N.Ə. SƏLİmova, B.Ş.ŞAhpəLƏngova

   Şəkil 7.2. Etilenin birbaşa xlorlaşdırılması ilə  
 dixloretanın   alınması prosesinin texnoloji sxemi: 
1  –  xlorator;  2  –  xam  dixloretan  tutumu;  3  –  qarı
şdırıcı-
kondensator;  4  –  soyuducu;  5  –  yuyucu  skrubber;  6  – 
neytralla
şdırıcı;  7,  13  –  çökdürücü;    8  –  qələvi  tutumu;  9  – 
neytralla
şdırılmış  dixloretan  tutumu;  10,  14  –  rektifikasiya 
kalonları;  11,15  –  qaynadıcılar;  12,16  –  defleqmatorlar;  17  – 
soyuducu. 
 
 
 
I 
 
II 
  1  
 
    2 
 
IV 
III 
 
5 
V 
VI 
VII
12        
16 
 
 17 
VIII 
        
    
15
 
IX 
10 
 
14 
11 
6 
 
 
 7 
  
18 
9 
 
8 
 
18 
3 
 
 
 
 
4 
13 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
248 
 
7.2. Vinilxloridin istehsal texnologiyası 
 
Vinilxlorid  sintetik  kauçuk  v
ə  plastik  kütlələrin 
istehsalında  mühüm 
əhəmiyyəti  olan  monomerlərdən  biridir. 
Vinilxlorid 
əsasən  polivinilxlorid  –  ən  geniş  istehsal  olunan 
çoxtonnajlı  plastik  kütl
ə  növü  və  həmçinin  də  vinilidenxlorid, 
vinilasetat,  metilakrilat  v
ə  digər  monomerlərlə  müxtəlif 
sopolimerl
ərin istehsalında istifadə olunur.   
Vinilxlorid  h
əm  də  vinilidenxloridin  istehsalında  ilkin 
xammal  kimi  d
ə  istifadə  olunur.  1988-ci  ildə  vinilxloridin 
dünya  miqyasında  istehsal  gücü  17,961  min  ton  olmu
şdur.  
Vinilxloridin 
dünya 
miqyasında 
istehsal 
h
əcmi  ilbəil 
artmaqdadır. Vinilxloridin 
ən geniş istehsalçısı ABŞ, Yaponiya, 
Almaniya, Fransa v
ə s. ölkələr hesab olunur.  
Vinilxloridin bir çox  alınma üsulları mövcuddur: 
1. Asetilenin qaz v
ə ya maye fazada katalizator iştirakı ilə 
hidroxlorla
şdırılması ilə vinilxloridin alınması: 
[
]
CHCI
CH
HCI
CH
CH
HgCI
=

 →

+
≡
2
2
........(7.28) 
2.  1,2–dixloretanın  maye  fazada  NaOH–ın  su  v
ə  ya 
spirtd
ə  məhlulları  mühitində  dehidroxlorlaşdırılması  ilə 
vinilxloridin alınması: 
O
H
NaCI
CHCI
CH
NaOH
CI
CH
CI
CH
2
2
2
2
+
+
=
→

+
−
 
                                                      ..............(7.29) 
3.  Buxar  fazada  katalizator  i
ştirakı  ilə  inisiatorlu  və  ya 
inisiatorsuz  1,2–dixloretanın  termiki  dehidroxlorla
şması  ilə 
vinilxloridin alınması: 
   
HCI
CHCI
CH
CI
CH
CI
CH
+
=
→

−
2
2
2
.......(7.30) 
4.  Etilenin  v
ə  ya  etanın  qaz  fazada,  həcmdə  və  ya 
katalizator  (m
əsələn  AI
2
O
3
)  i
ştirakı  ilə  xlorlaşdırılması  ilə 
vinilxloridin alınması: 
   
