N.Ə. SƏLİmova, B.Ş.ŞAhpəLƏngova

Etilen  –  C
2
H
4
  –  r
əngsiz, iysiz, havadan bir qədər  yünül, 
suda  pis  h
əll  olan  qazdır.  Onun  qaynama  temperaturu    –
103,9
0
C,  donma  temperaturu  –169,4
0
C.  Havada  z
əif  işıq 
saçaraq yanır. Etilen bir sıra sintetik madd
ələrin alınması üçün 
çox 
əhəmiyyətli  xammaldır,  məsələn,  etilbenzol,  etil  spirti, 
etilen  oksidi,  etilenqlikol  (antifriz),  dixloretan  v
ə    polietilenin 
alınmasında  etilen  çox  qiym
ətli  bir  xammal  kimi  istifadə 
olunur.   
Etilbenzolun  istehsalı  prosesind
ə  ilkin  xammal  kimi 
istifad
ə  olunan  etileni  əsasən  karbohidrogenlərin  pirolizi 
(yüks
əktemperaturlu krekinq) yolu ilə alırlar. Piroliz prosesinə 
t
ərkibində  alkanlar,  tsikloalkanlar,  arenlər  olan  neftin  birbaşa 
qovma  fraksiyaları,  t
ərkibində alkanlar olan təbii və neft səmt 
qazları  düçar  edilir.  Etilen  alçaqmolekullu  alkanların  dehidro-
genl
əşməsi  və  ağır  alkanların  parçalanaraq  bölünməsi 
reaksiyaları  n
əticəsində  alınır.  Etilenin  potensial  çıxımı  ilkin 
xammalın növünd
ən asılıdır. Dünya miqyasında etilen istehsalı 
prosesind
ə istifadə olunan xammal növləri və onların istehsalın 
ümumi balansında payı c
ədvəl 7.1– də göstərilmişdir.  
 
 
 
 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
237 
                                                                                        
                                                                   Cədvəl 7.1 
Etilen istehsalı prosesində istifadə olunan xammal  
 növləri və onların istehsalın ümumi balansında payı 
Xammal 
Etan 
Pr
оpаn 
Butan 
Benzin 
Qazoyl 
Payı, % 
36 
11 
3 
47 
3 
 
Etilenin  istehsalı  prosesind
ə  ən  yaxşı  xammal  parafinlər 
hesab  olunur,  bel
ə  ki,  ilkin  karbohidrogenlərin  tərkibində 
hidrogenin miqdarı artdıqca alkenl
ərin çıxımı artır. 
 
Propilenin disproporsiyalaşması yolu ilə etilenin alınması. 
Propilen  etilenin  istehsalı  prosesind
ə  yan  məhsul  kimi 
alınır.  Buna  gör
ə  də  propilenin  disproporsiyalaşmasına 
əsaslanan «triolefin» adlanan proses işlənib hazırlanmışdır: 
     2 
С
3
Н
6   
→
  
С
2
Н
4  
+  
СН
3
СН=СНСН
3  
........(7.5) 
Reaksiya  oksid  katalizatorlarının  (
Со–Мо  və  ya  W) 
i
ştirakı  ilə  aparılır.  Daşıyıcı  kimi  AI
2
O
3
  –d
ən  istifadə  olunur. 
Yan  m
əhsullar  izomerləşmə,  krekinq  və  sıxlaşma  reaksiyaları 
n
əticəsində yaranır: 
  
СН
3
СН=СНСН
3 
→
  
СН
2
=
СНСН
2
СН
3 
..........(7.6) 
 
СН
3
СН=СНСН
3 
+ 
СН
2
=
СНСН
2
СН
3 
→
 
sıxla
şma məhsulları 
                                                                                                    
....(7.7) 
500
0
К temperaturda propilenin tarazlıq çevrilmə dərinliyi 
45,5  mol.%-
ə  çatır.  Disproporsiyalaşma  reaksiyasında  çıxımın 
azalmasının 
əsas səbəbi izomerləşmə reaksiyalarıdır. Reaksiya 
şəraitinin  seçilməsi  ilə  krekinq  və  sıxlaşma  reaksiyalarının 
qar
şısı alına bilir.  
İlkin  propilen  su,  hidrogensulfid,  oksigen,  oksigenli 
birl
əşmələr, metilasetilen və propadiendən tam təmizlənməlidir. 
Proses  66–260°C  temperaturda,  1,4–4  MPa
 
