―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

10.12-jadval 
Ko‗rsatgichlari 
Konsentrat* 
Konsentrat** 
I –chi 
pog‗ona 
II –chi 
pog‗ona
I –chi 
pog‗ona
II–chi 
pog‗ona
Deasfaltizatsiyalash kolonnasining ish rejimi 
Propan:xom-ashyoning nisbatlari 
Harorat, °C 
yuqorida 
o‗rtasidagi 
pastki 
Bosim, MPa 
10:1 
85 
70 
60 
- 
10:1 
70 
60 
50 
- 
7:1 
87 
- 
63 
4,3 
6:1 
82 
- 
60 
3,6 
Deasfaltizatning tavsifi 
20°C dagi zichligi, kg/m
3
100°Cdagi qovushqoqligi, mm
2
/s 
Kokslanishi 
Konradson 
bo‗yicha, 
% 
(massaga nisbatan) 
Xom-ashyoni 
chiqishi, 
% 
(massaga 
nisbatan) 
915 
20,0 
0,6 
72,5 
925 
46,9 
2,2 
13,6 
- 
20-23 
1,1- 1,3 
28,4 
- 
30-55 
1, 5-2,2 
10,0 
Deasfaltizatsiyalash bitumini tavsifi 
Kish bo‗yicha yumshash harorati, °C
Xom-ashyoni 
chiqishi, 
% 
(massaga 
nisbatan) 
- 
- 
- 
- 
45-55 
71,6 
66-75 
61,6 
* 20°Cdagi zichligi- 942 kg/m
3
, 100°Cdagi qovushqoqligi - 56,4 mm
2
/s, kokslanishi -6 % 
(massaga nisbatan), sovish harorati- 48°C 
** Kokslanishi- 16-18 % (massaga nisbatan), 80°C dagi qovushqoqligi (o‗rtacha)- 608 
mm
2
/s 
Deasfaltizat II-chi qoldiq yog‗ning komponentini ishlash uchun xomashyo sifatida 
xizmat qiladi, masalan P-28 turida. Deasfaltizat II-chidan olingan mahsulotlarning tavsiflari 
keltirilgan [4]:
 
 
 
 
 
10.13-jadval 
Ko‗rsatgichlari
Deasfal‘- 
tizat II 
Fenol bilan tozalash 
Deparafinlash 
rafinat 
ekstrakt 
yog‗** 
petrolatum 
20°C dagi zichligi, kg/m
3 
100°Cdagi qovushqoqligi, mm
2
/s 
Kokslanishi, 
% 
(massaga 
nisbatan) 
Oltingugurt tarkibi, % (mass.) 
Harorat, °C 
suzish (suyuqlanish) 
943,0 
31,74 
2,09 
2,35 
44,2 
896,6 
21,36 
0,45 
0,65 
51,5 
959 
46,75 
3,12 
- 
- 
897,3 
23,72 
0,55 
0,90 
- 
908,8 
15,62 
0,22 
- 
61,8*** 

---

434 
sovish (qotish) 
Chiqishi, % (massaga.) 
deasfaltizatga 
rafinatga 
- 
100,0 
- 
- 
44,2 
- 
- 
55,8 
- 
-13 
31,5 
71,2 
- 
12,7 
28,8 
* Gudrondan oltingugurtli neft olingan . 
** Yog‗ (deparafinlangan rafinat) qovushqoqlik indeksi 97 va o‗rtacha molekulyar massasi 509. 
*** Tomchiga tushish harorati 61
o
C 
Tozalash ikki kolonnali tizimda fenolda olib boriladi (uni xom-ashyoga 
karraligi 3.5:1), deparafinlash-metiletilketonni toluol aralashmasi (60 % + 40 
%) eritmani rafinatga karraligida 5:1; [10]. 
 
10.7. Benzinni deasfaltizatsiyalash qurilmasi (doben jarayoni) 
Jarayonning asosiy mo‗ljallanishi-gudronning tarkibidan uni qayta 
ishlashni davom ettirish uchun asfaltenlarni chiqarib yuborishda ko‗pincha 
gidrogenizatsiyalash jarayoni olib boriladi. Neftli asfaltet neftning xomashyosini 
qoldiqsiz qayta ishlash uchun gazlashtirish sxemalariga beriladi. Undan neftli 
bitumlarni va katta assortimentli neftkimyo mahsulotlarini ishlab chiqarishda 
foydalaniladi hamda tabiiy asfaltetni almashtirib har xil qotishmalarni ishlab 
chiqarishda va issiq gidroizolyatsiya materiallari sifatida qo‗llaniladi. Yengil 
benzin fraksiyasi qoldiq xomashyosiga 140-150°С haroratda va 2,2-2,5 MPa 
bosimda kolonnali ekstraksiya apparatda-ekstraktorda ishlov berishda (texnik 
pentanli fraksiya) - ikki qatlam hosil bo‗ladi: deasfaltizat eritmasi (70 % ga 
yaqin mass. benzinli fraksiya va 30 % massaga yaqin deasfaltizat ), qaysiki, 
ekstraktorning yuqori qismidan olib ketiladi va asfaltet eritmasi esa (37 % ga 
yaqin massasi eritgich va 63 % massasi asfaltet) ekstraktorning pastki qismidan 
haydab olinadi. Ekstraktor qirqilgan-tortmali listli likopchalar bilan 
ta‘minlanadi. Eritmaning xomashyoga karraligi (hajmi bo‗yicha) taxminan 3,5 : 
1 ga bo‗lib, asfaltetni gudronga chiqishdagi miqdori 12-15 % (massaga) teng 
[121]. 
Jarayon natijasida gudrondan butunlay asfaltenlar chiqariladi, 60-75 % 
zararli og‗ir metallar va qurumlarni hosil qiluvchi komponentlarning asosiy 
miqdori. Asfaltenlardan tozalangan mahsulotning kokslanishi 1,5-2 marta 