HCI
CHCI
CH
CI
CH
CH
+
=
→

+
=
2
2
2
2
........(7.31) 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
249 
5.  Etan  v
ə  ya etilenin qaz fazada, Dikon katalizatorunun 
i
ştirakı  ilə  oksidləşdirici  xlorlaşdırılması  ilə  vinilxloridin 
alınması: 
 
O
H
CHCI
CH
O
HCI
CH
CH
2
2
2
3
3
2
+
=
→

+
+
−
...(7.32) 
6. Etilen v
ə dixloretandan susuz kalsium sulfat iştirakı ilə 
vinilxloridin sintezi: 
CI
CH
CH
CHCI
CH
CH
CH
CI
CH
CI
CH
2
3
2
2
2
2
2
−
+
=
→

=
+
−
   
                                                                          .............(7.33) 
7.  Zn,  Fe  v
ə  ya  AI  və  su  buxarı  iştirakilə  dexlorlaşma 
üsulu il
ə 1,1,2–trixloretandan vinilxloridin alınması: 
2
2
2
2
ZnCI
CHCI
CH
Zn
CI
CH
CHCI
+
=
→

+
−
.....(7.34) 
Vinilxloridin  s
ənaye  miqyasında  alınmasının  əsasən  4 
üsullu mövcuddur:  
1. Etilen birba
şa və oksidləşdirici xlorlaşdırılması ilə 1,2-
dixloretanın  sintezi,  onun  da  pirolizi  yolu  il
ə  vinilxlorid  və 
hidrogenxloridin alınmasına 
əsaslanan balanslaşdırılmış üsul; 
2. 
Etilen 
v
ə  asetilen  əsasında  etilenin  birbaşa 
xlorla
şdırılması  ilə  dixloretanın  alınması,  dixloretanın  pirolizi 
il
ə vinilxlorid və hidrogenxloridin alınması, hidrogenxlorid və 
asetilenin  hidroxlorla
şdırılması  ilə  vinilxloridin  alınması 
m
ərhələlərindən ibarət olan kombinə olunmuş üsul; 
3. Etilenin birba
şa xlorlaşdırılması ilə dixloretanın sintezi, 
dixloretanın pirolizi il
ə vinilxloridin alınması üsulu; 
4.  Asetilenin  hidroxlorla
şdırılması  ilə  vinilxloridin 
alınması üsulu; 
5.  Yüngül  benzin  fraksiyası 
əsasında  kombinə  olunmuş 
üsulla vinilxloridin alınması.  
İstehsal olunan vinilxloridin 90% –i istehsal həcminə görə 
polimer materiallarından polietilend
ən sonra ikinci yerdə duran 
polivinilxloridin 
istehsalına 
s
ərf  olunur.  Polivinilxlorid 
termoplastik  material  olub  vinilxloridin  polimerl
əşdirilməsi 
yolu  il
ə  alınır  ki,  bu  da  dünya  miqyasında  istehsal  olunan 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
250 
polimer materiallar iç
ərisində aparıcı yerlərdən birini tutur. Bu 
polimer 
əsasında  3000  növdən  artıq  material  və  məmulatlar 
hazırlanır ki, onlar da müxt
əlif məqsədlər üçün istifadə olunur.  
Vinilxlorid  ilk  d
əfə  1935–ci  ildə  alınmışdır.  Peno 
dixloretanı  q
ələvinin  spirtdə  məhlulu  ilə  işləyərək  vinilxlorid 
almı
şdır.  1912-ci  ildə  vinilhallogenidlərin  polimerlərin 
alınmasında  istifad
ə  olunması  haqqında  ilk  patent  verilmişdir. 
Lakin polivinilxlorid  
əmtəə məhsulu kimi ancaq 1935-ci ildən 
buraxılma
ğa başlanmışdı.  
Polivinilxloridd
ən material və məmulatların hazırlanması 
zamanı polimer plastifikator, stabilizator, sürtkü, a
şqar və boya 
madd
ələri  rolunu oynayan müxtəlif inqradientlərlə qarışdırılır 
ki, bu da polivinilxloridd
ən hazırlanan material və məmulatlara 
spesifik  xass
ələr  verir.  Polivinilxlorid  əsasında  plastifikasiya 
olunaraq  hazırlanan  m
əmulatlar  əsasən  ayaqqabı  istehsalında, 
yol  örtükl
ərinin  və  taxtapuş  materialların,  elektrik  keçiriciləri 
v
ə  kabellərin,  süni  dərilərin  və  linoliumların  hazırlanmasında 
geni
ş  istifadə  olunur.  Plastifikasiya  olunmamış  məmulatlardan 
is
ə  əsasən  bərk  boruların,  fitinqlərin  (boruları  bir-birinə 
birl
əşdirmək üçün  yivi olan detalların ümumi adı), listlərin və 
s
ərt plyonkaların, o cümlədən də elektrotexnika məmulatlarının 
hazırlanmasında istifad
ə olunur. Vinilxlorid əsasında hazırlanan 
polimer  materiallar  geni
ş tətbiq sahəsi ilə xarakterizə olunur – 
elektronikadan  tutmu
ş  məişət  məmulatları,  mebel  istehsalı  və 
oyuncaqların  alınmasında  istifad
ə  olunur.  Bütün  göstərilən 
m
əmulatlar    temperatura  dözümlü  olur,  həmçinin  də  su, 
h
əlledicilər, turşular, qələvilər, kimyəvi təmizləmə vasitələrinə 
qar
şı da davamlılıq göstərir.  
 