t
əzyiq  altında, 
xammalın  yüks
ək  sürətlə  verilməsi  ilə  həyata  keçirilir. 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
238 
Disproporsiyala
şma prosesi yüksək seçiciliklə aparılır: etilen və 
butilenl
ərin  cəmi  miqdarı  çevrilən  propilenə  görə  95  –  97%, 
propilenin konversiyası is
ə  40 – 45 % -ə çatır.  
 Etilenin təmizlənməsi. 
Xlorla
şma prosesinə verilən etilen əvvəlcədən H
2
S,  CO
2
, 
CO,  C
2
H
2
    v
ə  oksigendən  təmizlənməlidir.  Bu  qarışıqların 
ayrılması  etilenin  istehsal  prosesinin  müxt
əlif  mərhələlərində 
h
əyata  keçirilə  bilər.  H
2
S,  CO
2 
v
ə  üzvi  kükürdlü  birləşmələri 
xüsusi skrubberl
ərdə qaz – sulu qələvili (adətən 10%-li NaOH 
m
əhlulu  ilə)  yuma  üsulu  ilə  təmizləyirlər.  Bu  halda  aşağıdakı 
reaksiyalar ba
ş verir: 
H
2
S + 2NaOH 
→
 Na
2
S + 2H
2
O ..............(7.8) 
CO
2
 + 2NaOH 
→
 Na
2
CO
3
 + H
2
O.............(7.9) 
    COS + 4NaOH 
→
 Na
2
CO
3
 + Na
2
S+ 2H
2
O......(7.10) 
    CS
2
 + 6NaOH 
→
 Na
2
CO
3
+ 2Na
2
S+ 3H
2
O.......(7.11) 
İkimərhələli  qələvili  yuma  prosesi  nəticəsində  kükürdlü 
birl
əşmələrin miqdarı 0,0001% - ə qədər, CO
2
-nin  miqdarı  is
ə 
0,001%  - 
ə  qədər  azalır.  Asetilendən  təmizlənmə  prosesi  isə 
a
şağı  temperaturlarda  ya  asetonla  yuma  ilə,  ya  da  selektiv 
hidrogenl
əşdirmə  yolu  ilə  həyata  keçirilir.  Piroliz  qazlarının 
t
ərkibində  asetilen  karbohidrogenlərinin  miqdarı  0,1–1% 
h
ədlərində  dəyişir.  Təmizlənmə  zamanı  etilenin  tərkibində 
asetilen karbohidrogenl
ərinin miqdarı 0,001–0,002% - dən artıq 
olmamalıdır.  Asetilenin  selektiv  hidrogenl
əşmə  yolu  ilə 
t
əmizlənməsi aşağıdakı reaksiya üzrə baş verir: 
     
С
2
Н
2
 + 
Н
2
  
→
  
С
2
Н
4
.................(7.12) 
Hidrogenl
əşmə  reaksiyası  zamanı  etilen  həm  də  О
2
    v
ə 
CO
2
 – d
ən də azad olur: 
     
О
2
 + 2
Н
2
 
→
 2
Н
2
О..................(7.13) 
  
СО + 3Н
2
 
→
  
СН
4 
+ 
Н
2
О..........(7.14) 
Hidrogenl
əşmə prosesində kizelqur üzərinə hopdurulmuş 
nikel, aktiv kömür üz
ərinə hopdurulmuş polladium və ya AI
2
O
3 
üz
ərinə  hopdurulmuş  platin
 
katalizatorlarından  istifad
ə  olunur. 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
239 
Hidrogenl
əşdirici  agent  kimi  metan–hidrogen  fraksiyasından 
istifad
ə  olunur.  Hidrogenləşmə  prosesi  2–3  MPa
 