---

435 
dastlabki xomashyoning kokslanishidan kichik bo‗ladi, uni mutloq 
qovushqoqlik ko‗rsatgichi 3-4 marta kamayadi. Deasfaltizatdagi oltingugurtning 
tarkibi gudronga nisbatan bir necha marta kichik, qaysiki chuqur 
oltingugurtsizlashtirish kuzatilmaydi. Qurilmaning texnologik sxemasi 10.11-
rasmda keltirilgan. Gudron nasos (1) yordamida qizdirishga issiqlik 
almashinishga (2) haydaladi va xomashyoni qabul qilgichga (3) kirib keladi. Shu 
yerdan nasos (4) bilan to‗xtovsiz ishlaydigan ekstraksiya kolonnasiga (6) 
yo‗naltiriladi. Shu apparatning pastki qismiga zmeyevikdagi quvurli pechda (5) 
bosim ostida oldindan qizdirilib nasos (9) bilan yengil benzinning fraksiyasi 
beriladi. Xomashyo va eritgich ekstraktorga (6) qatorli taqsimlagichlar orqali 
kiritiladi. Qarshi harakatda hosil bo‗lgan deasfaltizatning eritmasi ekstraktordan 
chiqquncha xomashyoni taqsimlagichning ustida joylashtirilgan qatorli 
qizdirgichda qizdiriladi; bu eritmaning haroratini ko‗tarilishi olinadigan 
deasfaltizatning sifatini yaxshilaydi lekin, uning chiqishini kamaytiradi. 
Deasfaltizat eritmasidagi eritmalarni regeneratsiyalashda foydalaniladi: 
radiant zmeyevik pech (8), yuqori bosimli ajratgich (10) va bug‗lantirish 
kolonnasi (12). Bu kolonnaning likopchasini pastki qismiga suv bug‗i beriladi. 
Eritgichning asosiy massasi ajratgichda (10) ajratiladi. Bu yerdan chiqib 
ketadigan bug‗lar havoli sovutish apparatida (18) to‗planadi; unda shakllangan 
yengil benzin fraksiyasi kondensati kuchaytirilgan bosimli (17) qabul qilgichda 
to‗planadi. Kolonnaning yuqori qismidan (12) chiqadigan suvli va benzin 
bug‗larining 
aralashmasi 
suvli 
kondensator-sovutgichda 
(14) 
kondensatsiyalanadi; 
ikkala 
suyuqlikning 
aralashmasi 
ajratgichda-suv-
ajratgichda (15) qatlamlarga ajraladi. Suvli kondensat bu apparatning chap 
yarim qismidan chiqariladi, uning yarim qismida yengil benzin yig‗iladi, keyin 
nasos (16) yordamida qabul qilgichga (17) yo‗naltiriladi. Qurilmadagi 
quvuruzatmalarning bir qismi asfaltet-yuqori qovushqoqli mahsulotlarni 
qizdirish uchun kerak bo‗ladi. Qurilmada ko‗piklarni paydo bo‗lishiga qarshi 
chora tadbirlar ko‗riladi. Asfaltet aralashmasini sezilarli yoyilishini oldini olish 
uchun benzin fraksiyasi konveksiya pechining kamerasida gazlar bilan to‗g‗ri 

---

436 
oqimli yonguncha qizdiriladi. 
Seksiya (21) asfaltet eritmasidagi eritgichlarni oldindan konveksion 
zmeyevik pechida (8) qizdirilgandan keyin uni regeneratsiya qilish uchun 
mo‗ljallangan. Seksiya (21) bilan qabul qilgichning (17) bog‗lanishi ajratgich-
suv-ajratgich (19) orqali amalga oshiriladi. Eritgich qabul qilgichdan (17) nasos 
(9) yordamida zmeyevik pech (5) orqali ekstraktorga (6) qaytariladi. Suyuq 
asfaltet barabanli sovutgichga (23) shesternali nasos (22) yordamida uzatiladi. 
Sovutgichda olinadigan qattiq asfaltet qurilmadan chiqariladi.