Neriman Qurban indd
XXXIV FƏSİL QÜRBƏT AĞRILARI Yusif Vəzir
Yüklə 2,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
XXXIV FƏSİL
QÜRBƏT AĞRILARI Yusif Vəzir Bakı, İsmayıllı, Urgənc, Nalçik, Urgənc Yanvar 1939-cu-yanvar 1940-cı il Hərdən Yusif Vəzirə elə gəlirdi ki, “yuxarıdakılar”ın yadın- dan çıxıb, ya da günahsızlığına əmin olub adını qara siyahı- dan siliblər, amma sövqi-təbiilə təhlükənin hələ də hardasa yaxında olduğunu duyurdu. Hələ Tağı Şahbazinin yanvarın ikisində güllələndiyini, Mi- kayıl Müşfiqin yanvarın səkkizində güllələnməyə məhkum edildiyini, fevralın səkkizində Qəzənfər Musabəyov haqqın- da çıxarılan ölüm hökmünün yerinə yetirildiyini, aprelin iyir- mi birində Ruhulla Axundovun güllələndiyini, Ağahüseyn Rəsulzadənin həbs olunmasını, bəlkə də artıq güllələnməsini bilmirdi... Hələ qurğuşun kimi ağır günlər, həftələr, aylar bir-birinin ardınca ötür, “Azərbaycan zəhmətkeşlərinin istək və arzula- rı” ilə rus qrafikalı əlifbaya keçmək üçün hazırlıq gedir, müzakirələr keçirilir, sıxıntılı günlər bir-birini əvəz eləyirdi; 528 sevinci öləzimiş yeni il bayramından sonra daha bir solğun Novruz bayramı keçirmiş, qohum-qardaşın gətirdiyi bayram sovqatıyla uşaqları yola vermişdilər, bir də Şahzadə xanım bayram payı gətirmişdi... Başını qatmaq üçün Orxanın tapşırıqlarını yoxlayır, vurma cədvəli, əcnəbi dövlətlərin paytaxtları barədə sual-cavab apa- rırdı. Arabir Fransa xatirələrindən məhəbbətlə danışır, Parisi təsvir eləyir, uşaqlar ən böyük adamın kim olduğunu soru- şanda vurğunu olduğu Şekspirin adını deyirdi. Yusif Vəziri ən çox ağrıdan uşaqlarının məktəbdə çək- dikləri sıxıntıydı. Təkcə böyüklər yox, Allahın o günahsız bəndələri də daim qorxu içindəydilər. O illərdə məktəblilərin
üz qabığında şəkilləri çap olunmuş marşallar Blyüxer, Yeqo- rov, Tuxaçevski “xalq düşməni” çıxandan sonra bu nəzarət daha da güclənmişdi. Dərsin ortasında siniflərin qapısı açılır, iki-üç nəfər ciddi geyimli adam içəri girib “üzlük cırma
yazıçılarının şəkilləri olan bütün üz qabıqlarını da cırmaq əmri verdilər: deməzsənmi, şagirdlər o şəkillərə kölgəli xətlər çəkməklə əksinqilabi mənalar daşıyan fikirlər ifadə eləyirlər! İldə bir neçə dəfə də şagirdlərin valideynləri barədə məlumat blankları doldurulurdu. Orxanın müəlliməsi Rəna İbrahimo- va, guya “unudub” onun adını siyahıya yazmırdı ki, ilanın ya- dına daş salmasın. Axır vaxtlar qəzetləri oxumaqdan, radioya qulaq as- maqdan da soyumuşdu. Hər dəfə oxuyub-dinləyəndən sonra içinin kəsif havası bir az da qatılaşır, vəziyyət ona daha da çıxılmaz görünürdü. Uşaqların yay tətili başlayanda Fərhadla Aftab İsmayıllı- dan xəbər göndərdilər ki, yığışıb gəlsinlər, yayı burda qalsın- lar. Fərhad Mican kəndindəki kolxozda baş aqronom, Aftabsa ambulatoriyada həkim işləyirdi, babat şəraitləri vardı. Bunu eşidəndə ürəyi atdandı; səkkiz aylıq “zindan həyatı”ndan