t
əzyiqdə, 
100
0
C  –  d
ən    180–200°C  –yə    qədər  temperatur  intervalında 
gedir. 
Xlor: Havadan a
ğır, zəhərli qazdır. Texniki xlorun tərkibi  
(h
əcm % - i ilə): Cl
2 
–  85%,  CO
2 
–  1,2%,  H
2 
–  0,3%,    N
2     
– 
0,5%.    S
ərbəst  xlor  iki      atomlu    molekuldan  ibarət  olan  
sarımtıl  ya
şıl rəngli,  kəskin  iyli qazdır və tənəffüs  yollarının 
iltihabına  s
əbəb  olur.    Ərimə  temperaturu  –  101
0
C,  qaynama 
temperaturu –34
0
C –dir. Bir h
əcm suda təxminən iki həcm xlor 
h
əll olur. Əmələ gələn məhlula  çox vaxt  xlorlu su da deyirlər. 
Xlorun  s
ənayedə  istehsalının  əsas  üsulu  kalium 
xloridin(KCI)  qatı  m
əhlulunun  elektrolizi  prosesinə  əsaslanır. 
Laboratoriyada xloru a
şağıdakı üsullarla almaq olar: 
    MnO
2 
 +  4 HCI  
→
  MnCI
2
  + CI
2
  +  2 H
2
O 
   2 KMnO
4 
+ 16 HCI 
→
 2KCI + 2 MnCI
2
 +5 CI
2
 + 8 H
2
O 
   KCIO
3
 +  6 HCI  
→
 KCI  + 3 CI
2
 + 3 H
2
O 
K
2
Cr
2
O
7
 + 14 HCI 
→
 2 KCI + 2 CrCI
3
 + 7 H
2
O + 3 CI
2
 v
ə s.
 
                
                                                                 .....(7.15) 
Xlordan  ba
şlıca  olaraq  parça  və  kağız  kütlələrinin 
a
ğardılmasında  və  içməli  suyun  dezinfeksiya  edilməsində, 
habel
ə  də  kimya  sənayesində  geniş  istifadə  olunur.  Xlorun 
kimy
əvi  aktivliyi  çox  böyükdür,  o  adi  şəraitdə  metalların 
dem
ək  olar  ki,  hamısı  ilə  bilavasitə  birləşir.  Bundan  başqa  o 
karbon,  azot  v
ə  oksigen  müstəsna  olmaqla  bütün  qeyri  metal  
elementl
əri ilə də bilavasitə  birləşir.  
Xlor a
şağıdakı xassələrə malikdir: 
1. Xlor il
ə su arasında dönər reaksiya gedir və bu zaman 
iki  cür  tur
şu  –  xlorid  (HCI)    və    hipoxlorit  (HCIO)  turşuları 
əmələ gəlir.  
CI
2 
 +   H
2
O     
→
  HCI   +    HCIO .....(7.16) 
2. Xlorun hidrogen il
ə reaksiyası son dərəcə geniş istifadə 
olunur.  
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
240 
CI
2 
 +   H
2
     
→
 2 HCI   ................(7.17) 
3. Xlorun Ca(OH)
2
 il
ə qarşılıqlı  təsirindən  xlorlu əhəng  
alınır: 
    CI
2 
 + Ca(OH)
2
 
→
 CaCI
2
  +  Ca(CIO)
 2 
 + H
2
O.....(7.18) 
 
7.1.2. Prosesin elmi əsasları 
  Etilenin  birba
şa  xlorlaşdırılması  üsulu  ilə  dixloretanın 
istehsalı  prosesi  ion-katalitik  hallogenl
əşdirmə  reaksiyalarına 
əsaslanır. Reaksiya dönməyən olub, istiliyin ayrılması ilə aşağı 
temperaturlarda    katalizator  i
ştirakı  olmadan  baş  verir.  Etilen 
molekuluna  xlor  molekulasının  birl
əşməsi    böyük    miqdarda 
istiliyin ayrılması il
ə gedir: 
   CH
2
=CH
2
+Cl
2
 
