N.Ə. SƏLİmova, B.Ş.ŞAhpəLƏngova

6.3.2. Metanolun oksidləşdirici dehidrogenləşdirilməsi 
ilə formaldehidin istehsal texnologiyası 
Metil  spirtinin  oksidl
əşdirici  dehidrogenləşdirilməsi  ilə 
formaldehidin istehsalı prosesinin texnoloji sxemi 
şəkil 6.4 – də 
göst
ərilmişdir. Tərkibində 10-12% su olan metanol  1 bakından 
2 buxarlandırıcısına  verilir. Oraya paylayıcı qurulu
ş vasitəsilə 
tozlardan  v
ə  digər  çirkləndiricilərdən  təmizlənmiş  hava  da 
verilir.  Hava  buxarlandırıcının  a
şağı  hissəsindən  metanolun 
sulu  m
əhlulu  içərisindən  barbotaj  olunaraq  metanol  buxarları 
il
ə  doydurulur.  Bu  zaman  bir  litr  buxar–hava  qarışığının 
t
ərkibində 0,5 qram metanol olmalıdır. Qarışığın belə tərkibdə 
saxlanılması  prosesin  partlayı
ş  təhlükəsi  yaratmadan  normal 
şəraitdə aparılmasına imkan yaradır. Ona görə də buxarlandırıcı 
sistemin  i
şi  tam  avtomatlaşdırılmışdır:  buxarlandırıcıda 
mayenin  s
əviyyəsi,  temperaturu  (48—50°С)  və  havanın 
verilm
ə sürəti sabit saxlanılır ki, bunun da hesabına reaktorda 
yaranan adiabatik rejimd
ə lazım olan temperatur və konversiya 
d
ərəcəsi əldə olunur. 
Buxar – hava qarı
şığı buxarlandırıcının yuxarı hissəsində 
yerl
əşən  damcıtutanı,  sonra  da  3  qızdırıcısını  keçərək  4 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
199 
reaktorunun  katalizator  yerl
əşən  orta  hissəsinə  daxil  olur. 
Reaksiya  qazları  d
ərhal  5  kontaktaltı  soyuducuya  (reaktorla 
birlikd
ə quraşdırılır) düşür ki, burada qarışığın tez soyudulması 
ba
ş  verir  və  formaldehidin  parçalanmasının  qarşısı  alınır.  5 
soyuducusunda  reaksiya  m
əhsulları su ilə soyudulur, bu halda 
alınan  su  buxarından  daxil  olan  qarı
şığın 3 istidəyişdirici və 2 
buxarlandırıcıda qızdırılması üçün istifad
ə olunur. Soyudulmuş 
reaksiya  qazları  bo
şqablı  kalon  tipli  6  absorberinə  daxil  olur. 
Bo
şqablarda  maye  səviyyəsi  çıxardıla  bilən  və  ya  daxili 
soyuducuların  köm
əyi  ilə  soyudulur  (sxemdə  göstərilməyib). 
Absorber  el
ə  miqdar  su  ilə  soyudulur  ki,  kalonun  kubunda  
36—37%-li 
formalin 
m
əhlulu  alına  bilsin.  Reaksiya 
m
əhsullarının  absorbsiyası  və  ayrılması  prosesi  2  müxtəlif 
üsulla  h
əyata  keçirilir.  Onlardan  birində  absorberdə  həm 
formaldehid,  h
əm  də  reaksiya  məhsulları  içərisində  qalan, 
reaksiyaya  girm
əyən  metanol  udulur.  Bu  halda  absorberin 
yuxarı  bo
şqabını  duzlu  su  ilə  soyudurlar,  7  kalonu  isə  qazın 
sanitar 
t
əmizlənməsinə  xidmət  edir  və  metanolsuz 
formaldehidin  alınması  üçün  qarı
şıq  əlavə  rektifikasiya 
kalonunda  qovularaq  metanoldan  azad  olunmalıdır. 
İkinci 
üsulda  absorberd
ə  daha  çox  formaldehid  udulur  və  o  halda  7 
kalonunda    is
ə  metanolun  absorbsiyası  gedir,  ondan  da  suyu 
ayıraraq metanolu yenid
ən prosesə qaytarırlar. 
H
ər  iki  halda  6  absorberinin  kubundan  çıxan  formalin  8 
soyuducusunda soyudulur v
ə 9 tutumuna toplanır. 
 
