiriklashib, mamlakatni bamisoli rivojlanishga olib 
keladi degan xulosaga kelishgan. Qishloq xo‘jaligiga asoslangan 
Fransiya iqtisodining boyligi va qudrati o‘sishiga ishonishgan. 
Merkantilistlar sof mahsulot ayirboshlash, xususan ayirboshlashning 
xalqaro shakllari natijasida yuzaga keladi, shuning uchun siyosat qulay 
savdo balansini ta’minlashga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak deb 
ta’kidlashgan. Sof mahsulot faqat qishloq xo‘jaligida deb hisoblagan 
fiziokratlar esa qishloq xo‘jaligi bozorga olib chiqadigan tovar 
mahsulotlari ko‘payishiga olib keladi va bu pirovardida iqtisodiy o‘sish 
yuqori bo‘lishiga ishonishgan
114
.