→ СН
2
Сl–СН
2
Сl,  ∆Н = – 48 ккal....(7.19)    
Maye  dixloretan  mühitind
ə etilenin xlorla qarşılıqlı təsiri 
n
əticəsində dixloretanın alınması reaksiyası faktiki olaraq maye 
fazada  gedir.    Bel
ə ki, xlor və etilen dixloretanda həll olur və 
reaksiya  maye  fazada  ba
ş  verir.  Bununla  da  həm  reaksiya 
m
əhsullarının ayrılması, həm də prosesin təhlükəsiz (qazşəkilli 
xlor v
ə etilen partlayış təhlükəlidir) aparılması təmin olunur və 
reaksiya  kütl
əsində  soyuducu  agentə  istilikötürülməsi  şəraiti 
yax
şılaşır.    Reaksiya  istiliyinin  çıxarılması  xeyli  asanlaşır  və 
yerli  qızmaların  qar
şısı  tamamilə  alınır.  Digər  tərəfdən  də, 
dixloretan  mühitind
ə  etilenin  xlorlaşması  prosesi  avtokatalitik 
ba
ş verir və reaksiyanın sürəti qazşəkilli etilen ilə xlor arasında 
ged
ən  reaksiya  sürətindən  daha  yüksək  olur.  Etilenin  xlorla 
birba
şa xlorlaşması zamanı iki qat rabitəyə birləşmə reaksiyası 
(1,2  –  dixloretan)  il
ə  yanaşı  həm  də    əvəzetmə  reaksiyası 
m
əhsulları  –  trixloretan,  tetraxloretan  və  yüksək  polixloridlər 
d
ə əmələ gəlir: 
 
CH
2
=CH
2
+2Cl
2
 
→ СН
2
Сl–СНСl
2
+HCl…..(7.20) 
 
    CH
2
=CH
2
+3Cl
2
 
→ СНСl
2
–
СНСl
2
+2HCl v
ə s........(7.21) 
 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
241 
Əvəzetmə  reaksiyasının  sürəti  temperatur  artdıqca  artır 
(
şəkil 7.1). 
 
 
Şəkil 7.1 – dən görünür ki, —30
0
C – d
ən —20
0
С –yə qə-
d
ər  demək  olar  ki,  ancaq  dixloretan  əmələ  gəlir,  amma 
temperaturu  +20°
С–yə  qədər  artırdıqda  isə  başlıca  olaraq 
trixloretan  alınır.  Temperaturun  sonrakı  artırılması  tetraxlor-
etanın  alınması  il
ə  gedən  daha  dərin  əvəzləyici  xlorlaşma 
reaksiyalarının  getm
əsinə  yol  açır.  Prosesin  limitləşdirilməsi 
Зависимость
 
состава
 
продуктов
 
хлорирования
 
этилена
 
от
 
температуры
76
13,9
3,2
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
245
255
265
275
285
295
Температура
 
хлорирования
, 
К
С
о
д
е
р
ж
а
н
и
е
 
х
л
о
р
п
р
о
и
з
в
о
д
н
о
го
, 
%
Дихлорэтан
Трихлорэтан
Те трахлорэтан
Высш
. 
хлориды
Ряд
5
Ряд
6
Ряд
7
Ряд
8
Ряд
9
 
                       Xlorla
şma temperaturu, 
0
K 
 
Şə
kil 7.1. Etilenin xlorlaşma məhsullarının 
temperaturdan  asılılığı 
  1 – dixloretan;  2 – trixloretan; 3 – tetraxloretan; 
  4 – yüks
ək polixloridlər. 
 
 
X
lo
rt
ö
rə
m
əl
ər
in
in
 tə
rk
ib
i,
 %
  
il
ə 
  
 
 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
242 
kimy
əvi reaksiya tərəfindən həyata keçirilir. Şəkil 7.1–ə əsasən 
dem
ək olar ki, temperatur artdıqca əvəzləyici xlorlaşma reaksi-
yaları sür
ətlənir, temperaturun azaldılması ilə dixloretanın çıxı-
mı artır.  
Reaksiya  mühitin
ə  oksigenin  daxil  edilməsi  alınan 
m
əhsulların tərkibinin kəskin dəyişməsinə səbəb olur. Bu halda 
əvəzləyici  xlorlaşma  məhsullarının  əmələgəlməsi  ləngiyir  və 
h
ətta  dayanır.  Bu  onunla  izah  olunur  ki,  oksigenin  iştirakı  ilə 
z
əncirvari  əvəzetmə  reaksiyaları  qırılır.  Bu  da  dixloretanın 
alınması texnologiyasını sad
ələşdirir.  Odur ki, oksigenin əlavə 
olunması  il
ə  etilenin  xlorla  qarşılıqlı  təsir  reaksiyasının  20—
30°
С temperaturda aparılmasına və reaksiya istiliyinin 0°С–dən 
a
şağı  temperatur  tələb  edən  duzlu  su  ilə  soyutma  aparmadan 
soyuq su il
ə xaric edilməsinə imkan yaranır. Bunun nəticəsində 
prosesin  aparat  t
ərtibatı  sadələşir  və  dixloretanın  da  maya 
d
əyəri aşağı düşür.  
Etilen molekulunda hidrogen atomlarının xlorla 
əvəzedil-
m
əsi  reaksiyasının  oksigenlə  ingibitorlaşdırılması  mexanizmi 
tam  izah  olunmamı
şdır.  Güman  edilir  ki,  əmələ  gələn  xlor 
atomları 
Cl
2
 