 
 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
200 
 
 
6.4. Etilen oksidinin istehsalı. 
 
Etilen oksidi üzvi sintezin etilen 
əsasında istehsal olunan 
ən  böyüktonnajlı  məhsullarından  biridir.  Etilen  oksidinin 
tör
əmələri  (qlikollar  və  onların  efirləri,  etanolaminlər,  səthi 
aktivoksietill
əşmiş  məhsullar)  antifrizlərin,  sintetik  liflərin, 
sintetik  kauçukların,  plastik  kütl
ələrin,  partlayıcı  maddələrin 
istehsalı,  neftin  hasili  v
ə emalı proseslərində, təbii qazların və 
neft  emalı  qazlarının  t
əmizlənməsində  geniş  istifadə  olunur. 
I 
1 
 
    
  2 
 3 
4 
 
 
 
5 
 6   
 
VI 
V 
IV 
III 
II 
IV 
7 
  8 
9 
ə
kil 6.4. Formaldehidin istehsalı prosesinin 
texnoloji sxemi. 
1  –  basqı  ç
ə
ni;  2  –  buxarlandırıcı;  3  –  qızdırıcı;  4  – 
reaktor;  5,  8  –    soyuducular;  6  –  absorber;    7  – 
skrubber; 8 – tutum; I – metanol; II – hava; III – çıxan 
qazlar; IV – su; V – tullantı sular; VI – formalin.  
 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
201 
Etilen  oksidinin  bel
ə  böyük  həcmdə  istifadə  olunması  onun 
böyük miqdarda istehsalını t
ələb edir.   
Müasir  dövrd
ə  etilen  oksidinin  istehsal  həcmi  5  mln.ton 
t
əşkil edir və onun istehsal miqyası getdikcə artmaqdadır. Odur 
ki,  müasir  kimya  s
ənayesinin  qarşısında  etilen  oksidinin 
istehsalı  prosesinin  intensivl
əşdirilməsi  üsullarının,  məhsulun 
keyfiyy
ətinin  yaxşılaşdırılması,  onun  istehsalına  sərf  olunan 
x
ərclərin  azaldılması  yollarının  işlənib  hazırlanması  kimi 
mühüm v
əzifələr durur. 
Etilen  oksidi 
ən  reaksiya  qabiliyyətli  üzvi  maddələrdən 
biri olub, kimya s
ənayesində mühüm maddələrin – etilenqlikol, 
polietilenqlikol,  etanol,  formaldehid  v
ə  çoxlu  sayda  digər 
çoxtonnajlı  kimy
əvi  məhsulların  alınmasında  geniş  istifadə 
olunur. Müasir kimya s
ənayesində etilen oksidinin alınmasında 
üç 
əsas üsuldan istifadə olunur:  etilenin katalitik oksidləşməsi, 
etilenin katalizatorsuz oksidl
əşməsi və etilenxlorhidrin üsulu ilə 
etilen  oksidinin  alınması.  Bu  üsulların 
əsas  göstəricilərinin 
müqayis
əsi  göstərir ki, etilenxlorhidrin üsulu iqtisadi baxımdan 
ən  əlverişli  üsuldur.    Lakin  etilenxlorhidrin  üsulunda  xammal 
kimi  xlordan  istifad
ə  olunduğuna  görə  xlora  davamlı 
materiallardan  v
ə  futerlənmiş  xüsusi  konstruksiyaya  malik 
reaktorlardan istifad
ə olunması lazım gəlir, həmçinin də xlor ilə 
i
ş  zamanı  bir  sıra  təhlükəsizlik  texnikası  qaydalarına  da  ciddi 
n
əzarət  olunmalıdır.  Etilen  oksidinin  katalitik  üsulla  alınması 
zamanı bu t
ələblər lazım olmur, lakin böyük miqdarda elektrik 
enerjisi v
ə proses üçün etilenin yüksək təmizlikdə olması tələb 
olunur.  Katalizatorsuz  üsulla  etilenin  oksidl
əşməsi  ilə  etilen 
oksidinin  alınması 
ən  perspektiv  üsul  hesab  olunur,  lakin  bu 
üsul da h
ələ ki yarımsənaye tətbiq sahəsi mərhələsindədir.  
 