7.2.1. Vinilxlorid istehsalı prosesinin xammal və  
           məhsullarının seçilib əsaslandırılması. 
Vinilxlorid  istehsalı  prosesind
ə  əsas  xammallar  asetilen 
v
ə  hidrogenxlorid  hesab  olunur.  Odur  ki,  xammal  və  alınan 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
251 
m
əhsulun  seçilib  əsaslandırılası  vacib  məsələlərdən  hesab 
olunur. 
Asetilenin xassələri və əsas alınma üsulları 
Asetilen  – 
С
2
Н
2 
olefinl
ərə nəzərən daha  yüksək  reaksiya 
qabiliyy
ətinə  malikdir.  O  böyük  miqdar  müxtəlif  xassəli  üzvi 
m
əhsulların alınmasında mühüm ilkin xammal hesab olunur. 
Asetilen –  r
əngsiz, təmiz halda zəif efir iyi verən qazdır.  
–3,8°
С(0,102  MPa)  temperaturda  kondensləşir;  kritik 
temperaturu  +35,5°
С; kritik təzyiqi 6,04 MPa;  asetilenin hava 
[2,0—81% (h
əcm.) С
2
Н
2
] v
ə oksigen [2,8—78% (həcm.) С
2
Н
2
] 
il
ə  qarışığının  partlayış  təhlükəliliyi  həddi  geniş  diapazonda 
d
əyişir. Asetilenin partlayış təhlükəliliyi onun bəsit maddələrə 
parçalanması  reaksiyasının  yüks
ək  ekzotermikliyi  hesabına 
gücl
ənir:  
С
2
Н
2
 