→ Cl· + Cl·     ................(7.22) 
oksigen il
ə aşağıdakı sxem üzrə təsirdə olur: 
                       Cl· + 
О
2
 
→ Cl – O – O·   .......(7.23) 
                      Cl – O – O·
→ Cl·            ........(7.24) 
     ClO· + ClO·  
→  Cl
2 
+ O
2
  v
ə s. .......(7.25) 
Bunun n
əticəsində xlor atomlarının sayı xeyli azalır. 
Reaksiyanın  mexanizmi:  Etilen  il
ə xlorun birbaşa təsiri 
zamanı  aralıq 
π
-  v
ə 
σ
  -  kompleksl
ərinin alınması ilə elektrofil 
birl
əşmə  prosesi  gedir.  Prosesin  sürətinin  təyinedici  mərhələsi 
π
-  kompleksinin  çevrilm
ə  mərhələsi  hesab  olunur.  Az 
polyarlı
ğa  malik  olan  mühitlərdə  Lyuis  turşuları  addittiv 
xlorla
şmaya şərait yaradır. Qeyd olunduğu kimi bu halda daha 
çox  FeCI
3
  katalizatorundan  istifad
ə  olunur.  Onun  təsir 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
243 
mexanizmi  etilen  v
ə  xlor  ilə  aşağıdakı  sxem  üzrə  kompleksin 
alınması il
ə baş verir.  
 
  
 
                                                                             ……....(7.26)    
 
FeCI
3
 ancaq 
π
 - kompleksinin 
σ
 - kompleksin
ə keçməsini 
sür
ətləndirmir,  həm  də 
[
FeCI
3
]
CI…CI  kompleksini  d
ə  əmələ 
g
ətirir.  Güman  edilir  ki,  etilenin  bütün  xlorlaşma  reaksiyaları 
(etilen  v
ə  onun  xlorlaşma  məhsullarının  xlorlaşdırılması) 
ardıcıl–paralel  reaksiyaların  mür
əkkəb  sistemi  olub,  maye 
fazada  mür
əkkəb  kinetika  ilə  baş  verir.  7.26.  tənliyi  ilə  baş 
ver
ən katalitik reaksiya olefin, xlor və FeCI
3
–
ə nəzərən birinci 
d
ərəcəli,  əlavə  yan  reaksiyalar  isə  xlora  görə  daha  yüksək 
d
ərəcəli  olur.  Hidrogenin  sonrakı  əvəz  olunması  ilə  yüksək 
xloridl
ərin (trixloretan və sair) alınması prosesi  radikal–zəncir 
mexanizmi üzr
ə gedir, həm də xlorun olefinlərlə qarşılıqlı təsiri 
hesabına z
əncirin böyüməsi artıq aşağı temperaturlarda belə baş 
verir.  
   CH
2
 
=
 CH
2
  +  CI
2
 
→
 CH
2
CI 
−
 C
••••
H
2
  +  
•
CI   …..(7.27) 
Bu  prosesin  getm
əsini  ləngitmək  üçün  temperaturu 
azaltmaq  lazımdır.  Lakin  bu  üsul  t
ətbiq  olunmur,  amma 
z
əncirvari  reaksiyaların  ingibitorundan  istifadə  olunur.  Adətən 
bu  prosesin  ingibitoru  kimi  oksigend
ən  istifadə  olunur. 
Katalizator  v
ə  oksigenin  birgə  təsiri  nəticəsində  etilenin 
əvəzedici    xlorlaşma  reaksiyasının  yan  məhsullarının  şıxımı 
10% – d
ən 0,5 – 2 % – ə qədər azalır. 
 