6.4.1. Etilen oksidinin fiziki və kimyəvi xassələri. 
Etilen  oksidini  ilk  d
əfə  1859-cu  ildə  fransız  kimyaçısı  
Adolf   
Şarl Vürs almış və onun əsas xassələri haqqında məlu-
mat  vermi
şdir.  Etilenqlikol  törəmələrinin  tədqiqi  ilə  məşğul 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
202 
olan  Vürs  kalium  hidroksid  m
əhlulu  ilə  etilenxlorhidrinə  təsir 
etm
əklə  etilen  oksidi  almış  və  müəyyən  etmişdir  ki,  yeni 
birl
əşmənin qaynama temperaturu  +13,5° - dir və bu birləşmə 
su  il
ə  bütün  nisbətlərdə  qarışır,  natrium  sulfat  ilə  reaksiyaya 
girib  t
əravətləndirici  iyə  malik  olan  kristallik  maddə  əmələ 
g
ətirir,  gümüş  nitratın  sulu  məhlulunu  reduksiya  edir,  amma 
ammonyakın efir m
əhlulunun təsiri ilə kristallik çöküntü əmələ 
g
ətirmir. 
Etilen  oksidi 
2
4
С Н О   tsiklik  sad
ə  efirlərə  aiddir  və 
qurulu
ş formulu aşağıdakı kimidir: 
H C
2
CH
2
O
 
Üçüzvlü  epoksid  tsiklinin 
əmələ  gətirdiyi  gərginlik 
hesabına  etilen  oksidi  v
ə  digər  ona  oxşar  birləşmələr  yüksək 
reaksiya  qabiliyy
ətinə  malik  olurlar.  Adi  temperaturda  və 
t
əzyiqdə etilen oksidi qaz şəklində olur. Aşağı temperaturlarda 
etilen  oksidi  spesifik  efir  iyin
ə  malik  asanuçucu  rəngsiz 
mayedir  (qaynama  temperaturu  10,7
0
С; donma temperaturu  – 
113,3°
С);  7  molekula  su  ilə  hidrat  əmələ  gətirir  (ərimə 
temperaturu  12,8°
С).  Etilen  oksidinin  molekula  çəkisi  44,054 
q/mol. Etilen oksidi su il
ə istənilən nisbətdə qarışır və hava ilə 
partlayı
ş  törədən  qarışıq  əmələ  gətirir.  Etilen  oksidi  insektisid 
v
ə bakterisid xassələrə malikdir.  
T
əmiz  etilen  oksidi  elektrik  cərəyanını  keçirmir,  lakin 
duzları özünd
ə həll edərək (məsələn, natrium xlorid və xüsusən 
d
ə  kalium  nitratı)  elektrik  cərəyanını  keçirən  məhlul  əmələ 
g
ətirir.  Bir  sıra  tədqiqatçılar  hesab  edirlər  ki,  etilen  oksidinin 
sulu m
əhlulu elektrik cərəyanını keçirmir.  Digər tədqiqatçıların 
d
əlillərinə  əsasən,  etilen  oksidinin  sulu  məhlulu  zəif  elektrik 
keçiriciliyin
ə  malikdir,  hərçənd  ki,  bu  müəlliflər  belə 
m
əhlulların  elektrik  keçiriciklərini  ikinci  səbəblərlə,  adətən  az 
miqdarda  tur
şu  qlikollarının  əmələ  gəlməsi  ilə  izah  edirlər. 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
203 
Etilen  oksidinin  dielektrik  keçiriciliyi  –1
0
C-d
ə  13,9,  dipol 
momenti 1,88 – 1,91 D – dır.  
Etilen oksidi 
ən yüksək reaksiya qabiliyyətinə malik olan 
üzvi  birl
əşmələrdən  biridir.  Üçüzvlü  epoksid    tsiklinin  əmələ 
g
ətirdiyi  gərginlik  hesabına  etilen  oksidi  tərkibində  çevik 
hidrogen  atomu  olan  madd
ələri  özünə  birləşdirərək 
β
- 
oksietiltör
əmələri,  həmçinin  də  polimerləşmə  prosesinə  də 
düçar olaraq polimer madd
ələri əmələ gətirə bilər. Etilen oksidi 
katalizator i
ştirakı olmadan 500°С temperatura qədər və ya bir 
sıra  katalizatorların  (aktiv  alüminium  oksidi,  xlorid  v
ə  fosfat 
tur
şuları,  fosfatlar)  iştirakı  ilə  150–300°С  temperatura  qədər 
qızdırıldıqda  böyük  miqdarda  istiliyin  ayrılması  il
ə  dönməyən 
izomerl
əşmə  prosesinə  məruz  qalaraq  asetaldehidə  çevrilir. 
Etilen  oksidinin  hidratasiyası  il
ə  etilenqlikol  alınır.  Etilen 
oksidi  üçlü  aminl
ərin,  qalay  xloridlərin  və  bir  sıra  digər 
katalizatorların    t
əsiri  ilə  polimerləşərək 
[
]
2
2
п
СН
О СН
−
− −
−
 