529 sonra sərbəst gəzib-dolaşmaq necə gözəl olardı! Deməli, hələ qismətində qurtuluş varmış! Bəxtindən qatar gecə yola düşürdü, biletləri qayınanası ge- dib almışdı, evdən elə çıxmalıydı ki, kimsənin gözünə görünməsin. Həmişə şıq, səliqəli geyinməyi xoşlasa da, bu dəfə Bilqeyis xanımın sözünə baxdı; gecə gəldi geyindi, başı- na da onun hardansa tapdığı köhnə kepkanı keçirdi. Gecə faytona minəndən sonra bir qədər ürəyi yerinə gəldi: deməli, hələ azad idi, istədiyi yerə gedə bilirdi. Fərhad maşınını Göyçaya göndərəcəkdi. Ucarda qatardan düşüb avtobusla Göyçaya getdilər. Maşın gecikdiyinə görə gözləmək məcburiyyətində qaldılar, amma bunun təhlükəli olduğunu da hiss eləyirdi, kimsə təsadüfən rast gələr, başına iş aça bilərdi. Elə qorxduğu kimi də oldu. Dayanacaqda ona diqqətlə baxan cavan oğlanın diqqətindən yayınmaq üçün kepkasını nə qədər gözünün üstünə bassa da, xeyri olmadı: oğlan onu tanımışdı. Amma xoşbəxtlikdən bu xata da ötüşdü: oğlan keçmiş tələbəsiymiş, yaxın qəsəbədə yaşayırmış. Hər şeyin yaxşı qurtardığına əmin olub rahatlansa da, təhlükə duyğusu onu tərk eləmirdi... ...Yalnız Micanda ürəkdolusu nəfəs ala bildi: bu asudəlik, gözəl təbiət, rahatlıq qəlbinə bir qədər təpər gətirdi. Əgər həbs qorxusu olmasaydı, lap elə kənd məktəbində dərs deməyə, ömrü boyu burda yaşamağa hazır idi. Bakıdasa “cığırdaş”lar - yarınmağı bacarmayan qələmdaşları bir-bir həbs olunur, gedər-gəlməzə göndərilirdilər, deməli, təhlükə hələ sovuşmamışdı... İşsiz çox darıxırdı. Başını qatmaq üçün səhər tezdən qalxıb samovar qaynadır, çay-çörəkdən sonra ağacların dibini boşal- dır, suvarır, budayır, hasara əl gəzdirir, axşamüstü uşaqları başına yığıb kəndin qırağına moruq yığmağa aparırdı. Dincələndə də onlara Şanapipiyin, İsaq-Musaq quşunun əfsanəsini danışırdı.
530 “Şanapipik qədimlərdə gözəl-göyçək bir gəlinmiş, – deyir- di, – bir gün çayda çimib başını daradığı vaxt qayınatası böyürdən çıxır, qız utanıb neyləyəcəyini bilmir, üzünü göyə tutub deyir: “Ay Allah, məni quş elə...” Allah da gəlinin səsini eşidib onu quşa döndərir. İndi o gəlin başında darağı olan quşdu, dünyada eləcə yaşayır...” Hər şey qorxu adlı ilğımın o üzündə qalmışdı, bir daha o taya adlamaq barədə fikirləşmirdi. İttiham eləyənləri də, su- sanları da, vicdanı olanların bir vaxt bütün bunlara görə əzab çəkəcəklərini də başa düşürdü. Amma onda itkiləri qaytar- maq mümkün olmayacaqdı... ...Günlərin birində baldızı Aftab sevin-sevinə gəlib “Kom- munist” qəzetindəki elanı göstərdi: Özbəkistanın Urgənc şəhərində yeni yaradılmış Xarəzm Vilayət Pedaqoji İnstitu- tunda müəllim yerlərini tutmaq üçün müsabiqə elan olun- muşdu. “Bəlkə, gedəsən, – Aftab ümidlə dilləndi. – Əzətgil də Daşkənddədilər. İmkan olsa, biz də gələrik, daha qorxu içində yaşamaqdan bezdik”. “Görək bacın nə deyir”, – Yusif Vəzir həyəcanını boğub sınayıcı nəzərlərlə arvadını süzdü. “Nə deyəcəm, təki başın salamat olsun, balalarına çörəkpulu qazanasan. Yerini rahatlayandan sonra biz də gələrik, Aftab düz deyir”. Qayınanası, qaynı da razıydılar: “Təki burdan uzaq ol, gözə görünmə”. O da hər ehtimala qarşı portfelində saxladığı sənədlərin üzünü rayonda çıxartdırıb sifarişli məktubla insti- tutun ünvanına göndərdi... Bundan sonra da intizarlı günlər başladı: əgər burda baş verənlərdən xəbər tutsalar, ya da haqqında məlumat almaq üçün respublikanın təhlikəsizlik orqanlarına müraciət eləsələr, onda... Bəlkə, Kiyev İmperator Universitetinin diplo- mu yaramadı, ya da hüquqşünas ixtisasının uyğun gəlmə- diyini bəhanə gətirdilər...