→ 2С + Н
2
; 
о
Н
298
∆
 = –226,7 
кCoul/mol.......(7.35) 
Bu  parçalanma  reaksiyası  oksigenin  i
ştirakı  olmadan 
müvafiq  inisiatorların  (qı
ğılcım,  sürtünmə  nəticəsində  istiliyin 
ayrılması)  artıqlı
ğı  şəraitində  baş  verir.  0,2  MPa  təzyiqdə 
parçalanma  yerli  xarakter  da
şıyır  və  təhlükəli  hesab  olunmur. 
Daha  yüks
ək  təzyiqlərdə  isə  parçalanma  1000  m/san–dən 
yüks
ək  yayılma  sürətinə  malik  detonasiya  dalğalı  partlayış 
xarakterli  olur.  Lakin  asetilenin  partlayı
ş  təhlükəliliyi  onun 
inert  qazlar  v
ə  ya buxarlarla qarışdırılması ilə aradan qaldırıla 
bil
ər.  Belə  ki,  inert  qazlar  və  ya  buxarlar  asetilenin  ilkin 
parçalanması  n
əticəsində  ayrılan  istiliyi  akkumuliyasiya 
etm
əklə onun partlayışla dağılmasını azaldır. Bu halda qarışığın 
maksimal t
əhlükəsiz təzyiq həddi asetilenin qatılığından asılıdır 
(
şəkil  7.3).  Asetilenidlərin  (məsələn,  Сu
2
С
2
) 
əmələ  gəlməsinə 
s
əbəb  ola  bilən  metalların  iştirakı  ilə  asetilenin  partlayış 
t
əhlükəliliyi  güclü  sürətdə  artır.  Odur  ki,  konstruksiya 
materiallarının  seçilm
əsində  bu  xassələri  də  nəzərə  almaq 
lazımdır. Asetilenin dig
ər bir mühüm texniki xassələrindən biri 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
252 
d
ə  onun  həllolma  qabiliyyətinin  digər  qaz  şəkilli 
karbohidrogenl
ərə nəzərən daha yüksək olmasıdır. 
 
Bel
ə  ki,  20°С  temperaturda  bir  həcm  suda  bir  həcmə 
q
ədər asetilen, 60°С temperaturda isə bir həcm suda 0,37 həcm 
asetilen h
əll olur. Duzların və Са(ОН)
2
 -in suda  m
əhlullarında 
asetilenin  h
əllolması  azalır.  Üzvi  məhlullarda  asetilenin 
h
əllolması  xeyli  artır;  Atmosfer  təzyiqində  və  20°С 
temperaturda  asetilenin  h
əllolması  (bir  həcm  həlledicidə  həll 
olan  asetilenin  h
əcmi):  metanolda  11,2,  asetonda  23, 
dimetilformamidd
ə  32,  N-metilpirrolidonda  37.  Asetilenin 
h
əllolma qabiliyyəti onun alınması və digər qaz qarışıqlarından 
ayrılması  prosesl
ərində,  həmçinin  də  asetilenə  görə  həcmləri 
artırılması  v
ə  təzyiqin  azaldılması  məqsədilə  həlledicidən 
(aseton) istifad
ə olunan asetilen balonlarında böyük əhəmiyyət 
k
əsb edir.  
Kalsium  oksidd
ən  və  koksdan  elektrik  qövslü  sobalarda 
kalsium  karbid  alınır.  Bu  reaksiya  güclü  endotermikidir  v
ə 
                 
25                  50                    75                   100     
                        
Asetilenin qatılı
ğı, həcm %-i ilə 
 
Şə
kil 7.3. Maksimal buraxıla bilən təhlükəsiz təzyiqin 
azotla asetilen qarışığının qatılığından asılılığı
. 
 
 
      
 
   
T
əzyiq,
  
2,5 
      MPa
 
      
               
2,0 
 
 
               
1,5 
 
 
               
1,0 
 
 
               