t
ərkibli polimer maddəsi – bərk ağ rəngli kütlə əmələ gətirmə 
qabiliyy
ətinə  malikdir.  Polimerləşmə  zamanı  çox  böyük 
miqdarda  istilik  ayrılır  v
ə  proses  partlayışla  da  gedə  bilər. 
Yüks
ək molekulalı polioksietilen suda həll olur və buna görə də 
ondan  emulqator  v
ə  qatılaşdırıcı  kimi  istifadə  olunur.  Etilen 
oksidi  h
əm də digər maddələrlə bir çox reaksiyalara girə bilir. 
İndi  isə  etilen  oksidinin  təcrübi  əhəmiyyət  kəsb  edən  reak-
siyalarını n
əzərdən keçirək. 
Etilenin oksidləşmə prosesləri. 
   
C
2
H
4
+O
2
Cu, V
2
O
5,
 550 - 600
0
C
PdCl
2
250
0
C
Ag
250-300
0
t>300
0
C,
 > время
 
контакта
2HCHO
O
2
50-60
0
C
2HCOOH
CH
3
CHO
O
2
50-60
0
C
CH
3
COOH
O
2
>300
0
C
CO
2
 + CO + H
2
O
H
2
C
CH
2
O
CO
2
 + CO + 2H
2
O
 
                                      ................(6.46) 
 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
204 
  Xammala  olan  t
əlabat:  Yüksək  qatılıqda  olmalı, 
qatı
şıqlardan  təmizlənməli,  qurudulmalı,  partlayış  həddi 
intervallarından  k
ənarda  olmalı  (3–30%  С
2
Н
4 
etilen  üçün;  3-
80%  oksidl
ər  üçün).  Konversiya  aşağı  olduğuna  görə  əmtəə 
m
əhsulunun ayrılması ilə bağlı problemin yaranması. 
Olefinl
ərin hidroformilləşməsi (оksosintez) 
CH
3
CH
CH
2
+ CO + H
2
Co, Rh
CH
3
CH
2
CH
2
CHO + CH
3
CH(CHO)CH
3
ROH перв
., 
втор
.
+H
2
 
                                                                  ..........(6.47)   
Etilenin hidroformill
əşməsi: 
         
C
2
H
4
 + CO + H
2
O
Pd
CH
3
CH
2
COOH
 
..........(6.48) 
Spirtl
ərin hidroformilləşməsi 
               
CH
3
OH + CO
CH
3
COOH
Ph
................(6.49) 
 
Spirtl
ərin oksidləşdirici karbonilləşməsi 
      
2CH
3
OH + CO + 0.5 O
2
Cu, Pd
(CH
3
O)
2
CO + H
2
O
 
                                                                            ...............(6.50) 
Metanolun sintezi 
       
CO + 2H
2
Cu-Zn-Al
CH
3
OH
................(6.51) 
 