 
 
 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
244 
7.1.3. Etilenin birbaşa xlorlaşması ilə 1,2- dixloretanın  
alınması prosesinin texnologiyası 
Etilenin birba
şa xlorlaşması ilə 1,2– dixloretanın alınması 
üsulu 
s
ənaye  miqyasında  geniş  yayılmışdır.  Etilenin 
xlorla
şması  ion–katalitik  hallogenləşmə  prosesinə  əsaslanır. 
Əvvəllər  etilenin  qaz  fazada  xlorlaşdırılmasından  istifadə 
olunurdu. Bel
ə şəraitdə proses radikal zəncir mexanizmi ilə baş 
verirdi.  Lakin  mü
əyyən  olunmuşdur  ki,  maye  fazanın 
yaranması  il
ə  proses  kəskin  sürətlənir  və  məhlulda  baş  verir.  
Bu  halda  reaksiyanın  mexanizmi  d
ə  dəyişir.  İlkin  reagentləri 
(etilen v
ə xlor) maye faza içərisindən buraxdıqda xlorun ikiqat 
rabit
əyə  birləşməsi  ilə  1,2  –  dixloretanın  alınması  prosesi 
asanlıqla ba
ş verir. Adətən həlledici kimi elə 1,2 – dixloretanın 
özünd
ən  istifadə  olunur.  Bu  reaksiya  hətta  aşağı  temperatur-
larda bel
ə kifayət qədər tez gedir, ancaq reaksiya aproton turşu 
katalizatorlarının  (FeCI
3
)  i
ştirakı  ilə  daha  da  sürətlənir.  Aşağı 
temperaturlarda  (30
0
C–y
ə  qədər)  xlor  demək  olar  ki,  ancaq  2 
qat  rabit
əyə  birləşir,  amma  daha  yüksək  temperaturlarda  isə 
əvəzləyici  xlorlaşma  reaksiyası  məhsullarının  çıxımı  artmağa 
ba
şlayır.  Reaksiyaya  daxil  olan  reagentlər  nisbətinin  də 
əvəzləyici xlorlaşma məhsulları çıxımına  təsiri  vardır.  
Maye  fazada  xlorla
şma  zamanı  karbonium  ionu  əmələ 
g
əlmir və müsbət yük molekulda yaranır.  
Ümumilikd
ə  etilenin  birbaşa  xlorlaşması  ilə  1,2– 
dixloretanın alınması 2 m
ərhələdən ibarətdir: 
1) 1,2 – dixloretanın  sintezi; 
2) 1,2 – dixloretanın  t
əmizlənməsi. 
Etilenin  birba
şa  xlorlaşdırılması  üsulu  ilə  dixloretanın 
s
ənaye  istehsalı  prosesinin  texnoloji  sxemi  şəkil  7.2.  –  də 
göst
ərilmişdir.  1  xloratoruna  daxil  olan  qaz  qarışığının 
t
ərkibində  etilenin  miqdarı    stexiometrik  qiymətdən  5–10% 
artıq    olmalıdır  ki,  xlor  tamamil
ə  etilenlə  birləşmiş  olsun. 
Reaksiya 
qazlarının 
t
ərkibində  sərbəst  xlorun  olması 
arzuolunmazdır, çünki xlorun soyudulmayan boru k
əmərlərində 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
245 
karbohidrogenl
ərlə  təsiri  temperaturun  yüksəlməsinə  və  
karbohidrogenl
ərin alışıb yanmasına səbəb ola bilər. Xloratora 
veril
ən  xloru  reaksiyaya  girən  qazların  həcminin  8–10%  -i 
q
ədər  hava  ilə  qarışdırırlar  ki,  bu  da  etilenin  20–30
0
C  
temperaturda  xlorla
şmasını  təmin  edir.  Təsirdə  olan    qazların 
arasında  yüks
ək  kontakt  şəraiti  yaratmaq  üçün  və  onların 
dixloretan  mühitind
ə  tam  həllolunması  üçün  xloratorda  pərli 
qarı
şdırıcı quraşdırılır. Əmələ gələn xam dixloretan xloratordan 