0,5
    

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
253 
çoxlu  miqdarda  elektrik  enerjisi  t
ələb  edir  ki,  bu  da  kalsium 
karbidd
ən  alınan  asetilenin  maya  dəyərinin  xeyli    artmasına 
s
əbəb olur. Asetilenin alınmasında ilkin xammal kimi qazşəkilli 
parafin karbohidrogenl
əri (metan, etan, propan, butan) və maye 
neft  fraksiyalarından,  m
əsələn  birbaşa  qovma  benzinindən 
istifad
ə  olunur.  Karbohidrogen  xammallarının  seçilməsi 
bütövlükd
ə istehsalın iqtisadi effektivliyini xarakterizə edən bir 
çox  faktorlardan,  o  cüml
ədən  də  xammal  ehtiyatları 
miqdarından,  enerji  s
ərfindən,  asetilenin  çıxımından  və  onun 
reaksiya  m
əhsulları  tərkibindəki  qatılığından,  yan  məhsulların 
miqdarından  v
ə qiymətindən və onların rentabelli istifadəsinin 
mümkünlüyünd
ən  asılıdır.  
Xammal  m
ənbəyi  kimi  ucuz  neft  qalıqları  xeyli  maraq 
do
ğurur.  Müəyyən  olunmuşdur  ki,  ağır  karbohidrogenlərin 
pirolizi  yolu  il
ə  yüksək  çıxımla  asetilen  almaq  olar.  Bu  halda 
reaksiya  m
əhsullarının  tərkibində  asetilenin  qatılığı  31–33%-ə 
çatır;  asetilend
ən  başqa  reaksiya  məhsullarının  tərkibində  54–
58% hidrogen v
ə əsasən etilendən ibarət olan 10–12% olefinlər 
olur.  Qaz
şəkilli  karbohidrogenlərin  emalı  zamanı  reaksiya 
m
əhsullarının tərkibində asetilenin miqdarı 7–16% olur. Lakin 
hal-hazırda  qudron  v
ə  digər  neft  qalıqlarının  sənaye  emal 
texnologiyaları  tam  i
şləmədiyinə  görə  bu  xammal  hələlik 
istifad
ə olunmur.   
 Asetilenin alınmasında energetik c
əhətdən daha az sərfəli 
xammal m
ənbəyi metan hesab olunur. Belə ki, etan və propanın 
pirolizin
ə  müvafiq  olaraq  78  və  61,9  kkal/mol  istilik  tələb 
olundu
ğu  halda  metanın  pirolizi  üçün  böyük  miqdarda  istilik 
(91  kkal/mol)  t
ələb  olunur.  Asetilenin  alınması  məqsədilə 
metanın  pirolizi  onun  homoloqlarına  n
əzərən  daha  yüksək 
temperaturlarda  aparılır.  Lakin  bir  çox  qur
ğularda  asetilenin 
alınmasında 
metandan 
istifad
ə  olunur.  Bu  metanın 
karbohidrogenl
ər içərisində ən ucuz və ehtibarlı olması ilə izah 
olunur.  Metan  t
əbii  qazın  əsas  komponentlərindən  biridir  və 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
254 
t
əbii  qazı  ayrılma  prosesinə  düçar  etmədən  birbaşa  asetilenin 
istehsalı prosesind
ə istifadə etmək mümkündür.    
Asetilenin alınmasının müasir sənaye üsulları. 
Müasir  dövrd
ə asetilen istehsalının iki üsulu mövcuddur: 
daha  köhn
ə  –  kalsiumkarbiddən  və  yeni  karbohidrogenlərdən 
alınma üsulu. 
Əmələ gələn kalsiumkarbidin su ilə parçalanması zamanı 
ekzotermiki reaksiya üzr
ə asetilen alınır: 
CO
CaC
C
CaO
+
→

+
2
3
 
2
2
2
2
2
)
(OH
Ca
H
C
O
H
CaC
+
→

+
;
mol
kCoul
H
/
1
,
127
0
298
=
∆
 
                                                             .......(7.36) 
                                                 