Olefinl
ərin sənaye oksidləşmə reaksiyalarının əsas tipləri 
v
ə onların aparılma şəraiti, proseslərin katalizatorları:  
birli, ikili ROH 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
205 
 
C
2
H
4
0,5 O
2
250
o
C
Ag
+
H
3
C
C
O
H
ацетальдегид
0,5 O
2
130
o
C, P
=10
 
атм
PdC
l
2
H
2
C
CH
2
O
окись
 
этилена
......(6.52) 
         
    
C
3
H
6
1/2 O
2
200-250
o
C
      Ag
+
H
3
C
H
C
O
CH
2
окись
 
пропилена
        
...........(6.53)   
C
3
H
6
 + 1,5 O
2
Bi- Mo
CH
2
=CHCOOH + H
2
O
......(6.54) 
C
2
H
4
 + 0,5 O
2
 + CH
3
COOH
Pd
CH
2
=CHOCOCH
3
 + H
2
O
 
                                                          .........(6.55) 
     
C
3
H
6
 + ROOH
Mo
CH
3
H
C
O
CH
2
+     ROH
 
.............(6.56) 
Qaz  fazalı  katalitik  prosesl
ər:  150–300
0
С  temperatur 
intervalında v
ə 10–20 аtm. təzyiq altında aparılır. Şəkil 6.5–də 
ümumi  halda  etilen  oksidi 
əsasında  kimyəvi  məhsullar 
sintezinin istiqam
ətləri göstərilmişdir.  
 
 
 
 
Etilen oksidi 
  asetaldehid 
   
propilen oksidi 
 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
206 
 
            Şəkil 6.5. Etilen oksidi əsasında sintezlər. 
CH
2
OH – CH
2
OH 
Etilenqlikol 
 
         Di- v
ə polietilenqlikol 
      
ROCH
2
 – CH
2
OH  
   Etilenqlikol monoefirl
əri 
     
Di- v
ə polietilenqlikol    
          monoefirl
əri 
     
RCOO – CH
2
 – CH
2
OH  
    Etilenqlikolun mür
əkkəb  
      monoefirl
əri 
Polietilenqlikolların 
mür
əkkəb efirləri 
H
2
N – CH
2
 – CH
2
OH 
HN(CH
2
 – CH
2
OH)
2 
N(CH
2
 – CH
2
OH)
3
, 
Etanolaminl
ər 
HOCH
2
CH
2
 –S–CH
2
CH
2
OH   
                Tiodiqlikol 
CH
2
(OH) – CH
2
 – CI  
      Etilenxlorhidrin 
CH
2
(OH) – CH
2
 – CN  
      
Etilensianhidrin 
Sintetik yuyucu vasit
ələr  
CH
3
 – CHO   
asetaldehid 
        CH
2
 – CH
2
  
 O                      O 
        CH
2
 – CH
2       
 
dioksan 
Etilen 
oksidi 
       
İzomerləşmə 
     Dimerl
əşmə  
         
H
2
O 
      
 ROH 
 ROH 
 
        RCOOH 
   RCOOH 
NH
3 
H
2
S 
HCI 
HCN 
    C
n
H
2n+1
OH 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
207 
6.4.2. Etilen oksidinin istehsal üsulları. 
Etilen  oksidinin  alınmasının  etilenxlorhidrin  üsulu  çox 
əvvəllərdən  kimya  sənayesində  tətbiq  olunmuşdur  və  uzun 
zaman  etilen  oksidinin  t
əcrübi  əhəmiyyət  kəsb  edən  yeganə 
alınma üsulu hesab olunurdu.  Lakin çox toksiki xass
əyə malik 
olan  xlor  il
ə  istehsal  üsulu  etilen  oksidinin  daha  təhlükəsiz 
dig
ər  alınma    üsullarının  axtarışının  vacib  olduğunu  göstərdi. 
Keç
ən  əsrin  30-cu  illərindən  başlayaraq  etilenin  katalitik 
oksidl
əşmə proseslərinin tədqiqinə başlandı. Hal–hazırda etilen 
v
ə  etanın  etilen  oksidinə  katalizatorsuz  oksidləşmə  prosesləri 
i
şlənib hazırlanır.  
Etilenxlorhidrin vasitəsilə etilen oksidinin sintezi 
Etilen  oksidinin  xlorhidrin  üsulu  il
ə  istehsalı  prosesi  3 
m
ərhələdə aparılır: 
1)
 
