―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

 
8.8. Gidrotozalash va gidrooltingugurtsizlashtirish 
Yoqilg‗i distillyatlarini gidrotozalash va gidro oltingugurtsizlashtirish 
jarayonining asosiy maqsadi keraksiz komponentlar oltingugurt, azot, kislorod, 
metallorganik birikmalar va smola moddalari, chegarasiz birikmalardan 
tozalangandan keyin eng oxirgi mahsulotni sifatini oshirish hisoblanadi.
 
8.3-rasm. Dizel yoqilg‗isini gidrotozalash etadigan L-24-7 
qurilmasining bitta blokini texnologiksxemasi 
1 - trubali pechlar; 2 - reaktorlar; 3 - issiqliq olmoshinksh apparatlari; 4 -sovutgichlar; 
5 - yuqork bosimda ishlapdigan selarator; 6 - past bosimsa ishlaydigan ajratgich; 7 - 
tindiruvchi kolonna; 9 - sig‗kmlar; 10 - kompressorlar; 11 - nasoslar; 12 - haqp.ovchi 
kolonna; 13 - riboyler; berlar. p.ulktir chmziklar bilan gazlarkkng xarakati yunalishi 
keltirilgan.
 
Benzin fraksiyalarini gidrotozalash va gidro oltingugurtsizlashtirish 
katalitik riforming qurilmasi uchun xomashyoni tayyorlash maqsadida olib 
boriladi. Bunday oldindan ishlov berish riforming jarayoni muhim 

---

355 
ko‗rsatgichlarini yaxshilash uchun imkoniyat beradi: xomashyoni chuqur 
aromatlash, olinadigan benzinni oktan sonini oshirish hamda katalizatorni 
ishlatish muddatini oshirish [1]. 
Kerosinli va dizel fraksiyalarini gidrotozalashda g‗ovakliklargacha 
tarkibini oltingugurtdan kamaytirish va tovar yoqilg‗i distillyatlarni yoqilishi va 
termik barqarorligi tavsiflarini yaxshilash maqsadida olib boriladi. Shu bilan 
birgalikda yoqilg‗ilarni korrozion zararini pasaytirish va uni saqlashda 
cho‗kmalarni paydo bo‗lishi kamaytiradi. 
Gidrotozalashga beriladigan benzin fraksiyalari har xil haroratda 
qaynashining chegaralarini uni uzoqroq qayta ishlashga bog‗ligi: 85-180 va 
105-180°Сда fraksiyadan – plotforming yo‗li orqali yuqori sifatli benzin olinadi, 
60-85, 85-105, 105-140 va 130-165
о
Сda fraksiyadan benzol, toluol va ksilol 
konsentratlari olinadi. Fraksiyalarni gidrotozalashda olinadigan asosiy 
mahsulotlar barqaror gidrogenizat bo‗lib - uning chiqishi 90-99% (massasiga 
nisbatan) hisoblanadi, gidrogenizatda oltingugurtning miqdori 0,002% 
(massasiga 
nisbatan) 
oshib 
ketmaydi. 
Kerosin distillyatlarini gidrotozalashni namunaviy xomashyosi 130-240 
va 140-230°Сdagi neftni to‗g‗ri haydash fraksiyalari hisoblanadi. Lekin ba‘zi bir 
turdagi yoqilg‗ilarni olishda yuqori chegaraviy qaynash harorati 315°Сgacha 
yetadi. Kerosin fraksiyasini gidrotozalash jarayonining maqsadli mahsuloti 
hisoblanadi, uning chiqishi 96—97% (massasiga nisbatan)ni tashkil qiladi. 
Bundan tashqari past oktanli benzin fraksiyalari, uglevodorod gazlari va 
vodorod sul‘fid katta bo‗lmagan miqdorda olinadi.
Gidrotozalash jarayonini qo‗llanilishini muhim sohalaridan biri kerakli 
distillyatli oltingugurtli neftlardan kam oltingugurtli dizel yoqilg‗isini ishlab 
chiqarish hisoblanadi. Boshlang‗ich distillyat sifatida qaynash harorati 180-330, 
180-360 va 240-360
о
Сda bo‗lgan (haydash metodi standartli) oddiy kerosin-
gazoyl‘ fraksiyalaridan foydalaniladi. Barqaror dizel yoqilg‗isini chiqishi 
oltingugurtni miqdori 0,2% (massasiga nisbatan) katta emas, chiqishi 97% 
(massasiga nisbatan) tashkil qiladi. Jarayonning boshqa qo‗shimcha 

---

356 
mahsulotlari past oktanli benzin, uglevodorod gazi, vodorod sul‘fid va vodorod 
tarkibli gaz hisoblanadi.
Gidrotozalash jarayoniga kam bo‗lmagan holatda ikkilamchi paydo 
bo‗ladigan distillyatlar (kokslanish gazoyli, katalitik kreking, visbreking va 
bosh.) mahkum qilinadi yoki distillyatlarni to‗g‗ri haydash aralashmalari
qo‗llaniladi. 
Vodorodtarkibli gazdan foydalanish qoida bo‗yicha katalitik riforming 
qurilmasida bo‗ladi, unda vodorodning tarkibi 60 dan 95 % gacha (hajmiga 
nisbatan) bo‗ladi.