T
ərkibində koks, kalsiumoksid və digər qarışıqlar olan bir 
kq texniki kalsiumkarbidd
ən 230–280 litr asetilen alınır. Nəzəri 
olaraq bir kq t
əmiz  kalsium karbiddən (СаС
2
) 380 litr asetilen 
alınmalıdır.  
Karbohidrogenl
ərin  asetilenə  yüksək  endotermiki  pirolizi 
prosesinin  istiliyin  daxil  edilm
əsi  üsuluna  görə  4  variantı 
mövcuddur. 
1)  Karbohidrogenl
ərin  istiyədavamlı  doldurmalı  sobalarda 
regenerativ piroliz üsulu;  
2) Karbohidrogen xammallarının  elektrokrekinqi üsulu;  
3)  Metanın  oksigen  i
ştirakında  yandırılması  ilə  2000°С 
temperatura malik qaynar tüstü qazları axınına xammalın daxil 
edilm
əsi ilə homogen piroliz üsulu. 
4)  Oksidl
əşdirici  piroliz  üsulu.  Bu  halda  karbohidrogen-
l
ərin ekzotermiki yanması və endotermiki piroliz prosesləri bir 
aparatda aparılır.  
Karbohidrogenl
ərin  asetilenə  bütün  bu  piroliz  üsulları 
s
ənayedə tətbiq olunur, lakin bu üsullar içərisində oksidləşdirici 
piroliz üsulu iqtisadi baxımdan 
ən effektiv hesab olunur.  
Hidrogenxloridin xassələri və alınma mənbələri 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
255 
HCI  —  hidrogenxlorid    20
0
C  v
ə 1
⋅
10
5
  Pa  t
əzyiq altında 
r
əngsiz, termiki möhkəm, kəskin iyli, nəm halda tüstülənən qaz 
olub  suda  asanlıqla  h
əll  olaraq  xlorid  turşusu  (bir  həcm  suda  
500 h
əcm hidrogen xlorid həll olur) əmələ gətirir.    
Atmosfer t
əzyiqində və mənfi 85,1
0
C – d
ə kondensləşərək 
r
əngsiz,  asanlıqla  tökülə  bilən  mayeyə  çevrilir.  Maye 
hidrogenxlorid 
−
114,22
0
C  temperaturda  b
ərk  hala  keçir.  Bərk 
hidrogenxloridin  iki  allotropik  –  romb  v
ə  kub  quruluşlu 
modifikasiyası  mövcuddur. 
Ərimə temperaturası  
−
142
0
C  olan 
hidrogenxloridin sıxlı
ğı 1,6391
⋅
10
3
 kq/m
3
, 
şuasındırma  əmsalı 
1,0004456 –ya b
ərabərdir. Hidrogen xlorid  qazı suda yaxşı həll 
olur,  susuz  üzvi  h
əlledicilərdə  isə  həll  olması  müxtəlifdir. 
Hidrogenxloridin  suda  m
əhlulu  xlorid  turşusu  adlanır.  Hidro-
genxlorid suda h
əll olduqda aşağıdakı proseslər baş verir: 
       
НCl (q) + H
2
O (m) 
→ H
3
O
+
 (m) + Cl
-
 (m)…….(7.37) 
—hidrogenxloridin  suda  h
əll  olması  güclü  ekzotermiki 
prosesdir  v
ə  tərkibində  20,24%  НCl  olan  azeotrop  qarışıq 
əmələ gətirir; 
—25
0
C  v
ə  10  Pa  təzyiqdə  normal  karbohidrogenin 
molekula 
ç
əkisi  artdıqca  parafin  karbohidrogenlərində 
hidrogenxloridin h
əll olması artır; 
—  alkil  v
ə  aril  hallogenidlərdə  hidrogen  xloridin  həll 
olması çox deyildir; 
— xloretanlarda 
−
20
0
C–d
ən +60
0
C temperatur intervalın-
da parsial t
əzyiqlərdə hidrogenxlorid (0,27 
±
1)
⋅
10
5 
Pa – da 
 dixloretan 
>
  tetraxloretan 
>
  trixloretilen  sırasına uy
ğundur; 
—  t
ərkibində  oksigen  olan  həlledicilərdə,  məsələn,  bir 
sıra spirtl
ərdə təxminən hidrogenxloridin həll olması 1 mol/mol 
–  dur.  Hallogenli  spirtl
ərdə  isə  hidrogenxloridin  həll  olması 
xeyli azalır; 
— qlikollarda 
−
50
0
C 
−
d
ən 0
0
C
−
y
ə qədər olan temperatur 
intervalında  yalnız  bir  hidroksil  qrupu  kompleks 
əmələ  gətirə 
N.Ə.Səlimova, B.Ş.Şahpələngova 
 