Etilenxlorhidrinin alınması; 
2)
 
Etilenxlorhidrinin q
ələvi ilə təsirindən etilen oksidinin 
alınması; 
3)
 
Etilen oksidinin t
əmizlənməsi. 
Prosesin birinci m
ərhələsində xlor və etilen su içərisindən 
buraxılır. Bu halda xlor hidroliz
ə uğrayır: 
HCI
HCIO
O
H
CI
+
→

+
2
2
................(6.56) 
Bel
əliklə,  xlorun  su  içərisindən  buraxılması  zamanı 
t
ərkibində  xlorid,  hipoxlorit  turşuları  və  molekulyar  xlor  olan 
xlorlu  su  alınır  ki,  onun  da  nisbi  miqdarı  xlorun  suda  udulma 
d
ərəcəsindən asılı olaraq artır. Əgər suda az miqdarda xlor həll 
olarsa  onda  o  tamamil
ə  hidrolizə  uğrayar,  xlorun  suda 
qatılı
ğının  artması  ilə  onun  hidroliz  olunma  dərəcəsi  azalır.  
Əmələ 
g
ələn 
hipoxlorit 
tur
şusu 
etilen
ə 
birl
əşərək 
etilenxlorhidrin 
əmələ  gətirir.  Etileni  xlorlu  suya  buraxdıqda 
h
əmişə eyni zamanda 2 reaksiya gedir:  
1.  Etilenin  hipoxlorit  tur
şusu  ilə  qarşılıqlı  təsirindən 
etilenxlorhidrinin 
əmələ gəlməsi; 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
208 
          
OH
CH
CICH
CH
CH
HCIO
2
2
2
2
−
→

=
+
........(6.57) 
2.  Etilenin  h
əll  olmuş  molekulyar  xlorla  qarşılıqlı 
t
əsirindən dixloretanın əmələ gəlməsi:
     
 
     
2
2
2
2
2
Cl
CH
CH
CH Cl
CH Cl
+
=
→
−
...........(6.58) 
Suda etilenxlorhidrinin qatılı
ğının artması ilə əmələ gələn 
dixloretanın  nisbi  miqdarı  artır,  bel
ə  ki,  eyni  zamanda 
hidrogenxloridin  qatılı
ğı  da  artır,  ona  görə  də  etilen  ilə 
reaksiyaya  daxil  olub  dixloretan 
əmələ  gətirən,  dissossasiya 
olunmayan  xlorun  miqdarı  da  artır.  Yüks
ək  qatılıqlı  etilen-
xlorhidrinin  duru  m
əhlullardan  ayrılması  bir  çox  çətinliklərlə 
ba
ğlıdır.    Etilenxlorhidrin  (qaynama  temperaturu  129°С)  və 
suyun  qaynama  temperaturları  arasında  xeyli  f
ərq  olmasına 
baxmayaraq onları adi rektifikasiya üsulu il
ə ayırmaq mümkün 
deyil,  çünki,  onlar  t
ərkibində  41%  etilenxlorhidrin  olan  və 
98°
С–də  qaynayan  azetrop  qarışıq  əmələ    gətirirlər.  Ona  görə 
d
ə  rektifikasiya  üsulu  ilə  ən  yaxşı  halda    etilenxlorhidrinin  
41%–li sulu m
əhlulunu ayırmaq mümkündür. Təcrübədə etilen 
oksidinin  alınması  prosesinin  ikinci  m
ərhələsində  bilavasitə 
etilenxlorhidrinin durula
şdırılmış məhlulundan istifadə olunur. 
 
