Neriman Qurban indd

adam ola bilməz. Əsəd bəy də artıq Erikaya nifrət eləyirdi. Eri-

ka  onun  Pozitanoda  yaşadığından  xəbər  tutub  yerli  polis 

idarəsinə  göndərdiyi  məktubunda  yazmışdı  ki,  keçmiş  əri 

Lev Nussimbaum özünü azərbaycanlı kimi qələmə verir, hal-

buki  yəhudidi.  Polis  idarəsindən  araşdırmaq  üçün  gəldilər, 

xoşbəxtlikdən bu vaxt Əhməd Cəmil dostunun yanındaydı. 

Xəstənin vəziyyətinin ağırlığını əsas gətirib suallara o cavab 

verdi,  polisləri  “təkzibolunmaz  dəlil-sübutlarla”  inandırdı  ki, 

Əsəd bəy azərbaycanlıdı, “iki kitabının Azərbaycan dilində oriji-

nalları var”. 

 Hamının təəccübünə rəğmən, polis onu həbs eləmədi, hələ 

bu da azmış kimi, əlindən gələn köməyi göstərməyə çalışdı. 

Şəhərin fondundakı yardım vəsaiti tükənəndən sonra Saler-

noya  üz  tutdular;  ordan  Daxili  İşlər  Nazirliyinə  müraciət 

elədilər; Daxili İşlər Nazirliyi sənədləri Xarici İşlər Nazirliyinə 

yolladı; Xarici İşlər Nazirliyi ABŞ səfirliyinə məktub göndərdi; 

ABŞ  səfirliyi  araşdırma  aparıb  Neapoldakı  konsulluğu 

vasitəsilə cavab verdi: Əsəd bəy Amerika vətəndaşı deyil, heç vaxt 

da olmayıb, ona görə də həmin şəxsə görə məsuliyyət daşımırlar... 

  Bu  bəyanat  hər  şeyi  dəyişdirdi:  yerli  polislərin,  az  qala, 

diplomatik pasport saydıqları, Amerikaya gedəndə Almani-

yadakı “Lloyd” firmasından aldığı gəmi bileti bundan sonra 

lazımsız kağız parçasından başqa bir şey deyildi. Əsəd bəy 

bəyanatdan  qəzəblənib  “Amerika  vətəndaşlığı”ndan  imtina 

elədiyini, İtaliya vətəndaşlığına keçmək istədiyini bildirdi. 

 Amma bu sözləri hakimiyyət dairələrində elə bir təəssürat 

oyatmadı. Üstəlik, günlərin birində polislər yazı makinasını 

və  padiosunu  götürüb  apardılar:  bir  halda  ki,  sinyor  Əsəd 

bəyin ari irqə mənsubiyyəti yoxdu, həm də Amerika vətəndaşı 

---

547

deyil,  deməli,  bura  gəlməkdə,  yazıb-dinləməkdə  başqa 

məqsədi ola, yəni hansı ölkəyəsə məlumat ötürə bilər; xəstə 

yazmaq istəyirsə, qoy əllə yazsın.

  Əsəd  bəysə  yazırdı.  “Raşer”  nəşriyyatıyla  bağladığı 

müqaviləyə  görə  yazdığı  “Qızıl”  əsərini  yarımçıq  qoyub 

“Sevgidən bixəbər kişi”ni – avtobioqrafiyasını qələmə alırdı. 

Bu yazının janrı-filanı yox idi: ağrılarını unutmaq, yaxınlaşan 

ölüm xofundan qaçmaq məqsədilə artıq ayağı kimi xəstə olan 

şüurunun diktə elədiklərini kağıza köçürürdü. Yazdıqları qı-

rıq-qırıq xatirələrdən, yaşadığı ömrə hər hansı düzən-məna 

vermək  cəhdindən  ibarətiydi.  Göy  mürəkkəblə  lap  xırda 

hərflərlə  qeyd  dəftərçələrinə  köçürdükləri  lap  bitib-

tükənməyən ölümqabağı vəsiyyətə oxşayırdı...

 

***

  Ağrılar aman verəndə kiçik xiyabanda oturub şəhərin və 

dənizin  mənzərəsinə  baxırdı.  Bütün  gördüklərində  Bakını 

qəribə tərzdə xatırladan nəsə vardı: La Qalli adası, Narginə 

oxşayır,  üzüaşağı  dənizə  enən  küçələr,  yastıdam  evlər 

Çəmbərəkənd,  Dağlı  məhəllələri  səmtini  andırırdı.  Bütün 

bunları  duyanda  kövrəlir,  ömrün  keçib-getdiyindən  əzab 

çəkirdi...

 Hərdən bəxti gətirən vaxtlar da olurdu...

 Arabir  Stefanla  Doroteya  gəlir,  siyasi  və  ədəbi  aləmdəki 

yeniliklərdən  danışır,  konyakla  bir  neçə  saatlığa  əzablarını 

yüngülləşdirir, az da olsa, pul verirdilər...

  Bir  dəfə  də  Almaniyada  olanda  tanıdığı  Armin  Veqner 

gəlmişdi. Qatı ermənipərəst, “Daşnaksütyun”un gizli və eti-

barlı silahı olan Armin Teofil Veqner vaxtilə Mesopotamiya-

da,  general  fon  der  Holtsun  ordusunun  sanitar  hissəsində 

qulluq  eləmiş,  sonra  hərbi  müxbir  kimi Anadoluya  getmiş, 

aclıqdan və xəstəlikdən tələf olan ermənilərin şəkillərini çəkib