―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

P
i
=YP=XP.
Bunda R
i
–suyuq va gaz fazalarida aralashmaga 
kiruvchi har kanday i gazning parsial bosimi; Y-gaz fazasida gaznng mol 
konsentratsiyasi; P-parsial bosimlar yigindisiga bо‗lgan gazning umumiy 
bosimi; X- suyuq fazada i gazning mol konsentratsiyasi; R- haroratda gazning 
qayishqoq bug‗lari.
Neftni indeksasiyalash
-tarkibidagi oltingugurt miqdoriga kо‗ra neft ikki 
sinfga (kam oltingugurtli yoki oltingugurtli) aksiz smola chiqishiga kо‗ra uch 
guruhga, parafin miqdoriga kо‗ra bо‗linadi. Tarkibidagi benzin og‗irligi, benzin 
oktan soni, kerosin oktan soni, moyli fraksiya zichligiga kо‗ra 
indeksasiyalanadi. 
Neftning barqarorlashishi
– neftni tashish va saqlashda xavfsizlikni 
oshirish va nobudgarchilikni kamaytirish maqsadida uni qizdirib, qisman 
vakuumlab erigan gazlar va tez bug‗lanuvchan uglevodorodlarni ajratib olish. 
CH
4
–C
4
H
10
alkanlar va qisman C
5
H
12
n-pentanlar ajraladi. N.b. bevosita neft 
olinayotgan konlarda bajariladi. N.b. da ajraladigan mahsulotlar 5% gacha 
yetadi. 
Neftning kirishishi
– neft yuqoriga kо‗tarilayotganda gazsizlanishi va
t-raning pasayishi tufayli uning hajmini kamayishi. N.k. neftning qatlam 
tavsiflovchilaridan biri hisoblanadi. N.k. quyidagi ifoda bilan aniqlanadi: V
k
-
V
yu
/V
k
=1-1/b, bunda V
k
va V
yu
– neftni mos holda qatlamdagi va yer yuzasidagi 
hajmlari (hajm koeffitsiyenti); b – qatlam neftining hajm koeffitsiyenti. 
Neftning fraksion tarkibi
– neft va neft mahsulotlarini haydash 
(distillyasiya qilish)da ajratiladigan fraksiyalar nisbatini ifodalaydigan 
kо‗rsatkich. Fraksiya miqdori va ularning qaynash harorati chegaralari neftni 

---

635 
haydash maqsadi va usullariga bog‗liq. Standart usullardan tashqari N.f.t. 
laboratoriya sharoitida ham aniqlanadi, unda LAFS, SIATIM va boshqa 
asboblardan foydalaniladi. 
Neft konlarini ishlashga tayyorlash
- 
sanoat ahamiyatiga molik kon 
(uyum)larda bajariladigan geologik razvedka ishlarining oxirgi bosqichi. 
Neft olishni jadallashtirish metodlari
 
– qatlamni neft bera olishlik 
imkoniyatini oshirish metodlari: a) neftni dinamik siqib chiqarish (porshinli 
samarani yuzaga keltirish); b) qatlam flyuidining fizik kimyoviy xususiyatiga 
ta‘sir etish; v) qatlamning fizik xususiyatlariga ta‘sir etish. 
Neft uyumlarining ishlash rejimlari
 
– uyumda ishlayotgan quduqlar 
tomon suyuqlik va gaz oqimini harakat keltiruvchi kuchlar rejimi. Neft 
uyumlarining ishlash rejimini tо‗rt: suv bosimli, gaz bosimli, gaz va gravitatsion 
tipi ajratiladi. 
Neftli qatlamni yer ostida gazlantirish
– zaxirasi kamayib borayotgan 
konlarda neft olishni ikkilamchi usuli. Bular quyidagilardan iborat: a) haydash 
quduqlari yordamida qatlamga havo kiritish orqali neft qatlamida yonuvchi 
о‗choqlar hosil qilinadi. Bunda qatlamdagi neftni bir qismi yonadi, kо‗p kismi 
esa yengil fraksiyalarga parchalanadi va ular qо‗shni ishlatish quduqlari orqali 
tortib olinadi; b) haydash quduqlari tubida yonuvchi о‗choqlar vujudga 
keltiriladi, yer yuzasida qizdirilgan havo qatlamga haydaladi.
Neftni qayta ishlash
– neft tarkibidagi birikmalarni qaynash haroratiga 
qarab fraksiyalarga ajratish. Sanoatda neftni qayta ishlash orqali benzin, ligroin, 
kerosin, reaktiv va dizel yoqilg‗i, mazut va qozonxona yoqilg‗ilari olinadi. 
Ajralgan fraksiyalar va neftni qayta ishlashdagi qoldiqlardan bevosita 
foydalanish yoki neftni qayta ishlash jarayonida kreking, piroliz, reforming 
olishda xom ashyo sifatida ishlatish mumkin. Harorat 200
0
C gacha bо‗lganda 
qaynaydigan fraksiyalar atmosfera bosimida tortiladi, 200-300 
0
C da fraksiyalar 
0,7-1,3 Kpa qobiq bosimida, 300
0
C da yuqori haroratda fraksiyalar 0,1-0,4 KPa 
bosimda tortiladi. Bu holda quyidagi fraksiyalar olinadi (
0
C): haydash 
boshlanmasdan 65 gacha 65-95; 95-122; 122-150; 150-200; 200-250; 250-300; 

---

636 
300-350.
Neftning qatlamdagi tavsifi
– neft qovushqoqligi, gaz bilan tо‗yinish 
bosimi va hajm koeffitsiyentlaridan iborat.