öz axını il
ə fasiləsiz olaraq 2 tutumuna axır. Xloratordan çıxan 
qazlar  (reaksiyaya  girm
əyən  etilen,  xammal  etilen  və  xlor 
fraksiyasının t
ərkibində olan qaz şəkilli qarışıqlar, hava) özü ilə 
xeyli  miqdar  dixloretan  buxarları  v
ə  əvəzləyici  xlorlaşma 
reaksiyası  n
əticəsində  alınan  hidrogenxloridin  bir  hissəsini 
aparır.  Odur  ki,  çıxan  qazların  t
ərkibində  olan  dixloretanı  ya  
h
əlledicilərlə (kerosin və s.) absorbsiya etməklə, ya da sxemdə 
göst
ərildiyi kimi kondensasiya yolu ilə ayırırlar. Çıxan qazlar 3 
doldurmalı qarı
şdırıcı – kondensatora daxil olur. 3 qarışdırıcı – 
kondensator 4 soyuducusu üz
ərində quraşdırılır. 3 qarışdırıcı – 
kondensatorunun yuxarı hiss
əsinə doldurmanı suvarmaq üçün 4 
soyuducusundan  –20
0
C–y
ə  qədər  soyudulmuş  dixloretan 
verilir.  3  qarı
şdırıcı – kondensatorunun aşağı hissəsinə verilən 
qazlar  doldurma  iç
ərisindən  aşağıdan  yuxarıya  doğru, 
dixloretana 
əks    istiqamətdə  verilməklə  –15
0
C–y
ə  qədər 
soyudulur ki, bunun n
əticəsində də  bütün dixloretan buxarları 
kondensl
əşdirilə bilir. Kondensləşmiş dixloretan suvarma üçün 
veril
ən    dixloretanla  qarışır  və  4  soyuducusuna  daxil   olur  ki, 
burada  da  yenid
ən  –20
0
C–y
ə  qədər  soyudulur.  3  qarışdırıcı– 
kondensatorunun 
yuxarı 
hiss
əsindən  çıxan  qazlar  5 
skrubberind
ə su ilə hidrogenxloriddən yuyulub təmizləndikdən 
sonra atmosfer
ə atılır. Xam dixloretan 2 tutumundan 18 nasosu 
vasit
əsilə  6  neytrallaşdırıcı  aparatına  vurulur  ki,  burada  da 
qarı
şdırılma  ilə  dixloretanda  həllolmuş  hidrogenxloridin  8 
tutumundan  veril
ən  5–10%  –li  qələvi  məhlulu  ilə  (NaOH) 
neytralla
şdırılması  prosesi  həyata  keçirilir.  Neytrallaşdırılmış 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
246 
dixloretan  7  ayırıcısında  q
ələvi  məhlulundan  ayrılır  və  9 
tutumuna  yı
ğılır  və  buradan  da  qurudulma  və  rektifikasiya 
prosesin
ə göndərilir. Dixloretanın qurudulması 10 rektifikasiya 
kalonunda h
əyata keçirilir. Bu kalonun aşağı hissəsində  tempe-
ratur 75–85
0
C h
əddində saxlanılır. 10 rektifikasiya kalonundan 
dixloretanın  su  il
ə  azeotrop  qarışığı  qovulur  və  12 
defleqmatorunda  kondensl
əşdirilir,  bir  hissəsi  10  kolonuna 
suvarma  kimi  qaytarılır,  distillat  is
ə  13  ayırıcısında  ayrılır,  su 
t
əmizləyici  stansiyaya  göndərilir,  orada  təmizləndikdən  sonra 
kanalizasiyaya axıdılır. Dixloretan is
ə 9 tutumuna qaytarılır. 10 
kolonunun kub hiss
əsindən susuzlaşdırılmış dixloretan çıxarılır 
v
ə 14 rektifikasiya kalonuna göndərilir ki, burada da dixloretan 
distillatı trixloretan v
ə polixloridlərdən (kub mayesi) ayrılır. 
 
 
 
 
 
 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
247