531 Urgəncdənsə gözlənilməz cavab aldı: Yusif Vəzirov müsabiqədən keçib, dərs demək üçün instituta dəvət olunur! Hələ bu xoşbəxtliyin həqiqi olub-olmadığına inana bilmirdi. Deməli, Urgəncə gedəcək, rahatca işləyəcək, balalarının ruzi- sini qazanacaq! Vidalaşanda uşaqlar ağlaşdılar, illah da Orxanı heç cür sakitləşdirmək olmurdu: qızdırmaya yoluxmuşdu, inad gös- tərib kinə həbi içmədiyindən vəziyyəti bir qədər təhlükə- liydi. Amma ona görə ləngimək olmazdı, yəqin, anası, dayı- sı, nənəsi bir əncam çəkərdilər, onun bu gedişi təkcə özünün yox, ailənin, həm də bütün qohum-qardaşın təhlükəsizliyi üçün vacibdi... ***
...Yola gecə çıxıb evə səhər tezdən çatdı, gün ərzində bayı- ra çıxmayıb yola hazırlaşdı, axşam da vağzala qaranlıq düşəndə yollanıb qatar tərpənənə qədər içindəki səksəkədən qurtula bilmədi. Doğurdanmı, xilas olmuşdu? Doğurdanmı, hər şey arxada qalmışdı? Hər halda, hələ tale ona qarşı mərhəmətliydi, “cığırdaşları”nın başına gələnlərdən xilas eləmişdi... ...Urgəncdə, Xarəzm Vilayət Pedaqoji İnstitutunda Yusif Vəziri hörmətlə qarşıladılar, rus və xarici dillər kafedrasına baş müəllim, üstəlik, institut kitabxanasının müdiri təyin elədilər, yataqxanada otaq verdilər. Hələ ki, hər şey gözlədiyindən də yaxşı gedirdi. Dərhal qayınanasıgilin ünvanına məktub yazıb olub- keçənləri xəbər verdi, uşaqların, xüsusilə, xəstə qoyub gəldiyi Orxanın vəziyyəti barədə ətraflı yazmalarını xahiş elədi. Məktubum altına “Əli” imzası qoydu: hələ hər şeyin ötüb- keçdiyinə o qədər də əmin deyildi. Dərslər başlandı, günlər bir-birini əvəz elədi, qəlbindəki səksəkə bir qədər səngidi... Sentyabrın axırlarında evdən məktub aldı. İsmayıllıdan Bakıya yola düşəndə Orxanın halı pisləşibmiş; məcbur qalıb
532 bir gecə Şamaxıda, hərbi komissar olan qohumları Nüsrət Hacıyevin evində qalıblar; səhəri gün günortaüstü Bakıya ça- tanda uşaq yatağa düşübmüş, tir-tir titrədirmiş, xəstəlik binəvanı sir-sifətdən çıxarıbmış; axır ki, qayınanasının türkə- çarasından, həkimin dərmanlarından sonra sağalıb, artıq məktəbə gedir; hamı sağ-salamatdı, salam-duaları var, niga- ran qalmasın. Ürəyi bir qədər yerinə gəldi. Taleyi onu Bilqeyis xanıma rast gətirməklə böyük mərhəmət göstərmişdi: neçə illərdi şikayətlənmədən, umu-küsü eləmədən qohum-əqrəbasıyla birgə əziyyətini çəkir, üstəlik, ürək-dirək də verir. Arvadına, onun doğmalarına yaşatdığı çətinliklərə görə xəcalət çəkirdi, amma bu özünün seçimi deyildi, tale işiydi. İnstitutda ən yaxın dostu özbək ədəbiyyatı müəllimi, “Əyyami” təxəllüslü Yunus Yusupov idi. O Azərbaycan ədəbiyyatının vurğunuydu, klassik şairlərin yaradıcılığını gözəl bilirdi, onunla söhbətləri uzun, mənalı olurdu. Üstəlik, birgə yaradıcılığa başlamışdılar: Əyyami Xivədə baş vermiş inqilabi hadisələrdən danışmış, Yusif Vəzirsə kinossenari yazmışdı. “Həqiqətin təntənəsi” adlandırdıqları ssenarini Xarəzm Vilayət Partiya Komitəsinə təqdim eləyib hərəyə beş yüz manat mükafat da almışdılar. Artıq ssenarinin istehsalata buraxılması barədə qərar da qəbul olunmuşdu. Hələ ki, nəhayət, uzun mənəvi iztirablardan sonra tapdığı rahatlığa xələl gətirəcək bir şey yox idi... Bakıdan üç məktub alırdı: birini Bilqeyis xanım özünün və beş yaşlı Taisin adından yazırdı; ikincisini Fikrət göndərir, hətta şeir yazmaq qabiliyyətini də sınaqdan keçirirdi; üçüncünüsə, artıq bir qədər təmkinli olan Orxan yollayırdı. O məktubları oxuyub cavab yazmaq bütün sevgisini, həstərini, nigaranlığını kağıza tökmək həyatına xüsusi məna qatır, hələ hisslərini şeirə çevirməyə də təkan verirdi:
Yüklə 2,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|