 
256 
bilir,  ikinci  hidroksil  qrupu  is
ə  molekul  daxilindəki  hidrogen 
əlaqələri vasitəsilə beş üzvlü həlqə yaradır:  
                              CH
2 

 CH
2 
 
                               
|
          
|
 
                              O        O 
                             /   \      /  \            
                       HCI      H    HCI                   
      
Hidrogenxlorid  qazı  metallara  qar
şı  aqressiv  olduğundan 
onun  maye  hala  keçirilib  saxlanılması  üçün  xüsusi  poladdan 
hazırlanmı
ş  balonlardan  və  bu  balonların  daşınmasında  uyğun 
n
əqliyyatdan  istifadə  olunur.  Korroziyanın  qarşısını  almaqdan 
öt
əri  ingibitorlardan  istifadə  olunur.  Bu  ingibitorlardan  ən 
yax
şısı tərkibində azot və oksigen olan üzvi birləşmələr hesab 
olunur (aminl
ər, piridinlər, propargil spirti, tsikloheksilamin və 
s.).  Hidrogenxlorid  qazı  suda  1:800  nisb
ətində  həll  olaraq 
xlorid  tur
şusuna  çevrilir.  Çox  metalları  özündə  həll  edir  (mis, 
gümü
ş,  civə,  qızıl,  platindən  başqa).  Hidrogenxlorid  güclü 
bir
əsaslı  turşu  olub,  metalların  aktivlik  sırasında  hidrogendən 
solda  duran  bütün  metallarla, 
əsasi  və  amfoter  oksidlərlə 
asanlıqla reaksiyaya gir
ərək duzlar – xloridlər əmələ gətirir: 
                  Mg + 2HCl = MgCl
2
 + H
2
.....................(7.38) 
                  FeO + 2HCl = FeCl
2
 + H
2
O...................(7.39) 
                  ZnO + 2HCl = ZnCl
2
 + H
2
O...................(7.40) 
Xloridl
ər çox geniş yayılmış və müxtəlif tətbiq sahələrinə 
malikdirl
ər  (qallit,  silvin).  Xloridlərin  əksəriyyəti  suda  yaxşı 
h
əll  olurlar  və  tamamilə  ionlarına  dissosiasiya  edirlər. 
Qur
ğuşun  xlorid  (РbСl
2
),  gümü
ş  xlorid  (AgCl),  civə(I)xlorid 
(
Нg
2
Сl
2
, kalomel) v
ə mis(I)xlorid (СuСl) suda zəif həll olurlar. 
Güclü  oksidl
əşdiricilərin  təsirindən  və  ya  elektroliz  zamanı 
hidrogenxlorid reduksiyaedici xass
ə göstərir: 
 MnO
2
 + 4HCl 
→ MnCl
2
 + Cl
2
 + 4H
2
O .................(7.41) 
Qızdırıldıqda  hidrogenxlorid  (
каtalizator  CuCl
2
)  oksigen 
il
ə oksidləşir: 

Ümumi kimya texnologiyası 
 
 
257 
4HCl + O
2
 
→ 2H
2
O +2Cl
2
................(7.42) 
Hidrogen  xloridin  nitrat  tur
şusu  ilə  qarışığı  (3:1 
nisb
ətində) çar arağı adlanır. 
Hidrogen  xlorid  üçün  h
əm  də  elektrofil  birləşmə 
reaksiyası xarakterikdir: 
R
−
CH=CH
2 
+ HCl 
→ R
−
CHCl
−
CH
3
............(7.43) 
R
−
C
≡CH + 2HCl → R
−
CCl
2
−
CH
3
................(7.44)