Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»

13.8.
 
AYIRBOSHLASH TENGLAMASI 
 
M. Fridmen konsepsiyasi garchi o‘ziga 
xosligi bilan ajralib tursa ham, u pulning 
miqdoriy nazariyasiga asoslanadi. Pul massasi 
ko‘paysa, baholar o‘sadi, va aksincha, pul 
massasi kamaysa, baholar pasayadi, ya’ni 
boshqa barcha sharoitlar bir xil bo‘lganda 
tovarlarning baholari pul miqdoriga mutanosib 
tarzda o‘zgaradi. 
Tovar aylanishini ta’minlovchi naqd pul 
taxminan bir yillik daromadning o‘ndan bir 
qismini tashkil etadi, deb faraz qilaylik. 
Boshqacha aytganda, pul yiliga o‘n marta 
aylanadi. Pul bir yilda 10 marta aylansa, unda misol uchun 10 mln. 
so‘mlik bir yillik daromadni (mahsulotni) sotish uchun muomalada 1 
mln. so‘m bo‘lishi kerak. Agar muomaladagi pul miqdori 1 mln. 
so‘mdan 2 mln. so‘mga ortsa, unda (boshqa shartlar o‘zgarmagan holda) 
baholar ham ikki barobar oshadi. 
Bunday bog‘liqlik, ya’ni muomaladagi pulning miqdori bilan 
mamlakat doirasida sotilgan tovar va xizmatlarning umumiy miqdori 
o‘rtasidagi bog‘liqlik 
Irving Fisher
ning 
ayirboshlash tenglamasida 
ifodalanadi: 
M • V = P • Q, 
bu yerda, M – pul miqdori; V – muomaladagi pulning aylanish 
tezligi; R – baholar darajasi; Q – ishlab chiqarilgan tovar va 
xizmatlarning miqdori. 
Tenglamaning chap tomonidagi M • V jami ishlab chiqarilgan 
tovarni sotib olishga ketgan xaridorlarning umumiy sarflarini va pulning 
aylanish tezligini bildirsa, o‘ng tomonidagi P • Q esa, ushbu 
ayirboshlanadigan tovarlar miqdori va baholar darajasini bildirdi. Agar 
M • V bir yilda ishlab chiqarilgan tayyor mahsulotlarga sarflangan 
umumiy xarajatlar bo‘lsa, unda u nominal sof milliy mahsulotga (SMM) 
teng bo‘lishi kerak, ya’ni 
SMM = P • Q. 

---

335 
Ayirboshlash tenglamasi funktsional bog‘liqliklarni ancha aniq 
tasavvur etishga imkon beradi. Agar pul massasi ortsa yo (R) baholar, 
yo (Q) ishlab chiqarish miqdori o‘zgaradi. 
Klassiklar muomaladagi pulning aylanish tezligi (V), va ishlab 
chiqarilgan mahsulotlar miqdori (Q) pul massasi (M) o‘zgarishiga 
bog‘liq emas deb hisoblaganlar. Ularning fikriga ko‘ra, ishlab 
chiqarishning real miqdori davlatning mehnat resurslari holati bilan, 
ishlab chiqarish quvvatlari bilan aniqlanadi, pulning aylanish tezligi esa 
ishchilarga har yili to‘lanadigan ish haqi miqdoriga o‘xshash omillar 
bilan ifodalanadi. 
Monetaristlar juda ko‘p amaliy materiallarga asoslangan holda (bu 
haqida yuqorida aytib o‘tildi) pul taklifi nominal SMM ishlab 
chiqarishda hal qiluvchi omil hisoblanadi, deb xulosa qiladilar.