Etilenxlorhidrinin q
ələvi ilə təsirindən etilen oksidi əmələ 
g
əlir :  
     
2
2
2
4
2
CH Cl CH OH
NaOH
C H O
NaCl
H O
−
+
→
+
+
  
................(6.59) 
Etilen oksidinin çıxımı yan m
əhsulların – durulaşdırılmış 
q
ələvi məhlulu ilə etilenxlorhidrinin sabunlaşma reaksiyası ilə 
etilenqlikolun alınması n
əticəsində xeyli aşağı düşür: 
2
2
2
2
CH Cl CH OH
NaOH
CH OH CH OH NaCl
−
+
→
−
+
 
................(6.60) 
Reaksiyaya  gir
ən  komponentlərin  qatılıqları  nə  qədər 
a
şağı  olarsa  bir  o  qədər  çox  etilenqlikol  əmələ  gələr  və  etilen 
oksidinin çıxımı da bir o q
ədər aşağı olar. Daha əlverişli şərait 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
209 
yaratmaq  üçün  etilenxlorhidrinin  q
ələvi  ilə  emalı  prosesinin 
aparıldı
ğı  reaktorun  aşağısına  su  buxarı  daxil  edilir  və 
etilenxlorhidrinin  4–6%  –li  m
əhlulu  etilenxlorhidrinin  su  ilə 
əmələ  gətirdiyi  azeotrop  qarışığın  qaynama  temperaturuna 
q
ədər qızdırılır. Bu halda buxarın tərkibində etilenxlorhidrinin 
miqdarı 41% –
ə çatır və qələvi ilə emal zamanı kalona suvarma 
kimi  durula
şdırılmış  deyil  qatılaşdırılmış  etilenxlorhidrin 
verilir. 
İstifadə olunan qələvinin qatılığı da yetəri qədər yüksək 
olmalıdır  (40%–li  NaOH  v
ə  ya  30%–li  əhəng  südü  məhlulu). 
Bel
əliklə, reaksiya faktiki olaraq qatılaşdırılmış etilenxlorhidrin 
il
ə  qələvi  arasında  gedir  və  etilenqlikolun  əmələ  gəlməsi 
minimum  h
əddə  düşür.  Şəkil  6.6–da  fasiləsiz  üsulla 
etilenxlorhidrin  vasit
əsilə  etilen  oksidinin  istehsalı  prosesinin 
texnoloji sxemi  göst
ərilmişdir. Poladdan hazırlanmış və içərisi 
tur
şuyadavamlı  kərpiçlə  hörülmüş  3  reaksiya  kalonunda 
etilenin hipoxlorla
şdırılması prosesi həyata keçirilir. Kalon yan 
t
ərəfdən  iki  (yuxarı  və  aşağı  hissələrdə)  birləşdirici  ştuserlə 
t
əchiz  olunmuşdur.  Qazşəkilli  xlor  diffuzor  vasitəsilə  aşağı 
ştuserden  verilir  və  yuxarıdan  verilən  su  içərisindən 
püskürdülür,  etilen  is
ə  aşağıdan  reaksiya  kalonunun  əsas 
hiss
əsinə daxil edilir. Reaksiya aparatının belə quruluşa malik 
olması  reaksiya  m
əhlulunun  intensiv  qarışdırılmasına  və 
sirkulyasiya  olunmasına  imkan  yaradır,  xlorun  hidroliz 
şəraiti 
v
ə hipoxlorit turşusunun etilen ilə qarşılıqlı təsiri yaxşılaşır, bu 
s
əbəbdən  də  dixloretanın  əmələgəlmə  ehtimalı  da  azalır. 
Etilenxlorhidrinin  çıxımını  artırmaq  üçün  3  kalonuna  t
ələb 
olunan  stexiometrik  miqdara  n
əzərən  böyük  artıqlıqda  etilen 
verilir.  Kalondan  çıxan  etilenin  artıq  qalan  miqdarı 
t
əmizləndikdən  sonra  istehsal  tsiklinə  qaytarılır.  Kalondan 
çıxan qazların t
ərkibində etilenlə yanaşı dixloretan buxarları və 
hidrogenxlorid  d
ə  olur  ki,  onlar  da  1  doldurmalı  skrubberdə 
soyuq  q
ələvi  məhlulu  ilə  neytrallaşdırılır.  Bu  halda  eyni 
zamanda dixloretan buxarlarının böyük hiss
əsi kondensləşir və 
i
şlənmiş  qələvi  məhlulu  ilə  birlikdə  1  skrubberindən  2  ayırıcı 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
210 
aparatına  daxil  edilir.    Mayel
ərin  laylara  ayrılmasından  sonra 
dixloretan  t
əmizlənməyə  göndərilir,  işlənmiş  qələvi  isə 
bo
şaldılır.  Sirkulyasiya  olunan  qazların  tərkibində  inert 
qatı
şıqların toplanmaması üçün qazın bir hissəsi fasiləsiz olaraq 
ayrılır,  aktiv  kömür  adsorberind
ə  dixloretan  buxarları 
qalıqlarından t
əmizlənir və sonra da yanacaq kimi istifadə olu-
nur.  Kalonda  alınan  etilenxlorhidrin  m
əhlulu  (4–6%–li  )  4 
reaksiya  kalonuna  daxil  edilir.  4  reaksiya  kalonunda 
etilenxlorhidrin m
əhlulu 100°С temperaturda qələvi məhlulu ilə 
(30%–li 
əhəng südü ilə) emal olunur. Reaksiya kütləsi kalonun 
a
şağı hissəsinə verilən su buxarı ilə qızdırılır. Etilenxlorhidrinin 
sabunla
şması  nəticəsində  alınan  etilen  oksidi  yan  məhsulların 
(dixloretan,  asetaldehid)    buxarları  il
ə  birlikdə  5  defleqmato-
runu keç
ərək su və ya duzlu su ilə soyudulan 7 kondensatoruna 
daxil  olur.  Kondensat  9  bo
şqablı  rektifikasiya  kalonunda 
ayrılır. 9 kalonunun distillatı etilen oksidind
ən ibarət olur ki, o 
da 8 kondensatorunda mayel
əşdirilərək sonrakı istifadə mərhə-
l
əsinə göndərilir. 
Etilenxlorhidrinin 
sabunla
şması  üçün  kalon  tipli 
aparatlardan 
ba
şqa  spiral  tipli  sabunlaşdırıcılar  da 
müv
əffəqiyyətlə  tətbiq  olunur.  Bu  tip  sabunlaşdırıcılarda 
etilenxlorhidrinin 
tam 
sabunla
şdırılması  mümkün  olur. 
Xlorhidrin  üsulu  il
ə  etilen  oksidinin  alınması  prosesində 
etilenin 
ümumi 
çevrilm
ə 
d
ərəcəsi 
95%–
ə 
çatır; 
etilenxlorhidrinin  çıxımı  etilen
ə görə hesablandıqda 80% olur. 
Bir  ton  etilen  oksidinin  alınması  zamanı  200  kq–a  q
ədər 
dixloretan  alınır.  Etilenxlorhidrin  üsulu  il
ə  etilen  oksidinin 
istehsalı  prosesinin  mühüm  çatı
şmayan  cəhəti:  kapital 
x
ərclərinin  yüksək  olması;  böyük  miqdarda  xlor  və  əhəng 
südünün s
ərf olunması. Etilenin hava iştirakilə birbaşa katalitik 
oksidl
əşdirilməsi  ilə  etilen  oksidinin  istehsal  üsulu  iqtisadi 
c
əhətdən  daha  əlverişli  üsul  hesab  olunur.  Bu  üsulda  ancaq 
etilen v
ə havadan istifadə olunur, xlor və əhəng sərfinə ehtiyac 
qalmır,  yan  m
əhsul  kimi  dixloretan  əmələ  gəlmir  və  kapital 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
211 
x
ərcləri də xeyli aşağı olur. Odur ki, etilenin havanın iştirakilə 
birba
şa katalitik oksidləşməsi üsulu ilə etilen oksidinin istehsalı 
daha geni
ş yayılmağa başlamışdır.